شرطة الخمیس
شُرْطَةُ الخَمیس گروهی از یاران همیشه مسلح امام علی (ع) بودند که با آمادگی کامل در همه جا به امیرالمؤمنین (ع) در امور حکومتی یاری می‌رساندند. این گروه علاوه بر حضور در جنگ، وظایف مهمی در زمان صلح همچون اجرای حدود الهی، حفظ امنیت شهر کوفه، حفاظت از جان امام علی (ع) و جمع‌آوری نیرو برای دفاع را بر عهده داشتند.
معناشناسی
شرطه در لغت به معنی گروه، گروهان، شرط و پیمان آمده است.[۱] در اصطلاح به اولین گروه از لشکر گفته می‌شود که در جنگ حاضر شده و آماده مرگ باشند.[۲] و خمیس به معنای لشکر است و علت نامگذاری لشکر به خمیس این بوده که لشکر به پنج قسمت: مقدمه(طلایه دار لشگر)، ساق(عقبه لشگر)، مِیمَنه (جناح راست)، مِیسرِه(جناح چپ) و قلب تقسیم می‌شده است.[۳]
در اصطلاح، شرطة الخمیس تعدادی از یاران امیرالمومنین بودند[۴] که جنگیدن تا کشته شدن را بر عهده گرفتند و امیرالمؤمنین(ع) ضامن بهشتشان شد.[۵][یادداشت ۱]
تعداد
برخی مانند شیخ مفید تعداد شرطة الخمیس را ۶۰۰۰ نفر،[۶] طبری تعداد آنان را ۴۰ هزار نفر[۷] و ابن سعد [یادداشت ۲] شمار ایشان را پس از شهادت امام علی(ع) ۱۲هزار نفر معرفی کرده اند.[۸]
مقام و منزلت
در منزلت شرطة الخمیس امام علی(ع) فرموده است:
- «قبل از شما در میان گروهی از بنی‌اسرائیل( که همه دارای مرتبه‌ای از مقام نبوت بودند) این قرارداد (قرارداد شرطة الخمیس) بسته شد و به همین جهت کسی از آنان به شهادت نرسید، مگر اینکه یا پیامبر قوم خود یا پیامبر شهر و آبادی خود و یا پیامبر نفسِ خویش بود و شما به منزله همان‌ها هستید، جز اینکه شما جزء انبیا نیستید.»[۹] آیت الله خویی روایات مرتبط با گزارش اصبغ بن نباته در این باره را ضعیف می‌داند.[۱۰]
ویژگی‌ها و وظایف
شرطة الخمیس دارای ویژگی‌هایی بوده‌اند، از جمله: همیشه مسلح، آماده و همراه امام علی(ع) بودند. در جنگ‌ها پیشرو سپاه بودند و پایداری داشتند[۱۱] همیشه گوش به فرمان و آماده بودند و در اجرای فرمان امام(ع) تعلل نمی‌کردند. با آن‌حضرت تا پای جان بیعت کرده و از قبایل مختلف بودند.
این گروه در هنگام صلح نیز آماده و همراه امام(ع) بودند و وظایف و ماموریت‌های مهمی همچون اجرای حدود،[۱۲] حفظ امنیت شهر کوفه،[۱۳] حفاظت از جان امام علی (ع)[۱۴] و جمع‌آوری نیرو برای دفاع[۱۵] بر عهده آنان بود.
پس از حملات سپاهیان شام به عراق (در ماجرای غارات)، امام علی (ع) این گروه را برای دفع آنان فرستاد.[۱۶]
اعضا
برخی از اعضای شرطه الخمیس عبارتند از: مقداد، عمار یاسر، ابو سنان انصاری، ابو عمرو انصاری، سهل بن حنیف، عثمان بن حنیف، جابر بن عبدالله انصاری، حکیم بن سعید حنفی(ابویحیی)[۱۷]، عبدالله بن یحیی حضرمی، سلیم بن قیس هلالی، عبیده سلمانی مرادی[۱۸]، یحیی حضرمی[۱۹]، قیس بن سعد[۲۰]، اصبغ بن نباته[۲۱] و نعیم بن دجاجه.[۲۲]
در برخی منابع، سلمان و ابوذر نیز جزو شرطه الخمیس شمرده شده‌اند.[۲۳] ولی بنابر اینکه شرطه الخمیس در زمان حکومت امام علی(ع) شکل گرفته باشد، عضویت این دو نفر درست به نظر نمی‌رسد چون هر دو پیش از زمان حکومت ایشان از دنیا رفته بودند.
فرماندهان شرطه الخمیس اصبغ بن نباته[۲۴] و قیس بن سعد بن عباده معرفی شده‌اند[۲۵] که به نظر می‌رسد در دو زمان متفاوت، این دو نفر فرمانده بوده‌اند.
پانویس
- ↑ عمید، فرهنگ عمید، ذیل واژه شرطه.
- ↑ ابن‌منظور، لسان‌العرب، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۳۳۰.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۵۰؛ مجلسی، ملاذ الاخبار، ۱۴۰۶ق، ج۱، ص۲۴۰.
- ↑ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲
- ↑ بحرالعلوم، الفوئد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۳۶.
- ↑ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۲.
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۱۵۸.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج ۵، ص۳۲۱.
- ↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۵۰.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحديث، ۱۳۶۹ش، ج۴، ص۱۳۴.
- ↑ قمی، العقد النضید، ۱۴۲۳ق، ص۱۶۲.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۴۶؛ صدوق، من لا یحضر الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۳، ص۲۵؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۱۶؛ منقری، وقعة الصفین، ۱۴۰۴ق، ص۴۰۸.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ش، ج۳، ص۱۹۱؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۹، ص۱۳۲.
- ↑ ذهبی، تاریخ الاسلام، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص ۵۴۹.
- ↑ ابن مزاحم منقری، وقعه صفین، ۱۳۸۲ق، ص۴ و ۹۶ و ۱۲۱ و ۱۳۲
- ↑ ثقفی کوفی، الغارات، ۱۳۵۳ش، ج۲، ص۴۸۹.
- ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ۱۴۱۵ق، ص۶۰؛ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۱۸۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۳۴، ص۲۷۲؛ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۳.
- ↑ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۲۰، ص۹۸.
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۴، ص۱۶۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۶، ص۱۲۲؛ کشی، رجال الکشی، ۱۳۴۸ش، ص۱۱۰؛ خوئی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۱۴، ص۹۵.
- ↑ ابن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ۱۳۸۲ق، ص۴۰۶؛ کشی، رجال الکشی، ۱۳۴۸ش، ص۱۰۳؛ شیخ مفید، الاختصاص، ۱۴۱۳ق، ص۶۵.
- ↑ ثقفی کوفی، الغارات، ۱۳۵۳ش، ج۱، ص۱۲۱
- ↑ برقی، رجال، ص۴.
- ↑ ابن مزاحم منقری، وقعة الصفین، ۱۳۸۲ق، ص۴۰۶
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۴، ص۱۶۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۶، ص۱۲۲
یادداشت
- ↑ اصبغ بن نباته از اعضای(فرماندهان) شرطة الخمیس در پاسخ به سؤالی درباره نامیده شدن به این نام (شرطة الخمیس) گفته: إِنَّا ضَمِنَّا لَهُ الذَّبْحَ وَ ضَمِنَ لَنَا الْفَتْحَ. ما شرط کردیم که برای حضرت کشته شویم و او هم بهشت را برای ما تضمین کرد. مفید، الإختصاص، ۴۱۳ق، ص۶۵.
- ↑ محمد بن سعد بن منیع بغدادی مورخ و سیره‌نویس مشهور بغداد در قرن سوم هجری قمری
منابع
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق.
- ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
- ابن‌مزاحم منقری، نصر، وقعة صفین، تحقیق: عبدالسلام محمد هارون، قاهره، مؤسسة العربیة الحدیثة، الطبعة الثانیة، ۱۳۸۲ق، افست قم، منشورات مکتبة المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، تحقیق: جمال‌الدین میردامادی، بیروت، دارالفکر للطبلاعة والنشر، چاپ سوم، ۱۴۱۴ق.
- بحرالعلوم، سیدمهدی، الفوئد الرجالیة، تحقیق و تعلیق: محمدصادق بحرالعلوم، حسین بحرالعلوم، تهران، مکتبة الصادق، ۱۳۶۳ش.
- برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
- ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق: جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران، نشر انجمن آثار ملی، ۱۳۵۳ش.
- خلیفه بن خیاط، تاریخ خلیفه بن خیاط، تحقیق: نجیب فواز و حکمت فواز، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم، مرکز نشر آثار شیعه، ۱۴۱۰ق/۱۳۶۹ش.
- ذهبی، شمس الدین، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صدوق، محمد بن علی، من لا یحضر الفقیه، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- علیاری تبریزی، ملاعلی، بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی حاج محمدحسین کوشان‌پور، ۱۳۷۱ش.
- عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۴ش.
- قمی، محمد بن حسن، العقد النضید و الدر الفرید، تحقیق علی اوسط الناطقی، قم، دار الحدیث، ۱۴۲۳ق
- کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مجلسی، محمدباقر، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۶ق.
پیوند به بیرون
- مقاله بازشناسی مفهومی شرطة الخمیس در زمان حکومت امام علی علیه السلام - نعمت الله صفری فروشانی، عباس میرزایی؛ پژوهش نامه تاریخ اسلام، شماره ۶
- مقاله شرطة الخمیس دردوران خلافت امیرالمومنان (ع)؛ مجله فرهنگ زیارت، فروردین ماه سال ۱۳۹۰ شماره ۹