ازدواج علی(ع) و فاطمه(س)، به ازدواج حضرت علی(ع) با حضرت فاطمه(س) دختر پیامبر اکرم(ص) اشاره دارد. بر اساس منابع حدیثی، پیش از امام علی(ع)، افراد دیگری از فاطمه(س) خواستگاری کرده بودند پیامبر در پاسخ آنان می‌گفت که ازدواج فاطمه به دست خدا است.
_%D9%88_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%D8%B2%D9%87%D8%B1%D8%A7(%D8%B3).jpg) | |
| طرفین | امام علی(ع) و فاطمه(س) |
|---|---|
| زمان | سال اول، دوم یا سوم قمری |
| دوره | قرن اول هجری قمری |
| مکان | مدینه |
خطبه عقد علی(ع) و فاطمه را پیامبر(ص) خواند. بنا بر نظر مشهور مهریه حضرت فاطمه(س)، ۵۰۰ درهم (معادل ۱۵۰۰ گرم نقره خالص) ذکر شده که این مبلغ مَهرالسُّنة خوانده می‌شود. بر اساس روایات، امام علی(ع) زره خود را فروخت و پیامبر(ص) با پول آن جهیزیه حضرت فاطمه(س) را تهیه کرد. همچنین در شب ازدواج امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، مردم مدینه، اطعام شدند.
بنا بر گزارش‌های تاریخی و روایی ازدواج علی(ع) و فاطمه(س) در سال دوم یا سوم قمری رخ داده است اما درباره روز و ماه آن نظرات مختلفی وجو دارد. بنا بر آنچه در مناقب آل ابی‌طالب (نوشته شده در قرن ۶ق) آمده عقد فاطمه(س) در اول ذی‌الحجه و ازدواج او در ششم ذی‌الحجه در سال دوم قمری بوده است. در تقویم جمهوری اسلامی ایران، اول ذی‌الحجه به‌مناسبت سالروز ازدوج حضرت علی(ع) و فاطمه(س) روز ازدواج نامگذاری شده است.
خواستگاری از فاطمه
بر اساس منابع، قبل از خواستگاری حضرت علی(ع)، چند تن از صحابه مانند ابوبکر بن ابی‌قُحافه و عُمر بن خطاب از فاطمه خواستگاری کرده بودند. پیامبر(ص) در پاسخ آنها، ازدواج فاطمه را به‌دست خدا می‌دانست.[۱] بربرپایه روایتی که در امالی شیخ طوسی از امام علی(ع) نقل شده است امام علی از پیامبر، فاطمه را خواستگاری کرد، پیامبر نتیجه را به نظر فاطمه موکول کرد. فاطمه در پاسخ پیامبر، سكوت کرد و پیامبر سکوت فاطمه را دلیل بر رضايتش دانست.[۲] پس از اين جریان جبرئیل بر پیامبر نازل شد و از او خواست فاطمه را به ازدواج على در بیاورد، زيرا خدا راضى است که زهرا براى على و على براى زهرا باشد.[۳]پس از ازدواج حضرت علی با فاطمه برخی از مهاجران که پیشتر از فاطمه خواستگاری کرده بودند، از پیامبر گلایه کردند، پیامبر(ص) در پاسخ آنها ازدواج علی و فاطمه را به‌دستور خدا دانسته بود.[۴]
خطبه عقد
بنابر نقل ابن شهرآشوب (درگذشته ۵۸۸ق) در مناقب آل ابی‌طالب، پیامبر(ص) در هنگام ازدواج فاطمه(س) و علی(ع) بر منبر رفت و خطبه‌ای خواند و گفت: خداوند به من دستور داده است که فاطمه را به عقد علی درآورم و این کار را انجام داد.[۵]
برای امام علی(ع) در دوران زندگی با فاطمه(س) همسر دیگری ذکر نشده است. بر اساس روایتی که در کتاب الامالی شیخ طوسی نقل شده است ازدواج امام علی(ع) با زنان دیگر در زمان حیات حضرت فاطمه(س) حرام بوده است.[۶]
فاصله میان عقد و عروسی
برخی کتاب‌ها گزارش کرده‌اند علی(ع) پس از عقد، حیاء داشت از پیامبر بخواهد که همسرش را به خانه خود ببرد. برای پیامبر نیز شایسته نبود که پیش از درخواست علی(ع) این مسئله را مطرح کند. همین سبب شد مدتی از عقد بگذرد و این فاصله را حتی تا چند ماه نیز برشمرده‌اند.[۷] در نهایت عقیل علت را از برادرش علی(ع) جویا شد و پس از اطلاع از حیاء علی(ع)، با او همراه شد تا موضوع را با پیامبر مطرح کنند. ام‌ایمن از موضوع خبردار شد و پیشنهاد داد به نزد پیامبر نروند بلکه با ام‌سلمه مطرح کنند. ام‌سلمه پس از اطلاع، به همراه دیگر همسران پیامبر نزد پیامبر رفتند و با او سخن گفتند. پیامبر پس از اطلاع از علت درخواست نکردن علی(ع)، او را به نزد خود فراخواند و به او وعده عروسی داد و از او خواست منزلی برای فاطمه(س) آماده کند.[۸]
برخی عالمان نقل‌های دیگری پیرامون نحوه درخواست علی(ع) از پیامبر(ص) برای بردن فاطمه(س) به خانه خود، ذکر کرده‌اند.[۹]
تاریخ ازدواج
درباره تاریخ ازدواج علی(ع) و فاطمه اختلاف‌نظر وجود دارد:
- عقد در اول ذی‌الحجه و ازدواج در ششم ذی‌الحجه در سال دوم قمری.[۱۰] در کتاب المصباح کفعمی (نوشته شده در قرن نهم قمری) نیز ۱ ذی‌الحجه به عنوان روز ازدواج علی(ع) با فاطمه ذکر شده است.[۱۱] در تقویم جمهوری اسلامی ایران این روز به‌عنوان روز ازدواج نامگذاری شده است.
