چین

چین با نام رسمی جمهوری خلق چین کشوری کهن در شرق آسیا است. بیشتر مسلمانان چین در شرق این کشور و در استان سین کیانگ زندگی می‌کنند، به طوری که اکثریت ساکنان این منطقه را مسلمانان تشکیل می‌دهند. شمار رسمی شیعیان چین اندک، اما نفوذ غیر رسمی اندیشه شیعی بین مسلمانان آنجا بسیار است.

جمهوری خلق چین

اطلاعات عمومی
جمعیت کل	۱.۴۱۲.۶۰۰.۰۰۰ نفر
مساحت	۹.۵۹۶.۹۶۰ کیلومتر مربع
پایتخت	پکن ۳۹°۵۵′ شمالی ۱۱۶°۲۳′ شرقی
ادیان(درصد)	بودایی (۱۸.۲ درصد)، مسیحیت (۵.۱ درصد)، اسلام (۱.۸ درصد)، بی‌دین (۵۲.۲ درصد)، ادیان سنتی (۲۱.۹ درصد)
اسلام
پیشینه اسلام	۵ سال پس از وفات پیامبر
جمعیت مسلمانان	حدود ۲۴.۴۰۰.۰۰۰ نفر
اطلاعات شیعی
مناطق شیعه‌نشین	سین کیانگ، ختن، یارغند

شیعیان دوازده امامی بیشتر در شهرهای ختن و یارغند و مناطق اطراف آن در ایالت خودمختار سین کیانگ سکونت دارند. تشیع مانند اصل اسلام از طریق ایران و شبه قاره وارد چین شده است. این شیعیان همچنان که خود اظهار می‌کنند غالباً کشمیری الاصل هستند که در اثر دشورای زندگی اقتصادی یا سیاسی آن نواحی به سمت شرق رفته‌اند.

اطلاعات کلی

بر اساس اطلاعات رسمی اداره ملی آمار دولت چین تا پایان سال 2021 چین با داشتن 1.412.600.000 نفر جمعیت پرجمعیت‌ترین کشور جهان است . این کشور با وسعت که ۹.۵۹۶.۹۶۰ کیلومتر مربع در شرق آسیا قرار دارد.

واحد پول این کشور یوآن و پایتخت آن شهر پکن است.

۵۲.۲ درصد چینی‌ها بی‌دین هستند و ۲۱.۹ درصد به ادیان سنتی چینی، ۱۸.۲ درصد به بودایی، ۵.۱ درصد به مسیحیت و ۱.۸ درصد به اسلام اعتقاد دارند.

ورود اسلام به چین

نقشه چین با همسایگان آن

پنج سال بعد از رحلت پیامبر(ص)، اسلام به چین راه یافت. سعد بن ابی وقاص اولین مسلمانی است که وارد چین شد و نخستین مسجد را در بندر شانگهای تأسیس کرد. اولین برخورد مسلمین با چینی‌ها در سال ۱۳۰ هجری وقتی بود که ارتش چین به رهبری "کوهسین چعیه" با مسلمانان به رهبری زیاد روبرو شدند و نبرد سختی در مرز چین بین آنان درگرفت. در آغاز، پیروزی با چینی‌ها بود اما با شکست آنان مسلمانان بر آسیای مرکزی دست یافتند و این فتح، مقدمه نفوذ اسلام در این سرزمین و آسیای مرکزی شد.

غالبا زمان ورود اسلام به «سین کیانگ» با ورود اسلام به آسیای مرکزی ارتباط داده می‌شود. طبری مورخ در کتاب خود تحت عنوان «تاریخ الرسل و الملوک»، زمان مذکور را ۷۱۴ ـ ۷۱۵م دانسته است. بنا به نوشته او قتیبه که در سال ۷۰۵م حکمران کل خراسان بزرگ شده بود، بر بلخ، بخارا، سمرقند، خوارزم و سایر مناطق آسیای مرکزی حمله برد و پس از سلطه بر آنجا، در سال ۷۱۴ آخرین حمله را آغاز کرد و در سال ۷۱۵ میلادی کاشغر را فتح کرد و وارد سرزمین چین شد. در «دایرة المعارف بریتانیکا بخش ترکستان شرقی» آمده است که قتیبه در سال ۹۵ هجری (۷۱۳ میلادی) پس از تصرف خجند، به پیشروی ادامه داد و پس از گذشتن از معبر تنگ «دیلک»، در اواخر آن سال وارد کاشغر شد، سپس ختن، «آق سو» و «تورفان» و سرزمین‌های دیگری را فتح کرد و به این ترتیب بخش بزرگی از «سین کیانگ» جنوبی را در حیطه حکمروایی «ولید» در آورد.

