حدیث حلال محمد حلال الی یوم القیامة
| اطلاعات روایت | |
|---|---|
| موضوع | خاتمیت پیامبر(ص) و جاودانگی احکام اسلام |
| صادره از | پیامبر(ص)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) |
| راوی اصلی | زُرارة بن اَعیَن و سَماعَة بن مِهران |
| اعتبار سند | صحیحالسند بودن برخی از نقلها |
| منابع شیعه | محاسن، بصائر الدرجات و کافی |
| منابع سنی | مسند دارمی و... |
| احادیث مشهور | |
| حدیث سلسلةالذهب • حدیث ثقلین • حدیث کساء • مقبوله عمر بن حنظلة • حدیث قرب نوافل • حدیث معراج • حدیث ولایت • حدیث وصایت • حدیث جنود عقل و جهل • حدیث شجره | |
حدیثِ حَلاَلُ مُحَمَّدٍ حَلاَلٌ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ، به مجموعهای از روایات اشاره دارد که خاتمیت پیامبر و جاودانگی دین اسلام را تأیید میکند. بر اساس این احادیث، پس از پیامبر اکرم(ص) پیامبر یا کتاب جدیدی نخواهد آمد.
فقهای شیعه با استناد به این روایات معتقدند که دین اسلام نسخ نخواهد شد و دستورات آن تا زمانی که موضوعات آنها تغییر نکند، ثابت و پایدار باقی میمانند. همچنین در مسائل فقهی، از جمله موضوع تقلید از میت، برای اثبات استمرار احکام اسلامی به آنها استناد میکنند.
این حدیث در منابع حدیثی شیعه از قرن سوم به بعد، مانند الکافی و المحاسن، با عباراتی مختلف نقل شده و برخی از آنها صحیح دانسته شده است.
مفهومشناسی و جایگاه
حدیث حَلاَلُ مُحَمَّدٍ حَلاَلٌ إِلَی یَوْمِ اَلْقِیَامَةِ به روایاتی اشاره دارد که خاتمیت پیامبر(ص) و جاودانگی احکام اسلام را تأیید میکنند[۱] و بیان میکنند که پس از پیامبر(ص)، نه پیامبری مبعوث میشود و نه کتابی نازل میگردد.[۲] فقهای شیعه از جمله شیخ انصاری[۳] و میرزای نایینی[۴] این روایات را نشاندهنده عدم نسخ دین اسلام میدانند. سید ابوالقاسم خویی[۵] و مرعشی نجفی نیز آنها را نشانه جاودانگی شریعت و پایدار بودن دستورات اسلام تا زمانی میدانند که موضوع آنها تغییر نکند.[۶] علامه حلی، جاودانگی شریعت اسلام را از ضروریات دین میشمارد.[۷]
به گفته علی صدرایی خویی، نسخهشناس شیعی، محمدباقر بهاری همدانی (درگذشته ۱۳۲۲ یا ۱۳۳۳ق)، رسالهای در شرح این روایت نگاشته است.[۸]
اعتبار حدیث و منابع آن
جعفر کاشفالغطاء در کشفُ الغِطاء این احادیث را متواتر معنوی میداند.[۹] محمدتقی مجلسی در روضة المتقین[۱۰] و علامه مجلسی در بحار الانوار و مِرآة العُقول پس از نقل این روایات، برخی از آنها را صحیحالسند دانستهاند.[۱۱]
این احادیث در منابع متعدد شیعی قرن سوم هجری به بعد، مانند محاسن،[۱۲] بصائر الدرجات،[۱۳] تفسیر فُرات کوفی،[۱۴] الکافی،[۱۵] رساله مُحکم و مُتشابه،[۱۶] توسط راویانی همچون زُرَاره و سَمَاعة بن مِهران از پیامبر(ص)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل شدهاند. همچنین شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه[۱۷] و الفصول المهمه[۱۸] این احادیث را آورده است.
