شهدای کربلا: تفاوت میان نسخه‌ها

'''شهدای کربلا''' [[امام حسین(ع)]] و یارانش که در [[واقعه کربلا]] در [[روز عاشورا|روز عاشورای]] سال [[سال ۶۱ هجری قمری|۶۱ق]] در نبرد با [[سپاه عمر بن سعد]] به [[شهادت]] رسیدند. شمار دقیق شهیدان کربلا مشخص نیست؛ اما در بیشتر منابع تاریخی، تعداد آنها ۷۲ نفر ذکر شده است. اعداد دیگری مانند ۷۸ نفر، ۸۷ نفر و ۱۴۵ نفر نیز ذکر شده است. ۱۸ نفر از شهیدان واقعه کربلا از [[بنی‌هاشم]] بودند. امام حسین(ع)، [[عباس بن علی]] و [[علی اکبر]]، شناخته‌شده‌ترین شهدای بنی‌هاشم و [[حر بن یزید ریاحی]]، [[حبیب بن مظاهر]]، [[مسلم بن عوسجه]] و [[زهیر بن قین]] از بارزترین شهدای غیرهاشمی‌اند.  

 

 

گزارش‌های منابع درباره تعداد شهدای کربلا متفاوت است.<ref>نگاه کنید به:‌ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵.</ref> در کتاب [[تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء|تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)]] مشهورترین گزارش درباره تعداد کل شهدا، ۷۲ نفر دانسته شده است.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۳.</ref> در منابع ۸۷تن،<ref>مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۶۱؛ مقدسی، البدء والتاریخ، ج۱۱، ص۶.</ref> و ۶۱ تن<ref> مسعودی، اثبات الوصیة، ص۱۲۶.</ref>، ۷۸ تن<ref>سید ابن طاووس، اللهوف، انوار الهدی، ص۸۵.</ref> و ۱۴۵ تن نیز ذکر شده است<ref>طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۲۹۲. ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۲۹. سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، مکتبة نینوا، ص۲۵۱؛ المزی، تهذیب الکمال، ۱۴۱۳ق، ج۶، ص۴۲۷. ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۲۹ق، ج۳، ص۳۰۸. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۱۴.</ref>

در بیشترِ منابع تاریخی، تعداد یاران امام حسین(ع) در روز عاشورا، ۷۲ تن ذکر شده<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.</ref> که ۳۲ تن از آنها سواره و ۴۰ تن پیاده بودند.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.</ref> [[شیخ مفید]] در [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الارشاد]] تعداد سرهای جدا شده شهدای کربلا را -به جز امام حسین(ع)- که به کوفه فرستاده شدند، ۷۲ نفر ذکر کرده است.<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۳.</ref> در [[دانشنامه امام حسین(ع)]] با گردآوری شهدای کربلا از منابع معتبر، نام ۱۵۵ نفر ذکر شده است.<ref>محمدی ری‌شهری و دیگران، دانشنامه امام حسین(ع)، ۱۳۸۸ش، ج۷، ص۲۸۱-۲۹۱.</ref>

به دستور [[عمر بن سعد|عمر سعد]] و [[شمر بن ذی الجوشن|شمر]]، سر [[امام حسین(ع)]] و یارانش از بدن‌ها جدا و به کوفه فرستاده شدند.<ref>خوارزمی، مقتل‌الحسین(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۶؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.</ref> در تعداد شمار سرها اختلاف گزارش وجود دارد. برخی تعداد سرها را ۷۸ سر<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.</ref> و بنابر گزارش مشهور و معروفی که توسط بسیاری از مورخان نقل شده است، تعداد سرهای شهدای کربلا ۷۲ سر بود.<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص۲۰۴؛ بلاذری، انساب الاشراف،‌ دار الفکر، ج۳، ص۲۰۶؛ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۵۹؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۹؛ شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج۲، ص۱۱۳؛ طبرسی، إعلام الوری،‌ دار الکتب الاسلامیة، ص۲۵۱؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۵؛ ابن نما، مثیرالأحزان،۱۳۶۹ق، ص۶۵؛ ابن عدیم، بغیة الطلب، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۶۳۰؛ ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۹؛ ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۶؛ ابن دمشقی، جواهر المطالب،۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۹۰؛ العینی، عمدة القاری،‌ دار احیاء التراث العربی، ج۱۶، ص۲۴۱.</ref>