گسترش اسلام در «سین کیانگ» هم به صورت مسالمت آمیز و هم از طریق جنگ تحقق پذیرفت. ویژگی ورود اسلام به چین این است که اسلام به طور عمده از دو راه وارد چین شد؛ راه دریایی و راه زمینی. در دوره سلسله‌های «تانگ» و «سونگ»، راه دریایی عمومیت داشت. در دوره «یوآن» مغول، ورود اسلام به صورت وسیع از منطقه «سین کیانگ» صورت گرفت و به طور کلی به راه‌های زمینی متکی بود. این وضع نسبت به کشورهایی که فقط راه زمین دارند و یا وابسته به راه‌های دریایی هستند، به کلی متفاوت است.

موقعیت جغرافیایی مسلمانان

بیشتر مسلمانان چین در شرق این کشور و در استان سین کیانگ زندگی می‌کنند، به طوری که اکثریت ساکنان این منطقه را مسلمانان تشکیل می‌دهند. سنت‌های اسلامی در این نواحی، تابعی از سنت‌های اسلامی موجود در ایران و ماوراءالنهر قرن هشتم هجری به بعد است که به تدریج به چین نفوذ کرده است. اسلام موجود در چین، چندان رنگ مذهبی به این معنا که شیعه یا سنی باشد ندارد. دلیل آن نیز این است که اسلام قرن هشتم تا دهم هجری در ایران که به چین رفت، اسلامی صوفیانه بود که تسنن و تشیع در آن جمع شده و چیزی بود که می‌توان به آن نام تسنن دوازده‌امامی داد. امروزه در سراسر چین ۳۵ هزار مسجد و چهل هزار روحانی دینی وجود دارد.

وضعیت امروز مسلمانان چین

در چند سال اخیر فعالیت‌های مسلمانان چین از سوی دولت چین محدود می‌شود و این محدودیت‌ها، نمازهای روزانه و مراسم کفن و دفن مسلمانان را نیز شامل می‌شود و معلمان، استادان دانشگاه، دانشجویان و سایر کارمندان دولتی در چین از روزه‌داری در ماه رمضان، برگزاری نمازهای روزانه، پخش آثار مذهبی و پوشش حجاب محروم هستند.

در اوائل سال ۱۳۸۸ ش در درگیری‌های گسترده در استان سین کیانگ چین و به ویژه شهر ارومچی میان «ایغور»‌های مسلمان و «هان»‌های کمونیست، بیش از ۱۶۰ نفر بنا بر آمار رسمی و بیش از هشتصد نفر بنا بر آمارهای غیر رسمی از مسلمانان کشته شدند. آیت‌الله مکارم‌شیرازی، آیت الله نوری همدانی و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با صدور بیانیه‌هایی، کشتار وسیع و سرکوب مسلمانان ایالت سین‌کیانگ چین را محکوم کردند و آیت الله صافی گلپایگانی این کشتار را در سخنرانی خود محکوم کرد.

شیعیان دوازده امامی

شمار رسمی شیعیان چین اندک، اما نفوذ غیر رسمی اندیشه شیعی بین مسلمانان آنجا بسیار است. آمار غیر رسمی از شمار شیعیان چین بین پانزده تا بیست هزار نفر است. اندیشه شیعی در چین در دو گروه اساسی تجلی می‌یابد. اول شیعیان به معنای اخص در کوه‌های پالیر (اسماعیلیه) و اطراف شهرهای ختن و یارغند (دوازده امامی) و دومی در شیعیان به معنای اعم که در طریقت‌های متعددی چون نقشبندیه، قادریه، کبرویه و غیره تشکیل یافته‌اند. تشیع در میان قوم تاجیک در کاشغر و معدودی از دسته‌های قوم ایغور در «یارغند» پیروانی دارد. تاجیک‌های کاشغر به فرقه اسماعیلیه و اویغورهای «یارغند» به شیعه دوازده امامی تعلق مذهبی دارند.

شیعیان دوازده امامی بیشتر در شهرهای ختن و یارغند و مناطق اطراف آن در ایالت خودمختار سین کیانگ اسکان دارند. تشیع مانند اصل اسلام از طریق ایران و شبه قاره وارد چین شده است. این شیعیان همچنان که خود اظهار می‌کنند غالبا کشمیری الاصل بوده‌اند که در اثر دشواری زندگی اقتصادی یا سیاسی آن نواحی به سمت شرق رفته‌اند.

در حال حاضر نیز شیعیان شهرهای یاد شده ارتباط خود را با شهر گلیگیت که از شهرهای شیعه نشین پاکستان است حفظ کرده و از آن طریق تغذیه فکری می‌شوند. دوری راه این شیعیان با عتبات سبب شده است تا آنان، اماکن متبرکه‌ای را به نام امامان ساخته و آنها را زیارت کنند. یکی از معروف‌ترین آنها آرامگاه جعفر صادق(ص) در شهر یارغند است. همچنین امامان جماعت شیعه که عنوان پیشنماز را دارند، افزون بر مسجد، تکیه و تالار هم دارند که در ایام سوگواری در آنها، نوحه‌هایی را به عنوان «خاک کربلا» می‌خوانند.

یکی از مناطق مسلمان نشین، استان خَتَن است که شهر جنگجو در آن واقع شده و دارای بیست مسجد است. روستای قدندین از توابع شهر خوجیا در همین شهر است. در این شهر با حمایت مالی ایران در کنار مسجد، مدرسه‌ای برای برادران و مدرسه‌ای به نام فاطمیه برای خواهران بنا شده است.

