تفسیر عصری
| تفسیرهای مهم | |
|---|---|
| شیعی | تفسیر ابو الجارود • تفسیر قمی • کتاب التفسیر (عیاشی) • تفسیر التبیان • تفسیر مجمع البیان • تفسیر الصافی • تفسیر المیزان |
| سنی | تفسیر جامع البيان (طبری) • المحرر الوجیز (ابن عطیه) • تفسیر الجامع لأحكام القرآن (قرطبی) • تفسير القرآن العظيم (ابن كثير) • تفسیر جلالین (سیوطی) |
| گرایشهای تفسیری | |
| تفسیر تطبیقی • تفسیر علمی • تفسیر عصری • تفسیر تاریخی • تفسیر فلسفی • تفسیر کلامی • تفسیر عرفانی • تفسیر ادبی • تفسیر فقهی | |
| روشهای تفسیری | |
| تفسیر قرآن به قرآن • تفسیر روایی • تفسیر اجتهادی | |
| شیوههای نگارش تفسیر | |
| تفسیر ترتیبی • تفسیر موضوعی | |
| اصطلاحات علم تفسیر | |
| اسباب نزول • ناسخ و منسوخ • محکم و متشابه • اعجاز قرآن • جری و انطباق • مکی و مدنی | |
تفسیر عصری نوعی گرایش در تفسیر قرآن کریم است. در این تفسیر، مفسران متناسب با مباحث علمی و اجتماعی جدید در هر عصر و دوره برداشتهای جدیدی از قرآن ارائه میدهند.
اندیشمندان مسلمان در مورد درست یا غلط بودن این نحوه تفسیر قرآن اختلاف دارند. برخی مفسران شیعه چون سید محمد علی ایازی و محمدهادی معرفت این گرایش را درست تلقی میکنند. آنها با تکیه بر آیاتی که قرآن را روشنگر تمام مسائل و دارای گستره جهانی دانسته، و روایاتی که قرآن را دارای علوم آیندگان و برای همه زمانها میداند به صحت این گرایش تفسیری باور دارند. پژوهشگران شیعی تفاسیری چون المیزان، الفرقان و کاشف را به عنوان تفاسیر عصری معرفی کردهاند.
محققان حوزه تفسیر، ویژگیهای تفسیر عصری را چنین نام میبرند: ۱.پاسخگو به نیاز علمی مخاطبان ۲.دارای بررسیهای جدید تفسیری و پاسخ به شبهات با استدلالهای جدید ۳.حاوی توجه به عقل و عقلگرایی در تفسیر. ۴.پوشش ادبی و اجتماعی به مباحث تفسیری.
تفسیر عصری چیست؟
تفسیر عصری، تفسیر قرآن کریم متناسب با دانش و مباحث علمی و اجتماعی جدید در هر زمانه است. در تفسیر عصری برداشتهای قرآن نوبهنو شده و باتوجه به معلومات مفسر در شرایط روز، پیامهای جدید از قرآن دریافت میشود.[۱]
مفسرانی که به این نوع تفسیر از قرآن باور دارند، معتقدند با توجه به دلایل زیر باید تفسیر مفاهیم و آموزههای قرآن همگام با تحولات مختلف علمی، فکری، فرهنگی و اجتماعی جوامع بشری از تطوری متناسب با این تحولات برخوردار شود:[۲]
- آیاتی از قرآن که آن را روشنگر تمام مسائل[۳] و دارای گستره جهانی[۴] معرفی کرده است.
- روایاتی که طبق آن خداوند قرآن را به زمان و گروهی خاص اختصاص نداده است.[۵] همچنین روایاتی که قرآن را دارای علم آینده[۶] باطنی عمیق که نوآوری هایش کهنه نمیشود.[۷]
- نقلهای تاریخی و روایاتی که پاسخگویی از قرآن متناسب با مخاطب، [۸] و سخن گفتن با مردم بر اساس ظرفیت فکری آنها.[۹]
با این تفسیر به دلایلی پیش رو مخالفت شده است: ۱.بیتوجهی به تفاسیر کهن به ویژه فهم صحابه از قرآن، ۲.تحمیل مطالب علمی در تفسیر ۳.افتادن در تأویلات باطنی و به عبارتی غلبه تفسیر به رأی.[۱۰] ۴.سوق دادن جوانان به تفاسیر بدعت آمیز با نام عصری اندیشی.[۱۱]
تفسیر عصری نه تفسیر معاصر!