بَلاذُری در [[انساب الاشراف]] سرهای جدا شده را ۷۲ تن ذکر کرده است؛ ولی از [[ابومخنف|أَبومِخْنف]] نقل کرده که [[قبیله کنده]] ۱۳ سر، قبیله هوازن ۲۰ سر، قبیله بنی‌تمیم ۱۷ سر، [[قبیله بنی‌اسد]] ۱۶ سر، قبیله مذحج ۷ سر و قیس ۹ سر را با خود به نزد ابن زیاد بردند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ۱۹۷۷م، ص۲۰۷.</ref>

در منابع مختلف گزارش‌های متفاوتی در مورد تعداد شهدای بنی هاشم از ۹ تن تا ۳۳ شهید ذکر شده است.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵.</ref>

بر اساس گزارش مشهوری که توسط شماری از مورخین کهن از جمله ابومخنف(۱۵۷ق)، ابن سعد(۲۳۰)، دینوری(۲۸۲ق)، [[محمد بن جریر بن یزید طبری|طبری]](۳۱۰ق)، شیخ مفید(۴۱۳ق)، ابن عساکر(۵۷۱ق)، ابن جوزی(۵۹۷ق) و ابن اثیر(۶۳۰ق) نقل شده است: امام حسین(ع) در کربلا همراه هجده تن از اهل بیت خود به شهادت رسید.<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۲۱۰؛ ابن سعد، ترجمة الامام الحسین، ۱۴۱۵ق، ص۸۱؛ دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۶۰؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۱، مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۸؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۴۴۵؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۸۶ق، ج۴، ص۸۳؛ ابن نما حلی، مثیر الاحزان، ۱۳۶۹ق، ص۷۸.</ref>

به گفته نویسندگان کتاب تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، مشهورترین آماری که درباره شهدای بنی‌هاشم در بسیاری از منابع گزارش شده، هفده نفر (بدون احتساب امام حسین(ع </ref> است.<ref>گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵.</ref> [[شیخ صدوق]]،<ref>صدوق، کمال الدین وتمام النعمة، ۱۳۹۵ق، ص۵۳۳.</ref> [[شیخ مفید]]،<ref>مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲۵ و ۱۲۶.</ref> [[شیخ طوسی]]<ref>طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۱۶۲.</ref> و [[موفق بن احمد خوارزمی|خوارزمی]]<ref>خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۳.</ref> از جمله کسانی‌اند که شهدای بنی‌هاشم را هفده نفر ذکر کرده‌اند.

فرزندان [[امام علی(ع)]] به جز امام حسین(ع)، که در کربلا شهید شدند، عبارتند از: [[عباس بن علی|حضرت عباس]]،<ref>دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص۲۵۷. شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۹. طبرسی، إعلام الوری،‌ دار الکتب، ص۲۴۸. ابن نما، مثیرالأحزان، ۱۳۶۹ق، ص۵۳.</ref> [[عبدالله بن علی بن ابی‌طالب|عبدالله]]،<ref> ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۸۴. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۲. ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۶. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۶.</ref> [[عثمان بن علی بن ابی‌طالب|عثمان]]،<ref>مقتل الحسین، أبومخنف، ۱۳۶۴ش، ص۱۸۵ و ۲۳۵. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۳ و ۳۵۸. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۶ و۹۲. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۳.</ref> [[ابوبکر بن علی بن ابی‌طالب|ابوبکر]]،<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری،‌ دار صادر، ج۳، ص۱۹. ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲. ابن اعثم، الفتوح،۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۱۲.</ref> [[محمد بن علی بن ابی‌طالب|محمد]]،<ref> ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۵. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۸. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۹۲.</ref> و [[جعفر بن علی بن ابی‌طالب|جعفر]]<ref> کلبی، جمهرة النسب، ۱۴۰۷ق، ص۳۱. ابن خیاط، تاریخ خلیفه،۱۴۱۴ق، ص۱۷۸. ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۰۹.</ref>

[[قاسم بن حسن|قاسم]]<ref> ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۰۹؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۱؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۷ و ۱۰۸؛ ابن نمای حلی، مثیرالأحزان، ۱۳۶۹ق، ص۵۲.</ref>، [[ابوبکر بن حسن|ابوبکر]]<ref>مقتل الحسین، أبومخنف، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۷. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۹؛ ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۶؛ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۹.</ref> و [[عبدالله بن حسن|عبدالله]] از فرزندان [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] بودند که در کربلا به شهادت رسیدند.<ref>أبومخنف، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۶۴ش، ص۱۹۱ و ۱۹۲؛ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۴ و ۳۴۵. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۷؛ ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۲۵ق، ص۱۷۳.</ref>

از فرزندان امام حسین(ع) نیز [[علی اکبر]]<ref> ابومخنف، مقتل الحسین(ع)،۱۳۶۴ش، ‌ص۱۶۰ و ۱۶۱. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۰. ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ۱۹۷۰م، ص۸۰.</ref>

و عبدالله بن حسین<ref> طبری، تاریخ الطبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۲. طبرانی، المعجم الکبیر،۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۳. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ،۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۵.</ref> مشهور به [[علی اصغر]] در کربلا به شهادت رسیدند.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.</ref> هر چند از آنجا که در مقاتل هم از عبدالله بن حسین و هم از علی اصغر یاد شده، اختلاف نظر است که آیا آن دو کودک بودند یا هر دو نام برای یک شخصیت.<ref>محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.</ref>

در منابع کهن نام سایر بنی هاشم که در کربلا به شهادت رسیدند عبارتند از: [[جعفر بن عقیل]]، [[عبدالرحمان بن عقیل]]، [[عبدالله بن عقیل]]، [[محمد بن ابی‌سعید بن عقیل]]، [[عبدالله بن مسلم بن عقیل]]، [[محمد بن عبدالله بن جعفر]]، و [[عون بن عبدالله بن جعفر]].<ref>قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۲۸۶-۲۹۰؛ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ج۲، ص۲۹۴.</ref>

بر خلاف گزارش معروف و مشهوری که شمار شهدای بنی هاشم را هجده تن بیان کرده است،<ref>مقتل الحسین(ع)، ابومخنف، ص۲۱۰. ترجمة الامام الحسین(ع)، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ الطبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاریخ مدینة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸. بغیة الطلب، ج۶، ص۲۶۳۱. نهایة الإرب، ج۲۰، ص۴۶۷. الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷. الفصول المهمة، ج۲، ص۸۳۱.</ref> در لابلای سایر کتب و منابع دیگر، ۴۲ نام دیگر به عنوان شهید [[بنی‌هاشم]] نیز ضبط شده است.

==اصحاب ==

در میان شهدای کربلا برخی از آنها از صحابه رسول خدا(ص) و برخی دیگر از اصحاب حضرت علی(ع) بودند که صحابۀ شهید عبارتند از:

#[[عبدالرحمان بن عبد رب انصاری|عبدالرحمان بن عبد ربّ انصاری]]<ref>محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳.</ref>

#[[مسلم بن عوسجه|مُسلم بن عَوسَجه اسدی]]

# [[عمار بن ابی سلامه همدانی|عَمّار بن ابی‌ سَلامه دالانی همدانی]]

#[[عمار بن ابی سلامه دالانی]]

#[[سعد بن حارث خزاعی|سعد بن حارث خُزاعی]]، غلام [[علی(ع)]]

#[[نافع بن هلال|نافع بن هلال بجلی]]<ref>محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳.</ref>

در منابع و کتب اسامی زیادی به‌عنوان شهید کربلا ضبط شده است، اما بر اساس گزارش ۷۲ یار امام حسین(ع)،<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۱۳. بلاذری، أنساب الأشراف،‌ دار الفکر، ج۳، ص۳۹۵. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص۲۵۶. یعقوبی، تاریخ یعقوبی،‌ دار صادر، ج۲، ص۲۴۳. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۲۰. طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۱۷۸. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق، ج۲، ص۹۵. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج۲، ص۷۵. فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات رضی، ص۱۸۴. طبرسی، إعلام الوری،‌ دار الکتب الاسلامیة، ص۲۴۰. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۱. خوارزمی، مقتل الحسین،۱۴۱۸ق، ج۲، ص۶. ابن جوزی، المنتظم،۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۳۸. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ،۱۳۸۶ق، ج۴، ص۵۹. ابن عدیم، بغیة الطلب،۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۶۲۸. نویری، نهایة الأرب، وزارة الثقافه، ج۲۰، ص۴۳۸. ابن کثیر، البدایة و النهایة،۱۴۰۸، ج۸، ص۱۹۲. مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۵، ص۳۶۴.</ref> و گزارش ۷۲شهید<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، أبومخنف،۱۳۶۴ش، ص۲۰۲. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۸. طبرسی، دلائل الإمامة،۱۴۱۳ق، ص۱۷۸. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج۲، ص۷۳. بلاذری، أنساب الأشراف،‌ دار الفکر، ج۳، ص۴۱۱. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۴. ابن اثیر، ۱۳۸۶ق، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۰. ابن حاتم، الدرالنظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۹. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۶. ابن دمشقی، جواهر المطالب، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۹۰.</ref> و ۷۲ سری که به کوفه فرستاده شد،<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص۲۰۴. بلاذری، انساب الاشراف،‌ دار الفکر، ج۳، ص۲۰۶. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص۲۵۹. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۹. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج۲، ص۱۱۳. طبرسی، إعلام الوری،‌ دار الکتب الاسلامیة، ص۲۵۱. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۵. ابن نما، مثیرالأحزان، ۱۳۶۹ق، ص۶۵. ابن عدیم، بغیة الطلب، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۲۶۳۰. ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۹. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۶. ابن دمشقی، جواهر المطالب،۱۴۱۵ق، ج۲، ص۲۹۰. العینی، عمدة القاری،‌ دار احیاء التراث العربی، ج۱۶، ص۲۴۱.</ref> می‌توان گفت: شمار شهدای کربلا ۷۲ تن بودند که از این میان بر اساس گزارش مشهوری شمار شهدای بنی هاشم هیجده تن هستند<ref>مقتل الحسین، ابومخنف، ص۲۱۰. ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاریخ مدینة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸. بغیة الطلب، ج۶، ص۲۶۳۱. نهایة الارب، ج۲۰، ص۴۶۷. الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷. الفصول المهمة، ج۲، ص۸۳۱.</ref> و شمار شهدای اصحاب ۵۴ تن که به شرح ذیل می‌باشد.

[[۱۱ محرم]]<ref>طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۳.</ref> یا [[۱۳ محرم]]<ref>مقرم، مقتل الحسین(ع)، دارالکتاب الاسلامیه، ص۳۱۹.</ref> را زمان دفن شهدای کربلا بیان کرده‌اند. بنابر برخی گزارش‌ها، پس از بازگشت [[عمر بن سعد|عمر سعد]] و یارانش، گروهی از [[بنی اسد]] که در نزدیکی [[کربلا]] سکونت داشتند در موقعی از شب بر [[امام حسین(ع)]] و یارانش [[نماز]] گزاردند و آنان را دفن کردند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۴۱۱؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.</ref>

شهدا به دست گروهی از قبیله [[بنی اسد]] [[دفن]] شدند. بر اساس گزارش مورخین بزرگی چون أبومخنف(۱۵۷ق)، دینوری(۲۸۲ق)، طبری(۳۱۰ق)، مسعودی(۳۴۶ق)، شیخ مفید(۴۱۳ق)، طبرسی(۵۴۸ق)، إبن شهرآشوب(۵۵۸ق)، خوارزمی(۵۶۸ق)، إبن أثیر(۶۳۰ق)، إبن نما(۶۴۵ق)، إبن طاووس(۶۶۴ق)، إبن حاتم(۶۶۴ق)، إبن کثیر(۷۷۴ق) هنگامی که ابن سعد از کربلا رفت، قومی از بنی اسد امام حسین(ع) و سایر شهدا را در کربلا به خاک سپردند.<ref>ابومخنف، مقتل الحسین،۱۳۶۴ش، ص۲۰۲. ابومخنف، ۱۳۶۷ش، وقعة الطف، ص۲۶۰. دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۶۰. طبری، تاریخ طبری، موسسۀ الاعلمی، ج۴، ص۳۴۸. مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۶۳. شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۱۴. طبرسی، إعلام الوری،‌ دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۱. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳. ابن شهر آشوب، مناقب، انتشارات علامه، ج۴، ص۱۱۲. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۴. ابن اثیر، ۱۳۸۶ق، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۰. ابن نما،۱۳۶۹ ق، مثیرالأحزان، ص۶۵. ابن طاووس، ۱۴۲۵ق، الملهوف، ص۱۹۰. ابن حاتم، الدر النظیم، النشر الاسلامی، ص۵۵۹. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۵.</ref>

