تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة (کتاب)

تَأْویلُ الْآیاتِ الظّاهرَة فی فَضائل الْعِتْرَةِ الطّاهرة کتابی در تفسیر آیاتی که درباره اهل بیت(ع) نازل شده‌اند ، تالیف سید شرف الدین استرآبادی عالم شیعی قرن دهم هجری قمری است. مؤلف در این کتاب، به ترتیب سوره‌های قرآن پیش رفته و آیه های مورد نظر را با روایات اهل بیت که ذیل آن آیات وارد شده‌اند تفسیر نموده است.

تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة

اطلاعات کتاب
نویسنده	سید شرف الدین حسینی استرآبادی
موضوع	چهارده معصوم(ع)، اهل بیت(ع)
زبان	عربی
مجموعه	۱ جلد
اطلاعات نشر
ناشر	جامعه مدرسین
تاریخ نشر	۱۴۰۹ ق

درباره مؤلف

مقالهٔ اصلی: سید شرف الدین حسینی استرآبادی

سید شرف الدین علی حسینی استرآبادی از علمای قرن دهم هجری، شاگرد شیخ نور الدین علی بن عبدالعالی، معروف به محقق کرکی است. منابع شرح حال نگاری، اطلاعات چندانی از و نگفته‌اند. در برخی منابع، سال وفات او ۹۴۰ق ثبت شده است.

انگیزه تألیف‏

استرآبادی در مقدمه کتاب می‌نویسد: از آنجا که آیات فراوانی در قرآن مجید در مدح اهل بیت پیامبر(ص) و ذم و نکوهش دشمنان آنان آمده و روایات فراوانی در تفسیر این آیات وارد شده و از طرفی، این روایات در کتب مختلف تفسیر پراکنده ‏اند به طوری که دسترسی به آنها و اطلاع از همه آنها برای مراجعه کنندگان مشکل است، تصمیم به جمع ‏آوری آنها در یک کتاب گرفتم. وی می‌‏گوید مأخذ تمام مطالب را هم روایات صحیح اهل بیت قرار داده و روایاتی از طریق عامه هم نقل کرده است.

با توجه به این کلام امیر مؤمنان که «‌قرآن چهار بخش است: یک‌چهارم آن در مورد اهل بیت(ع)، یک چهارم درباره دشمنانشان، یک چهارم سُنَن و امثال و یک چهارم دیگر فرائض و احکام است‏‌» علمای اسلام اقدام به جمع آوری آیات قرآن مجید که در وصف اهل بیت نازل شده کرده و هر یک، آن مقدار از احادیث که به دستش رسیده ضبط نموده‌اند.»

روش تألیف‏

علم تفسیر

تفسیرهای مهم
شیعی	تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان
سنی	تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی)
گرایش‌های تفسیری
تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی
روش‌های تفسیری
تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر عقلی • تفسیر اجتهادی
شیوه‌های نگارش تفسیر
تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی
اصطلاحات علم تفسیر
اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی

سید شرف الدین به خاطر سهولت هر چه بیشتر در بازیابی مطالب کتاب، آن را به ترتیب قرآن قرار داده و از سوره فاتحه آغاز کرده و به سوره اخلاص ختم نموده است. در هر قسمت نیز ابتدا نام سوره، بعد آیات مورد نظر را با شماره آیه ذکر کرده، پس از آن و در ذیل آیه روایات اهل بیت(ع) را در تأویل آن آیه آورده است.

مؤلف، آیات را به صورت گلچین آورده و در این بین نام بعضی از سور قرآن، در کتاب نیامده، زیرا روایتی ذیل آیات آن سوره نیافته است. وی در بعضی موارد در پایان روایات، توضیحاتی برای روشن شدن معنای آیه و روایتِ ذیل آن ذکر کرده است. مؤلف در صدد تفسیر آیات بوسیله روایات نیست بلکه تلاش خود را صرف تبیین تأویل آیات از راه روایات معصومین کرده و در تأویل قرآن نظر به باطن آن دارد.

منابع کتاب‏

سید شرف الدین در تألیف خود از منابع متعددی مانند: کنز الفوائد کراجکی، کشف الغمة، اربلی، کتاب‏های علامه حلی استفاده کرده و از تفسیر علی بن ماهیار، از معاصران ثقةالاسلام کلینی بیشترین بهره را برده است.

اهمیت کتاب

کتاب مذکور از بهترین تألیفات در این موضوع است و بسیاری از متأخرین، هنگام تألیف کتابی در این موضوع، از کتاب سید شرف الدین استفاده فراوان برده‌اند. این کتاب مورد توجه علمای شیعه قرار گرفته و بارها توسط آنان ترجمه، تلخیص و شرح شده است.

خلاصه، شرح و ترجمه‏

کتاب تأویل الآیات الظاهرة توسط شیخ علم بن سیف بن منصور نجفی در سال ۹۳۷ق خلاصه شده و با نام جامع الفوائد و دافع المعاند انتشار یافته است.

همچنین سید روح الأمین مختاری شرحی بر آن نگاشته است.

ترجمه این کتاب نیز توسط محمدمعصوم بن محمدامین استرآبادی با نام لوامع التأویل انتشار یافته است.

نسخه ها و چاپ

امروزه از تفسیر مورد بحث، شش نسخه در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.

این اثر به تحقیق حسین استادولی در انتشارات جامعه مدرسین قم انتشار یافته است.

منابع

• حسینی‏ استرآبادی‏، سید شرف الدین‏، تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة، قم، جامعه مدرسین‏، ۱۴۰۹ق.
• دائرة المعارف تشیع، تهران، چاپ حکمت.
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور.