مجمع البحرین فی مناقب السبطین (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | سید ولی بن نعمة الله حسینی حائری |
| تاریخ نگارش | قرن دهم یا یازدهم |
| موضوع | فضائل امام حسن(ع) و امام حسین(ع) |
| سبک | روائی |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | دارالحدیث (۱۳۷۸ش)، کتابخانه علامه مجلسی (۱۳۹۰ش) |
| محل نشر | قم |
مَجمَعُ البَحرَین فی مَناقِبِ السِّبطَین کتابی به زبان عربی است که به ذکر فضایل و خصوصیات امام حسن(ع) و امام حسین(ع) می‌پردازد. این کتاب توسط سید ولی بن نعمت‌الله حسینی در قرن دهم هجری قمری، در کربلا نوشته شد. برخی این کتاب را از مصادر کتاب بحارالانوار برشمرده‌اند. مجمع البحرین اولین بار در سال ۱۳۷۸ش در دفتر چهارم میراث حدیث شیعه منتشر شد.
معرفی اجمالی و جایگاه
مجمع البحرین فی مناقب السبطین، تألیف سید ولی بن نعمت‌الله حسینی است. این کتاب پیرامون فضایل، کرامات و معجزات دو نوه دختری (سبط) رسول خدا(ص) یعنی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) نگاشته شده است.[۱]
مجمع البحرین از مصادر احتمالی کتاب بحارالانوار است و به همین جهت، انتشارات کتابخانه علامه مجلسی به احیاء و تجدید چاپ این اثر پرداخته است.[۲] به گفته سید حسین بروجردی، از محققان کتاب، در بحارالانوار هنگام بیان مصادر کتاب از مجمع البحرین نامی برده نشده و در تمام متن بحارالانوار نیز جز یک مرتبه به این کتاب استناد نشده است.[۳] [۴] با وجود این، قاسم شیرجعفری، دیگر محقق کتاب، این احتمال را تقویت نموده است. [۵]
سیدحسین موسوی بروجردی، به‌دلیل اختلاف زیاد نقل بحارالانوار با نقل مجمع البحرین فی مناقب السبطین، در این ادعا تشکیک کرده و احتمال داده این روایات از مجمع البحرین طریحی نقل شده و طریحی با اعتماد به حافظه از مجمع البحرین فی مناقب السبطین نقل کرده باشد.[۶] همچنین، شیخ حر عاملی(۱۰۳۳ - ۱۱۰۴ق) در اثبات الهداة[۷] و محدث نوری(۱۲۵۴-۱۳۲۰ق) در مستدرک الوسائل[۸] نیز به این کتاب استناد نموده‌اند.
نویسنده
سید ولی بن نعمت‌الله حسینی رضوی حائری را عالم و محدث شیعی، فاضل و صالح معرفی کرده‌اند.[۹] برخی نام او را ولی‌الله ضبط نموده‌اند[۱۰] وی به تصریح خود، ساکن کربلا بوده[۱۱] و به همین جهت به حائری ملقب شده است.
سیدحسین موسوی بروجردی به جهت ارتباط وی با حکومت صفویه و نگارش دو کتاب توسط وی به زبان فارسی و ترجمه برخی احادیث از زبان عربی به فارسی معتقد است وی در ایران رشد یافته است.[۱۲]
کتاب شناس شیعه، آقابزرگ تهرانی، تاریخ فراغت وی از کتابت مصباح الزائرین را در سال ۹۸۱ق دانسته و او را معاصر پدر شیخ بهایی معرفی می‌کند.[۱۳] بروجردی از سخن آقابزرگ و نیز اهدای کتاب مصباح الزائرین به شاه طهماسب، نتیجه گرفته است وی در اواخر قرن دهم می‌زیسته است.[۱۴] قاسم شیرجعفری، از محققان کتاب، به استناد فهرست رایانه‌ای نسخه‌های خطی کتابخانه آستان قدس، او را متولد ۹۵۳ق و متوفای ۱۰۳۱ق معرفی نموده است.[۱۵] بروجردی نام ۱۰ کتاب از تالیفات سید ولی را ذکر کرده است که اکثر آنها در مناقب و فضائل اهل بیت(ع) است[۱۶]
ساختار و محتوای کتاب
کتاب مجمع البحرین فضایل، کرامات و معجزات امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و نیز برخی خصوصیات آن‌دو امام چون ولادت و شهادت، القاب و کنیه‌ها، فرزندان و میزان عمر هر کدام را بررسی کرده است.[۱۷] سید ولی کتاب مجمع البحرین را در ۲۵ باب مرتب نموده است. وی برخی از باب‌ها را به امام حسن(ع) یا امام حسین(ع) اختصاص داده و در برخی باب‌ها روایاتی را پیرامون هردو امام نقل نموده است. محتوای کتاب بر اساس فهرستی که مؤلف در مقدمه آورده است چنین است:[۱۸]
باب اول تا چهارم پیرامون ولادت، نام‌گذاری، کنیه، القاب و نسب دو معصوم(ع)، باب پنجم و ششم به دلائل امامت و آیات نازل شده در شأن دو معصوم(ع) و باب هفتم تا نهم کتاب به محبت پیامبر(ص) نسبت به ایشان اختصاص دارد. مولف در باب دهم تا دوازدهم به فضائل دو معصوم(ع)، در باب سیزدهم تا پانزدهم به کرامات و معجزات ایشان، در باب شانزدهم تا نوزدهم به بخشندگی و اخلاق شریف دو معصوم(ع) و در باب بیستم تا بیست و سوم به سن، مدت خلافت، تعداد فرزندان و وفات و شهادت ایشان پرداخته است. همچنین باب بیست و چهارم و بیست و پنجم کتاب به فضیلت زیارت امام حسین(ع)، زمین کربلا و شفا بودن تربت آن اختصاص یافته است.
بر اساس شمارش عباسعلی مردی، تعداد احادیث مجمع البحرین، ۲۶۱ روایت است.[۱۹]
مصادر کتاب
یکی از محققان کتاب، نقل نویسنده از مصادر گوناگون را نشانه در اختیار داشتن کتابخانه غنی از کتب شیعه و اهل سنت دانسته و ضمن برشمردن ۵۴ مصدری که نویسنده از آنها بی‌واسطه یا با واسطه حدیث نقل کرده است، دو کتاب کشف الغمة و مناقب آل ابی طالب را مهمترین مصادر روایی کتاب ذکر کرده است.[۲۰]
وی همچنین یکی از امتیازات مهم کتاب را نقل روایات کتاب بهجة المباهج اثر ابوسعید سبزواری شیعی، شاگرد علامه حلی، برمی‌شمارد، چرا که کتاب بهجة المباهج به زبان فارسی و دارای روایات منحصر به فردی است که بعد از ترجمه آنها به عربی توسط سید ولی بن نعمة الله در دیگر کتب عربی نقل گردید[۲۱]
نسخه‌ها وچاپ‌ها
نسخه خطی کتاب مجمع البحرین، در دانشگاه تهران با شماره ۶۱۴ نگهداری می‌شود.[۲۲] یکی از محققان کتاب در مورد این نسخه خطی آورده است: این نسخه در قرن ۱۲ یا ۱۳ نگاشته شده، کاتب و تاریخ نگارش نامشخص است، انتهای کتاب ناقص است و همراه با کتاب المواسعة و المضایقة اثر سید بن طاووس نگاشته شده است.[۲۳]
انتشار این کتاب برای بار اول توسط موسسه دارالحدیث با تحقیق قاسم شیرجعفری، در مجموعه کتب میراث حدیث شیعه، دفتر چهارم (ص۲۵۱ – ۴۳۶)، به‌همراه تصحیح چند کتاب دیگر حدیثی، در سال ۱۳۷۸ش انجام گرفت.
همچنین این کتاب به‌صورت مستقل، توسط کتابخانه علامه مجلسی با تحقیق سید حسین موسوی بروجردی، در سال ۱۴۳۲ق (۱۳۹۰ش) منتشر گردید. شیرجعفری و بروجردی، هردو محقق کتاب، از همین نسخه استفاده کرده‌اند.[۲۴]
پانوشت
- ↑ حسینی حائری، مجمع البحرین، تحقیق سید حسین بروجردی، ص۴۶-۵۴؛ حسینی حائری، مجمع البحرین، تحقیق قاسم شیرجعفری، ص۲۶۴-۲۷۱.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص7.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۴.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار،۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۱۳۹.
- ↑ شیرجعفری، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۵۷.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۴ و ۲۵.
- ↑ حر عاملی، إثبات الهداة، ۱۴۲۵ق، ج۴، ص۳۰ و ۵۱ و ۵۷.
- ↑ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۷، ص۱۹۲ و ج۱۰، ص۳۳۹ و ج۱۳، ص۲۰۸.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۸، ص۱۶۵؛ افندی اصبهانی، ریاض العلماء، ج۵، ص۲۸۷؛ حر عاملی، أمل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی، ج۲، ص۳۳۹.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج۸، ص۱۶۵؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، نشر اسماعیلیان، ج۸، ص۱۳۵ و ج۱۸، ص۱۶۶ و ج۱۹، ص۲ و ج۲۱، ص۲۲۷؛ بخلاف آقابزرگ طهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، نشر اسماعیلیان، ج۲، ص۴۲۹ و ج۳، ص۴۷۲ و ج۱۵، ص۲۶۳ و ج۲۰، ص۲۳ و ج۲۱، ص۱۰۴ و ج۲۱، ص۱۰۸ و ج۲۳، ص۱۵۹ و ج۲۳، ص۱۹۷.
- ↑ حسینی حائری، مجمع البحرین، تحقیق سید حسین موسوی بروجردی، ص۴۶؛ حسینی حائری، مجمع البحرین، تحقیق قاسم شیرجعفری، ص۲۶۴؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۷، ص۲۷۲، به نقل از حسینی حائری، تحفة الملوک و حسینی حائری، مصباح الزائرین.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۱۲.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، نشر اسماعیلیان، ج۲ ص۴۲۹ و ج۲۳ ص۱۵۹.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۱۴.
- ↑ شیرجعفری، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۵۲.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۱۶-۲۲.
- ↑ حسینی حائری، مجمع البحرین، تحقیق سید حسین بروجردی، ص۴۶-۵۴؛ حسینی حائری، مجمع البحرین، تحقیق قاسم شیرجعفری، ص۲۶۴-۲۷۱.
- ↑ حسینی حائری، مجمع البحرین، تحقیق سیدحسین بروجردی، ص۴۸-۴۹؛ حسینی حائری، مجمع البحرین، تحقیق قاسم شیرجعفری، ص۲۶۶-۲۶۷.
- ↑ مردی، «مجمع البحرین فی مناقب السبطین»، سایت حدیث نت.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۵-۳۲.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۳.
- ↑ شیرجعفری، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۵۷؛ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۳.
- ↑ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۳۵.
- ↑ شیرجعفری، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۵۷؛ بروجردی، «مقدمه»، مجمع البحرین، ص۲۳.
منابع
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، قم، نشر اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.
- آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
- افندی اصبهانی، عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق سید احمد حسینی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، بی‌تا.
- بروجردی، «مقدمه»، در مجمع البحرین فی مناقب السبطین، تألیف سید ولی بن نعمة الله حسینی حائری، قم، مکتبة العلامة المجلسی، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل (تذکرة المتبحرین فی العلماء المتأخرین)، تحقیق سید احمد حسینی، بی‌نا، بی‌تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص والمعجزات، بیروت، نشر اعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۵ق.
- حسینی حائری، سید ولی بن نعمة الله، «مجمع البحرین فی مناقب السبطین»، تحقیق: قاسم شیرجعفری، در مجموعه میراث حدیث شیعه، دفتر چهارم، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۵ ش.
- حسینی حائری، سید ولی بن نعمة الله، مجمع البحرین فی مناقب السبطین، تحقیق: سید حسین موسوی بروجردی، قم، مکتبة العلامة المجلسی، چاپ اول، ۱۴۳۲ق.
- خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، بیروت، دار الاسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- شیرجعفری، قاسم، «مقدمه»، در مجمع البحرین فی مناقب السبطین (منتشرشده در مجموعه میراث حدیث شیعه، دفتر چهارم)، قم، دارالحدیث، چاپ اول، ۱۳۸۵ ش.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محدث نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت(ع)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- مردی، عباسعلی، «مجمع البحرین فی مناقب السبطین»، سایت حدیث نت، تاریخ بازدید: ۵ اسفند ۱۴۰۲.