- اواخر ماه صفر در سال دوم قمری[۱۲]
- عقد در ماه رجب و عروسی پس از برگشت علی(ع) از جنگ بدر[۱۳]
- عقد در ماه رمضان و ازدواج در ماه ذی‌الحجه در سال دوم هجری قمری[۱۴]
- ازدواج در ۲۱ محرم در سال سوم هجری[۱۵]
- عقد در اواخر صفر و ازدواج در ذی‌الحجه سال دوم قمری[۱۶]
- عقد و ازدواج در ربیع‌الاول سال دوم قمری[۱۷]
به گفته محمدهادی یوسفی غروی (متولد ۱۳۲۷ش) تاریخ‌پژوه، فاصله زمان عقد تا ازدواج فاطمه و علی(ع) تقریبا ده ماه بوده است او احتمال داده که تسریع پیامبر در اجرای صیغه عقد برای این بوده که خواستگاران قبلیِ فاطمه پاسخ روشنی دریافت کنند. همچنین تأخیر در برپایی مراسم عروسی برای این بوده که فاطمه از نظر جسمی رشد کند و به حد زنان دیگر برسد.[۱۸]
سن فاطمه هنگام ازدواج
درباره سن فاطمه به هنگام ازدواج اختلاف‌نظر وجود دارد به گفته سید محسن امین (درگذشت ۱۳۷۱ق) تراجم‌نگار شیعه، این اختلاف به اختلاف‌نظر درباره تاریخ تولد و نیز تاریخ ازدواج وی برمی‌گردد. از آنجا که بنا بر نظر مشهور، فاطمه در سال پنجم بعثت به دنیا آمده و اختلاف درباره ازدواج او در سال اول، دوم و سوم قمری است سن او به هنگام ازدواج نُه، ده و یا یازده سال ذکر شده است.[۱۹] با این حال در برخی منابع سن فاطمه به هنگام ازدواج ۱۸ سال[۲۰] و در برخی دیگر پانزده سال و پنج ماه[۲۱] ذکر شده است.
همچنین در کتاب الاستیعاب از منابع صحابه‌نگاری قرن پنجم قمری، سن امام علی(ع) به هنگام ازدواج ۲۱ سال ذکر شده است.[۲۲]
مهریه و جهیزیه
در روایات مهریه حضرت فاطمه(س)، دوازده و نیم اوقیه،[۲۳] ۵۰۰ درهم، ۴۸۰ درهم و ۴۰۰ مثقال نقره[۲۴] ذکر شده است به گفته ابن‌شهرآشوب (۴۸۸-۵۸۸ق) محدث شیعه صحیح‌تر ۵۰۰ درهم است.[۲۵] او علت اختلاف را روایاتی دانسته که بر اساس آنها مهریه حضرت فاطمه کتانِ بافت یمن، پوست دباغی‌نشده و گیاهی خوشبو و طبق برخی دیگر، زره و پوست دباغی‌نشده گوسفند یا شتر بوده است.[۲۶] ۵۰۰ درهم که مهریه همسران و دختران پیامبر(ص) بوده مهرالسنه نامیده می‌شود.[۲۷] و معادل حدود ۱۵۰۰ گرم نقره خالص است.[۲۸]
بنابر نقل شیخ طوسی در کتاب امالی، امام علی(ع) به فرمان پیامبر(ص) زره خود را فروخت[۲۹] پیامبر(ص) مقداری از پول آن را به بلال حبشی داد تا برای فاطمه عطر تهیه کند.[۳۰] سپس باقیمانده آن را برای تهیه وسائل مورد نیاز زندگی، به ابوبکر داد که به همراهی عمار یاسر و چند تن از صحابه جهیزیه را تهیه کنند و آنها نیز زیر نظر ابوبکر، آنچه را لازم بود خریدرای کردند.[۳۱] ازجمله موارد جهیزیه حضرت فاطمه، پیراهنی بود که حضرت زهرا شب عروسی خود در پی تقاضای زنی مستمند، به او بخشید و خود به لباسی مستعمل اکتفا کرد.[۳۲]
ولیمه و محل زندگی
بر اساس روایتی که شیخ طوسی در الامالی نقل شده، پیامبر(ص) و علی(ع) به تعداد زیادی از اصحاب ولیمه دادند. پیامبر گوشت و نان و علی خرما و روغن را تهیه کردند. پیامبر(ص) پس از ولیمه، دست فاطمه(س) را در دست علی(ع) گذاشت و برایشان دعا کرد و فرمود: ای علی! فاطمه خوب همسری است و به فاطمه فرمود: ای فاطمه! علی خوب شوهری است سپس آن دو را به خانه خودشان فرستاد و نزدشان رفت و دعا کرد که خدا نسلشان را مبارک گرداند.[۳۳]
بر اساس منابع تاریخی، خانه امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س)، چند روز پس از ازدواج به همسایگی پیامبر(ص) منتقل شد؛ چراکه دوری فاطمه برای پیامبر دشوار بوده است. پیامبر ابتدا به دنبال آن بوده که آن دو را در خانه خود جای دهد، اما حارثة بن نعمان از صحابه، خانه خود را که در همسایگی پیامبر بود، در اختیار او گذاشت تا خانه علی و فاطمه باشد.[۳۴]
پانویس
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۶؛ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار صادر، ج۲، ص۴۱.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۵۰.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۳.
- ↑ قزويني، فاطمة الزهراء(ع) من المهد الى اللحد، ج۱، ص۱۳۷.