به باور پژوهشگران، تفسیر عصری غیر از تفسیر معاصری است. تفسیر معاصری همان تفاسیری است که زمان نگاشته شدنش قرون اخیر است. همچنین از حیث روش تفسیری در تفسیر معاصر، ممکن است مفسر پایبندی به مسائل روز خود نداشته و یا ممکن است این مسائل را دخالت دهد. لذا تفسیر عصری میتواند نوعی تفسیر معاصری باشد.[۱۲] بر این اساس تفسیر عصری اخص از معاصری است.[۱۳] محمدهادی معرفت در فصل سیزدهم کتاب تفسیر و مفسران با ذکر نام تفسیر در عصر جدید به محل تلاقی تفسیر عصری و معاصری اشاره میکند.[۱۴]
برداشتهای مختلف از تفسیر عصری
به باور سید محمدعلی ایازی مفسران از تفسیر عصری برداشتهای مختلفی دارند.[۱۵] برخی از آنان چنین است:
- برخی معتقدند تفسیر عصری تفسیر قرآن بدون پیش زمینه فکری از همان قواعد ادبی و اصولی در تفسیر بهره میگیرد. ایازی این تلقی را، تلقیِ رایج و عمومی میداند.
- تفسیر عصری همان تفسیر علمی است. عایشه عبدالرحمن از مخالفان تفسیر علمی قرآن است. این مفسر مصری در کتاب خود با عنوان کتاب القرآن و التفسیر العصری، تفسیر علمی را دقیقا همان تفسیر عصری میداند و معتقد است این تفاسیر بدعت است. و در مقابل برخی دیگر با یکی دانستن این دو، از تفسیر عصری دفاع میکنند.
- تفسیر عصری ارائه فهمی از قرآن است که بتواند با اندیشه و واقعیات عصر مناسب باشد و برگرفته از آراء گذشتگان و روحانیان قدیمی نباشد. این نظر را مصطفی عقاد در کتاب الفلسفة القرآنیة مطرح کرده است.
- به گفته مغنیه تفسیر عصری اقناع مخاطب امروزی است که با توجه به نظریات جدید، روشن کند که دین در تمام تعالیم و اصول و فروعش سعادت و کرامت انسان را میخواهد.[۱۶]
تاریخچه
تفسیرنویسیِ همگام با گذر زمان، در نوشته شدن تفاسیر مختلفی چون تفسیر مأثور، تفسیر اجتهادی، تفسیر کلامی و فلسفی که همگی متناسب با عصر و دوره خود نوشته شدند قابل مشاهده و گویای این است که مفسران در شرایط مختلف محیطی، عکس العملهای متفاوتی از خود نشان دادهاند.[۱۷]
رواج تفسیر عصری با همین اصطلاح، در هند با سید امیر علی صاحب کتاب روح الاسلام و سید احمد خان هندی صاحب کتاب تبرئة الاسلام عن شین الامه و در مصر با سلسله مباحث تفسیری عبده است که شاگردش رشید رضا آن را در تفسیر المنار گردآورده است[۱۸] و همزمان با آن رویکرد علمی سید احمدخان به تفسیر آیاتی از قرآن مجید است.[۱۹] عبده از یک سو با نواندیشیهایی در تفسیر به تهذیب تفسیر از تفصیل مباحثی روی آورد که آیات شریف درباره آنها سکوت کردهاند و از دیگر سو با روی آوردن به تفسیر علمی آیات، افزون بر پاسخگویی به نیازهای عصر در مقام رفع تعارض میان قضایای علمی و گزارههای قرآنی برآمد.[۲۰] پس از عبده جریان نواندیشی در تفسیر با اقبال گروهی از مفسران روبهرو شد و تفسیر علمی گسترش زیادی یافت. اوج آن در تفسیر جواهر القرآن طنطاوی بروز یافت. سپس مصطفی محمود، طبیب و ادیب مصری در کتاب «القرآن محاولة لفهم عصری» صریحاً به عصری شدن تفسیر تمایل نشان داد.[۲۱]
