زبدة التفاسیر (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | ملا فتح‌الله کاشانی |
| موضوع | تفسیر قرآن |
| سبک | روایی و ادبی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه بنیاد معارف اسلامی |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۳ق |
زُبْدَةُ التّفاسیر یک دوره کامل تفسیر قرآن کریم به زبان عربی اثر ملا فتح‌الله کاشانی است. این تفسیر، سومین اثر تفسیری کاشانی پس از منهج الصادقین و خلاصة المنهج است. مفسر، اهتمام فراوانی به بُعد ادبی و روایی در تفسیر آیات دارد.
درباره مؤلف
ملا فتح‌الله فرزند ملاشکرالله کاشانی است. او عالمی بزرگ، فقیه، محقق، مُتَکَلِّم و مفسّر متبحر و از بزرگان شیعه در اواخر قرن دهم هجری به شمار می‌آید. ملا فتح الله از شاگردان علی بن حسن زواری است که به واسطه او از محقق کرکی روایت می‌کند. این مفسر از برجستگان علمای دربار شاه طهماسب صفوی بود که در تمام علوم دینی متداول، خصوصاً در تفسیر متبحر بود. وی تالیفات بسیاری نیز دارد که غالب تالیفاتش، به زبان فارسی است. ملا فتح الله کاشانی در سال ۹۸۸ق وفات یافت.[۱]
محتوای کتاب
کاشانی، زبدة التفاسیر را در سال ۹۷۷ق به پایان رسانده است.[۲] او در آغاز این تفسیر، مقدمه‌ای درباره اهمیت قرآن و تفسیر و اهداف و منابع تفسیر خود دارد. سپس در پنج مقدمه مباحث علوم قرآنی و تمهید تفسیر را بیان می‌کند. این مقدمات گرچه خلاصه و اشاره گونه است اما به نکات مهمی همچون صیانت قرآن از تحریف، گردآوری قرآن در عهد پیامبر(ص) پرداخته است.[۳] اهدافی که نویسنده در این تفسیر بدانها پایبند بوده عبارتند از: توضیح لغات و نکته‌ها، بیان اسباب نزول و ارتباطش با آیات، بیان فضائل سوره‌ها و خواص آیات، اشاره به قرائت های ده‌گانه متواتر و بیان معانی آنها براساس مذهب امامان معصوم(ع) واشاره به بطلان دیدگاه‌های مخالفان گمراهشان، اشاره کوتاه به برخی از داستان‌ها وپاره‌ای از روایات نقل شده از پیامبر(ص) و ائمه (ع). [۴] نخستین مطلب کتاب در مقدمه اولی درباره تعداد آیه‌های قرآن و فائده دانستن آن است که به باور نویسنده دیدگاه کوفیان صحیح‌ترین است چون از امیرالمؤمنین(ع) نقل کرده‌اند.[یادداشت ۱] وی هم‌چنان معتقد است که فائده دانستن تعداد آیه‌های قرآن این است که هرگاه قاری قرآن با انگشتانش شمارش کند؛ افزون بر قلب و زبانش، دستش نیز به قرآن مشغول شده است و شایسته است که این دست روز قیامت به این کار برایش گواهی دهد زیرا که در قیامت تمامی اعضاء مورد سؤال قرار می‌گیرند. پیامبر(ص) نیز در حدیثی صحیح به برخی از زنانی که در حال تلاوت قرآن بودند فرمود: (آیه ها را) با انگشت‌هایتان شمارش کنید چرا که روز قیامت از آنها سؤال می‌شود و آنها را به سخن وامی‌دارند.[۵] کاشانی در آغاز تفسیر سوره حمد به چند دیدگاه درباره مکی و یا مدنی بودن سوره حمد و نیز نزول آن هم در مکه و هم درمدینه اشاره کرده است. وی هم‌چنین هفت آیه داشتن سوره را مورد قبول همگان دانسته و اختلاف رادر این برشمرده که آیا بسم الله سوره حمد آیه مستقلی است یا خیر؟ [۶] پایان بخش کتاب در تفسیر سوره ناس ، بیان وسوسه شیطان در دل‌های مردمان به هنگام غفلت آنان از یاد پرودگار و چگونگی نفوذش در دل‌های آدمیان ا ز راه تصرف در قوه واهمه آنان است که (در مقدمات پذیرش و یا رد کردن یک چیز و انجام دادن یا ندادنش) عقل را کمک می‌کند. و شیطان( که وسواس خناس است) نیز این‌گونه است که وقتی عقل به مرحله نتیجه گیری می‌رسد پنهان کارانه وسوسه می کند و او را به شک می‌اندازد. [۷] فراز پایانی تفسیر تصریح براین است که شیطان وسوسه گر می‌تواند جن باشد یا انسان باشد چنان‌چه در آیه ۱۱۲ سوره انعام شَياطِينَ الْإِنْسِ وَالْجِنِ هم به آن تصریح شده است.[۸]
روش مفسر
روش مفسر از نظر ترتیب مباحث به این شکل است که آیه را قسمت به قسمت مطرح کرده و سپس اگر لغتی احتیاج به توضیح داشته باشد روشن می‌کند و آن‌گاه به وجوه تفسیری اشاره دارد. او در روایات شیعه و اهل سنت اهتمام فراوان نشان می‌دهد.[۹]
در نقل روایت نیز شیوه کاشانی این‌گونه است که نخست اخبار اهل سنت را آورده و سپس روایات اهل بیت را مقید به نقل از منابع اصلی در تفسیر آیه می‌آورد.[۱۰]
منابع کتاب
کاشانی در تألیف زبدة التفاسیر به دیگر تفاسیر نظیر تفسیر کشاف، تفسیر بیضاوی، مجمع البیان و جوامع الجامع طبرسی توجه داشته است.[۱۱] [۱۲] وی در نقل روایات هم از تفسیر قمی، تفسیر عیاشی، تفسیر منسوب به امام عسکری، کافی و کتب شیخ صدوق بهره برده است.[۱۳]
چاپ
چاپ اول این تفسیر به همت بنیاد معارف اسلامی با تحقیق و تصحیح فارس حسون و میرزا محمود زنجانی در سال ۱۴۲۳ق صورت گرفت.
پانویس
- ↑ علی خادم‌پیر، روش‌شناسی تفسیر: منهج الصادقین فی الزام المخالفین، ۱۳۸۳ش.
- ↑ مقاله زبدة التفاسیر، ۱۳۷۳ش.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۰۵.
- ↑ شریف کاشانی، زبدة التّفاسير، ناشر مؤسسة المعارف الإسلاميّة مقدمه ج۱، ص۷.
- ↑ شریف کاشانی، زبدة التّفاسير، ناشرمؤسسة المعارف الإسلاميّة مقدمه ج۱، ص۷-۸.
- ↑ شریف کاشانی، زبدة التّفاسير، ناشرمؤسسة المعارف الإسلاميّة ج۱، ص۱۵.
- ↑ شریف کاشانی، زبدة التّفاسير، ناشرمؤسسة المعارف الإسلاميّة ج۷، ص۵۶۷.
- ↑ شریف کاشانی، زبدة التّفاسير، ناشرمؤسسة المعارف الإسلاميّة ج۷،۵۶۷-۵۶۸.
- ↑ خرمشاهی، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۷۰۵.
- ↑ مقاله زبدة التفاسیر، ۱۳۷۳ش.
- ↑ مقاله زبدة التفاسیر، ۱۳۷۳ش.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ج۱، ص۷۰۵.
- ↑ مقاله زبدة التفاسیر، ۱۳۷۳ش.
یادداشت
- ↑ ۶۲۳۶ تعداد آیاتی است که به کوفیان منسوب است.سیوطی، الاتقان في علوم القران، ج۱، ص۲۳۲.
منابع
- خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، دوستان - ناهید، ۱۳۷۷ش.
- کاشانی، فتح الله، زبدة التفاسیر، قم، بنیاد معارف اسلامی، ۱۴۲۳ق.
- خادم پیر، علی، روش شناسی تفسیر: منهج الصادقین فی الزام المخالفین، حدیث اندیشه، پاییز و زمستان ۱۳۸۳ش، شماره ۱۱ و ۱۲.
- بینات، زبدة التفاسیر، بینات، پاییز ۱۳۷۳ -شماره ۳.