- ↑ قزويني، فاطمة الزهراء(ع) من المهد الى اللحد، ج۱، ص۱۳۷.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۳، ص۱۱۴.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۵۷.
- ↑ کفعمی، المصباح، ۱۴۰۵ق، ص۵۱۴.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۴۱۰.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۸: طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۸.
- ↑ اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۱، ص۳۶۴.
- ↑ ابن‌طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۵۸۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۱۹۲-۱۹۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۹، ص۱۹۳.
- ↑ یوسفی غروی، تاریخ تحقیقی اسلام، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۲۵۰.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۳۱۳.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۵۹۸.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۳.
- ↑ ابن‌عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۹۳.
- ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۶۰-۱۶۱.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۵۱.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۵۱.
- ↑ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل‌ابی‌طالب، ۱۳۷۹ق، ج۳، ص۳۵۱.
- ↑ نگاه کنید صدوق، المقنع، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۲.
- ↑ مسعودی، «پژوهشی درباره مهرالسنه (مهر محمدی)»، ص۱۱۴.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۰.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۱.
- ↑ شیخ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۱.
- ↑ شوشتری، شرح احقاق الحق، ۱۴۰۹ق، ج۱۰، ص۴۰۱.
- ↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۴۲-۴۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۸.
منابع
- ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن‌طاووس، علی بن موسی، اقبال الاعمال، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ۱۴۰۹ق.
- ابن‌عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الائمة، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز، بنی‌هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- امین، سید محسن، اعیان الشیعه، تحقیق سید حسن امین، بیروت، دارالتعاف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق.
- حسنی، هاشم معروف، سیرة الائمة الاثنی عشر، نجف، المکتبة الحیدریة، ۱۳۸۲ق.
- شوشتری، نورالله بن شریف‌الدین، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم، کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۹ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، تصحیح مؤسسة البعثة، قم، دارالثقافه، ۱۴۱۴ق.
- صدوق، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۱۵ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوریٰ باعلام الهدیٰ، قم، آل‌البیت، ۱۴۱۷ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، الطبعة الثانیة، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- قزوینی، محمدکاظم، فاطمه الزهراء علیه السلام من المهد الی اللحد، قم، دار الانصار، ۲۰۰۶م،
- کفعمی، ابراهیم بن علی، المصباح، قم، دارالرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۵ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مسعودی، عبدالهادی، «پژوهشی درباره مهر السنه (مهر محمدی)»، در مجموعه تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، چاپ دوم، ۱۳۸۹ش.
- یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
- یوسفی غروی، محمدهادی، تاریخ تحقیق اسلام: موسوعة التاریخ الاسلام، ترجمه حسینعلی عربی، قم، انتشارات مؤسسه امام خمینی، ۱۳۸۳ش.