این روایات در مُسنَد دارمی و دیگر منابع اهل سنت نیز با تعابیر گوناگون ذکر شده است.[۱۹]
کاربردهای فقهی
بسیاری از فقیهان شیعی قرن دهم تا قرن پانزدهم هجری همچون مُقدَّس اردبیلی (درگذشته ۹۹۳ق)،[۲۰] عبدالله فاضل تُونی،[۲۱] یوسف بن احمد بحرانی،[۲۲] جعفر کاشفالغطاء،[۲۳] میرزای قمی،[۲۴] سید ابوالحسن اصفهانی،[۲۵] سید ابوالقاسم خویی،[۲۶] و مرعشی نجفی (درگذشته ۱۴۱۱ق) در موضوعات مختلف فقهی مانند واجب بودن نماز جمعه،[۲۷] جواز یا عدم جواز تقلید از میت،[۲۸] قطع دست دزد،[۲۹] و قصاص[۳۰] به این روایات برای استمرار حکم آنها استناد کردهاند.
متن حدیث
عَنْ زُرَارَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع- عَنِ الْحَلَالِ وَ الْحَرَامِ فَقَالَ حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ لَا یَکُونُ غَیْرُهُ وَ لَا یَجِیءُ غَیْرُه.[۳۱]
زراره گفت: از امام صادق(ع) درباره حلال و حرام پرسیدم، فرمود: حلال محمد(ص) تا روز قیامت، حلال است و حرام او تا روز قیامت، حرام است، نه چیزی غیر از آن خواهد بود و نه چیزی دیگر خواهد آمد.
پانویس
- ↑ استرآبادی، الفوائد المدنیّة، ۱۴۲۶ق، ص۲۴۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۳۴۰-۳۴۲.
- ↑ برقی، المحاسن، دار الکتب الإسلامیة، ج۱، ص۲۶۹؛ صفار، بصائر الدرجات، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۴۸؛ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۷؛ سید مرتضی، رسالة المحکم والمتشابة، ۱۳۸۶ش، ص۵۵.
- ↑ انصاری، فرائد الأصول، ۱۴۳۷ق، ج۲، ص۵۳۷.
- ↑ نایینی، اجود التقریرات، ۱۳۶۸ش، ج۲، ص۵۱۵.
- ↑ خویی، صراط النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۳ ص۴۵۰.
- ↑ مرعشی نجفی، السرقة علی ضوء القرآن و السنة، ۱۴۲۴ق، ص۳۱۵.
- ↑ علامه حلی، نهایة الوصول إلی علم الأصول، ۱۴۲۵ق، ج۵، ص۷۹.
- ↑ صدرایی خویی، فهرستگان نسخههای خطی حدیث، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۳۷۸.
- ↑ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ مجلسی، روضة المتقین، ۱۴۰۶ق، ج۱۲، ص۱۹۶
- ↑ مجلسی، بحارالانور، ۱۴۰۳ق، ج۱۶، ص۳۵۴؛ ج۴۷، ص۳۵ و ج۹، ص۳؛ مجلسی، مرآة العقول، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۲۰۱.
- ↑ برقی، المحاسن، دار الکتب الإسلامیة، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ صفار، بصائر الدرجات، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۱۴۸.
- ↑ کوفی، تفسیر فرات الکوفی، ۱۴۱۰ق، ص۹۳.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۷.
- ↑ سید مرتضی، رسالة المحکم والمتشابة، ۱۳۸۶ش، ص۵۵.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۲۷، ص۱۶۹.
- ↑ الفصول المهمة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۲۷ و ۶۴۴.
- ↑ دارمی، مسند الدارمی، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۴۰۲؛ ابن قتیبة الدینوری، تأویل مختلف الحدیث، ۱۴۱۹ق، ص۲۷۱؛ بیهقی، المدخل إلی السنن الکبری، دار الخلفاء للکتاب الإسلامی، ص۱۰۷.
- ↑ مقدس اردبیلی، مجمع الفائدة و البرهان، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۸.
- ↑ فاضل تونی، الاجتهاد و التقلید، ۱۴۱۵ق، ص۲۶۳.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۹، ص۴۰۳ و ۴۲۴.
- ↑ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۹۰.
- ↑ میرزای قمی، مناهج الاحکام، ۱۴۲۰ق، ص۲۱.
- ↑ اصفهانی، صلاة المسافر، ۱۴۱۵ق، ص۹۸-۹۹.
- ↑ خویی، صراط النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۳ ص۴۵۰.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۴۰۵ق، ج۹، ص۴۲۴؛ میرزای قمی، مناهج الاحکام، ۱۴۲۰ق، ص۲۱.
- ↑ بحرانی، شرح الرسالة الصلاتیة، ۱۴۰۳ق، ص۲؛ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۲۲۷.
- ↑ مرعشی نجفی، السرقة علی ضوء القرآن و السنة، ۱۴۲۴ق، ص۳۱۵.
- ↑ مرعشی نجفی، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۷.
منابع
- ابنقتیبة دینوری، عبد الله بن مسلم، تأویل مختلف الحدیث، تحقیق محمد محی الدین الأصفر، المکتب الاسلامی - مؤسسة الإشراق، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.
- استرآبادی، محمّد امین، الفوائد المدنیّة، تحقیق رحمت الله رحمتی اراکی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دم، ۱۴۲۶ق.
- اسماعیلی زاده، عباس، «بررسی سندی روایت حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَةِ و...»، مجله علوم قرآن و حدیث، شماره ۱۰۹، پاییز و زمستان ۱۴۰۱.
- اصفهانی، سید ابو الحسن، صلاة المسافر، تقریر سیدحسین علوی خوانساری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- انصاری، مرتضی، فرائد الأصول، تحقیق موسسة ذوی القربی للنشر، قم، ذوی القربی، ۱۴۳۷ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، تحقیق محمد تقی ایروانی و سید عبد الرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، شرح الرسالة الصلاتیة، تصحیح عادل بن احمد بحرانی، بوشهر، محمد بن شیخ عبدالحمید، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- برقی، احمد بن محمد، المحاسن، تصحیح جلال الدین محدث ارموی، قم، دار الکتب الإسلامیة، بیتا.
- بیهقی، احمد بن حسین، المدخل إلی السنن الکبری، تحقیق محمد ضیاء الرحمن الأعظمی، کویت، دار الخلفاء للکتاب الإسلامی، بیتا.
- خویی، سید ابوالقاسم، صراط النجاة (المحشّٰی)، تحقیق موسی مفیدالدین عاصی عاملی، قم، مکتب نشر المنتخب، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.
- دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، مسند الدارمی، عربستان، دار المغنی، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- سید مرتضی، علی بن حسین، رسالة المحکم والمتشابة، مشهد، آستان قدس رضوی بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد مقدس، ۱۳۸۶ش.
- شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمة فی اصول الائمة( تکملة الوسائل)، تصحیح محمد بن محمد حسین قائینی، قم، موسسه معارف اسلامی امام رضا(ع)، چاپ اول، ۱۴۱۸ق.
- صدرایی خوبی، علی، فهرستگان نسخههای خطی حدیث و علوم حدیث شیعه، قم، دار الحدیث، ۱۳۸۲ش.
- صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، قم، کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی، ۱۳۶۳ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الوصول إلی علم الأصول، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۲۵ق.
- فاضل تونی، عبد اللّٰه بن محمد، الاجتهاد و التقلید( الوافیة فی الأصول)، قم، مجمع الفکر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- فیض کاشانی، محسن، ده رساله، تصحیح رسول جعفریان، اصفهان، کتابخانه امیر المومنین(ع)، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، ۱۴۲۲ق.
- کراجکی، محمد بن علی، کنز الفوائد، قم، دار الذخائر، ۱۳۶۹ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳ش.
- کوفی، فرات بن ابراهیم، تفسیر فرات الکوفی، تحقیق محمد کاظم، تهران، مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی، ۱۴۱۰ق.
- مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، تصحیح حسین موسوی کرمانی و علی پناه اشتهاردی، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانور الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین، السرقة علی ضوء القرآن و السنة، تقریر سید عادل علوی، قم، کتابخانه و چاپخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مرعشی نجفی، سیدشهاب الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنة، تقریر سید عادل علوی، قم، کتابخانه و چاپخانه آیة الله مرعشی نجفی، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، تحقیق آقا مجتبی عراقی، علیپناه اشتهاردی و آقا حسین یزدی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- میرزای قمی، محمد بن حسن، مناهج الاحکام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- نایینی، محمدحسین، اجود التقریرات (تقریرات آیه الله نائینی)، تقریر سید ابوالقاسم خویی، قم، کتابفروشی مصطفوی، ۱۳۶۸ش.
پیوند به بیرون
- «گونهشناسی اسلام سنّتی در شاخصه عناصر ثابت و متغیّر دین»، سیدعلی بطحایی، مهدی فرمانیان و ابراهیم قاسمی.