تفاسیر عصری نزد شیعیان
برخی پژوهشگران کوشیدهاند تفاسیر منعکس شده در روایات از پیامبر تا امام جواد(ع) (سال۲۲۰ق) را ناظر به مسائل روز و عصری بنامند.[۲۲] به گفته این محققان روایتهایی از معصومان وجود دارد که حاوی مضامین تفسیری در پاسخ به فرقههای نوظهور کلامیِ آن زمان چون قَدَریه، غالیان و مُفَوضه است.[۲۳] همچنین بر اساس پارهای از روایات، گفته شده که معصومین(ع) از علوم قطعی روز در آن زمان برای تفسیر قرآن بهره میجستند.[۲۴]
ویژگیهای تفسیر عصری
برخی از ویژگیهایی که مفسران برای تفسیر عصری برشمردهاند چنین است:
- پاسخ به نیاز علمی مخاطبان، نقد اندیشه دینی، نقد اندیشه تفسیر مفسران پیشین. به عناون نمونه امروزه کسی اسرائیلیات را در تفسیر خود راه نمیدهد در حالی که گذشتگان از این روایات برای تفسیر آیات بهره میجستند.[۲۵]
- نوآوری در تفسیر قرآن، عرضه بررسیهای جدید تفسیری و پاسخ به شبهات. در تفسیر عصری آورن استدلال جدید مناسب نیاز زمانه مهم است.[۲۶]
- توجه به عقل و عقلگرایی در تفسیر. به عنوان نمونه مفسران با توجه به پیشرفتهای کلامی و فلسفی بحث جبر را مردود میدانند.[۲۷]
- پوشش ادبی و اجتماعی به مباحث تفسیری.[۲۸]
کتابشناسی تفاسیر عصری شیعه
علوی مهر نویسنده کتاب آشنایی با تفسیر و مفسران تفاسیری چون تفسیر المیزان نوشته محمدحسین طباطبایی، تفسیر من وحی القرآن نوشته محمدحسین فضلالله و تفسیر الکاشف نوشته محمدجواد مغنیه، تفسیر الفرقان نوشته محمد صادقی طهرانی را به عنوان تفاسیر عصری معرفی میکند:[۲۹]
- تفسیر المیزان: به گفته علوی مهر، المیزان با روشی نو و دارای تحلیلهای مطابق با موازین علمی است.[۳۰]
- تفسیر من وحی القرآن: پرداختن به نکات اجتماعی و تربیتی، روی آوردن به علم کلام و پاسخ به شبهات اعتقادی عصر جدید از ویژگی بارز این تفسیر دانسته شده است.[۳۱]
- تفسیر الکاشف: نویسنده کتاب آشنایی با تفسیر و مفسران، تفسیر کاشف را نیز دارای گرایش اجتماعی، ناظر به نیازهای عصر جدید و پاسخگو به شبهات برشمرده است.[۳۲]
پانویس
- ↑ ایازی، قرآن و تفسیر عصری، ۱۳۷۸ش، ص۳۲-۳۴.
- ↑ فخاری، طیبحسینی، «مقاله تفسیر عصری از دائرة المعارف قرآن کریم»، ۱۳۹۰ش، ج۸، ص۲۵۸-۵۶۸.
- ↑ سوره نحل، آیه۸۹.
- ↑ سوره قلم، آیه ۵۲.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار،۱۳۶۲ش، ج۱۷، ص۲۱۳.
- ↑ عبده، شرح نهج البلاغه، الاستقامة، ج۲، ص۵۴.
- ↑ شیخ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۵۹۹.
- ↑ شیخ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۴۹؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۴۸۴-۴۸۵.
- ↑ شیخ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۳.
- ↑ عک، اصول التفسیر و قواعده، ۲۰۰۷م، ص۲۵۵ - ۲۶۱.
- ↑ بنت شاطئ، القرآن و التفسیر العصری، دارالمعارف، ص۷-۸.