شیخ مفید(۴۱۳ق)، طبرسی(۵۴۸ق) و ابن حاتم(۶۶۴ق) تصریح دارند: «حفروا للشهداء... و جمعوهم فدفنوهم جمیعا معا: اهل غاضریه برای شهدای کربلا قبری آماده کرده... و اجساد آن‌ها را جمع کرده و همه را کنار هم به خاک سپردند.<ref> شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۱۴. طبرسی، إعلام الوری،‌ دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۱. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳. ابن حاتم، الدر النظیم، النشر الاسلامی، ص۵۵۹.</ref> و در جای دیگر تصریح دارند: ما شک نداریم شهدای کربلا در حائر حسینی و اطراف امام حسین دفن شدند.<ref>شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۲۶. طبرسی، إعلام الوری،‌ دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۵. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳.</ref> به‌جز قبر حضرت عباس که در محل شهادتش و جدای از دیگر قبور شهداء دفن شده است.<ref>ابن قولویه، کامل الزیارات،۱۴۱۷ق، ص۴۴۰. شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۷۲۴. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام، ۱۳۶۵ش، ج۶، ص۶۵.</ref>

اما در اینکه [[حر بن یزید]] خارج از [[کربلا]] دفن شده است، شک و تردید وجود دارد و گزارش مربوط به دفن وی در خارج از کربلا مربوط به قرن هفتم است و این نقل با گزارش‌های معتبر و متقدم ناسازگار است.<ref>ر. ک: سرپرست سادات و دیگران، فصلنامه تاریخ اسلام، جستاری تاریخی در مقبره حربن یزید، شمار ۷۶،ص۷۹-۹۸.</ref>

# [[تسمیة من قتل مع الحسین علیه‌السلام(کتاب)|تَسْمیةُ مَنْ قُتِلَ مَعَ الحُسَین بْن عَلی]]، اثر فضیل بن زبیر کوفی که در قرن دوم قمری نگاشته شده و به معرفی شهدای کربلا پرداخته است.

# [[ابصار العین فی انصار الحسین علیه‌السلام(کتاب)|إبْصارُ العَین فی أنْصارِ الحُسین علیه‌السلام]] اثر [[محمد سماوی|شیخ محمد سماوی]] (درگذشت ۱۳۷۰ق) در این کتاب، ۱۱۲ نفر از یاران امام حسین را با ذکر طوایف و قبایل آنان معرفی شده است و ترجمه فارسی آن «سلحشوران طفّ» نام دارد.

 

۵-رسم وفا، گذری بر زندگی شهدای غیر هاشمی کربلا، نوشته رفیعه رضاداد. این کتاب شرح حال مختصری از ۹۰ نفر از شهیدان غیر هاشمی کربلا است که نامشان در زیارت ناحیه مقدسه و دیگر منابع آمده است و در سه مقطع به امام پیوسته‌اند: از مدینه، در فاصله کربلا تا مکه، در سرزمین کربلا. کتاب به زبان فارسی در سال ۱۳۸۸ش. توسط نشر جام طهور در تهران در یک جلد منتشر شده است.  

همچنین کتاب‌های «انصار الحسین(ع)؛ الرجال والدلالات» اثر [[محمدمهدی شمس الدین]] عالم لبنانی (۱۹۳۶- ۲۰۰۱م) و «اصحاب امام حسین(ع) از مدینه تا کربلا» نوشته سید اصغر ناظم‌زاده از دیگر آثاری است که درباره شهدای کربلا نوشته شده است.