- ↑ مولوی و همکاران، جایگاه حدیث در تفاسیر عصری با تاکید بر تفسیر الفرقان، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ مولوی و همکاران، جایگاه حدیث در تفاسیر عصری با تاکید بر تفسیر الفرقان، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۴۴۹.
- ↑ ایازی، قرآن و تفسیر عصری، ۱۳۷۸ش، ص۳۷-۴۷.
- ↑ ایازی، قرآن و تفسیر عصری، ۱۳۷۸ش، ص۳۷-۴۷.
- ↑ خرمشاهی، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۹.
- ↑ الشرقاوی، «الفکر الدینی فی مواجهة العصر»، ص۵۶-۵۷؛ شریف، اتجاهات التجدید، ص۱۴۵و۳۰۵؛ گلدزیهر، گرایشهای تفسیری، ص۲۸۹.
- ↑ خرمشاهی، تفسیر و تفاسیر جدید، ص۵۵-۷۴.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۴۸۲ -۴۸۴.
- ↑ معرفت، تفسیر و مفسران، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۴۸۲ -۴۸۴.
- ↑ رستگار و همکاران، «بررسی تحلیلی روایات تفسیر عصری اهل بیت ع»، ص۳-۴.
- ↑ رستگار و همکاران، «بررسی تحلیلی روایات تفسیر عصری اهل بیت ع»، ص۵-۱۵.
- ↑ رستگار و همکاران، «بررسی تحلیلی روایات تفسیر عصری اهل بیت ع»، ص۵-۱۵.
- ↑ ایازی، قرآن و تفسیر عصری، ۱۳۷۸ش، ص۱۸۶-۱۸۸.
- ↑ ایازی، قرآن و تفسیر عصری، ۱۳۷۸ش، ص۱۸۰-۱۹۰.
- ↑ علوی مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص۳۵۷-۳۵۸.
- ↑ علویمهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص۳۲۷.
- ↑ علوی مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص۳۶۹-۳۷۹.
- ↑ علوی مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص۳۶۹.
- ↑ علوی مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص۳۷۸.
- ↑ علوی مهر، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص۳۷۸-۳۷۹.
منابع
- قرآن کریم.
- ایگناس گلدزیهر، گرایشهای تفسیری در میان مسلمانان، ترجمه: طباطبایی، تهران، ققنوس، ۱۳۸۳ش.
- بنت الشاطی، القرآن والتفسیر العصری، القاهرة، دارالمعارف.
- بهاء الدین خرمشاهی، تفسیر و تفاسیر جدید، تهران، کیهان، ۱۳۶۴ش.
- التمهید فی علوم القرآن، معرفت، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- خالد عبدالرحمن العک، اصول التفسیر و قواعده، دارالنفائس، ۱۴۰۶ق.
- الرضی، نهج البلاغه، به کوشش عبده، قم، دارالذخائر، ۱۴۱۲ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق.
- شریف، محمد ابراهیم، اتجاهات التجدید، القاهرة، دارالتراث، ۱۴۰۲ق.
- عفت الشرقاوی، الفکر الدینی فی مواجهة العصر، مکتبة الشباب، ۱۹۷۶م.
- کلینی، الکافی،به کوشش غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ش.
- فخاری، طیبحسینی، «مقاله تفسیر عصری از دائرة المعارف قرآن کریم»، پرتال جامع علوم معارف و قرآن، ۱۳۹۰ش.
- مولوی و همکاران، «جایگاه حدیث در تفاسیر عصری با تاکید بر تفسیر الفرقان»، دو فصلنامه آموزههای قرآنی، دوره ۱۱، شماره ۱۹، ۱۳۹۳ش.
- مجلسی، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- محمد علی ایازی، قرآن و تفسیر عصری، تهران، فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۶ش.
- معرفت، تفسیر و مفسران، قم، التمهید، ۱۳۷۳ش.
- معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم، موسسه فرهنگی التمهید، ۱۳۷۹ش.
- مغنیه، محمدجواد، تفسیر کاشف، بیروت، دارالعلم للملایین، ۱۹۸۱م.
- مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۵ش.