در جزیره «سَنُ یا» مسلمانان فراوانی زندگی می‌کنند. در روستای خوی شین در شهر سنُ یا، مدرسه‌ای با نام مدرسه علوم اسلامی اهل بیت در پنج کلیومتری سنُ یا وجود دارد که در سال ۱۹۸۱ تأسیس شده است. طی سال‌های اخیر شماری از طلاب چینی به مشهد آمده و در دانشگاه رضوی این شهر تحصیلات خود را به پایان برده‌اند. افزون بر شیعیان امامی در چین، سنی‌های نقشبندی این کشور که غالباً از مسلمانان صوفی به شمار می‌روند علاقه فراوانی به دوازده امام داشته و نام آنان را در سینه خود محفوظ نگاه داشته‌اند.

آثار شیعی در بین مسلمانان چین مانند شمشیر ذوالفقار در بین مسلمانان زیاد است، اما به دلیل نبود مبلغ شیعه، آنها شیعه بودن خود را فراموش کرده‌اند.

تأثیر فرهنگ شیعه در بین مسلمانان چین

مسلمانان چین به لحاظ عرفانی و مذهبی خیلی به شیعه نزدیک هستند، مثلا در نماز‌های جمعه خود نام ائمه معصومین را به عنوان فرزندان پیامبر(ص) مورد احترام قرار می‌دهند. برخی از محققان بر اساس دلایل ذیل حضور فرهنگ شیعی در سراسر جامعه اسلامی چین را اثبات می‌کنند:

1. برای فارغ التحصیلان حوزه‌های علمیه در چین مراسمی به عنوان «قباپوشان» برپا می‌شود که در آن لباس بلند سبز رنگی می‌پوشند. احترام به رنگ سبز یکی از ویژگی‌های شیعیان است.
2. در چین سرپرست امور دین را «امام» و طلبه حوزه علمیه را «خلیفه» می‌نامند و این، برتری دادن مقام امام بر مقام خلیفه است.
3. متون درسی در حوزه‌های علمیه چین بیشتر به زبان فارسی است. از جمله «خطبات»، «اربعون»، «گلستان»، «مرصاد»، «حسینی» و غیره. همچنین در وضو، غسل و نماز هم جملات متعددی به زبان فارسی است. حضور زبان فارسی به حضور و تقویت اندیشه شیعی در بین اهل سنت چین کمک کرده است.
4. احترام به تفسیر قرآن که از ویژگی‌های تفکر شیعی است در سراسر جامعه سنتی اسلامی چین جایگاه دارد.
5. یاد علی(ع) و حضرت فاطمه(س) توسط اغلب مسلمانان چین
6. عمومیت نام‌های علی، حسن، حسین، فاطمه بین مسلمانان چین و کمبود نام‌های ابوبکر، عمر، عثمان و عایشه نشانه دیگری از گسترش وسیع تشیع در چین است.
7. اغلب طریقت‌های عارفانه در چین از جمله نقشبندیه، قادریه، کبرویه و غیره اگر چه ممکن است برخی از ظواهر اهل سنت، مانند بسته نگه داشتن دو دست هنگام ادای نماز را رعایت کنند، اما از نظر باطن و اعتقادات و اسامی، در زمره شیعیان هستند.

شیعیان اسماعیلی

در حال حاضر شماری اسماعیلی تاجیک در چین زندگی می‌کنند که تابع آقاخان بوده و نمایندگان وی در میان آنان حضور دارند. آئین اسماعیلی که از هند به چین راه یافته شامل چند هزار نفر (به طور خاص ۲۶ هزار نفر) تاجیک است که در کوه‌های پامیر سکونت دارند. مرکز اسماعیلیان چین در شهر تاشقورقان است. آئین اسماعیلی چندان در رعایت شریعت سختگیر نیست، اما در عین حال آقاخانی‌ها، هویت مذهبی خود را که به ویژه ارتباط با مرکز اسماعیلیان و رهبری آن یعنی آقاخان است، حفظ کرده‌اند. مهمترین اعیاد اسماعیلی چین، عید قربان و نوروز است. آنان تحت تأثیر اشعار ناصرخسرو بوده و در اعیاد خویش اشعار وی را می‌خوانند.

آمار شیعیان چین

جمعیت کل	مسلمانان	شیعیان	درصد شیعیان	سال	منبع
۱/۳۰۳/۷۰۰/۰۰۰	-	۳۱۲/۸۸۸	۰.۲	۲۰۰۸م	آمار مجمع جهانی اهل بیت(ع)
۱/۳۲۱/۸۵۱/۸۸۸	۲۱۶۶۷۰۰۰	کمتر از ۲۱۵/۰۰۰	کمتر از ۱ درصد	۲۰۰۹م	آمار انجمن دین و زندگی اجتماعی «مؤسسه PEW»

سادات در چین

در چین نشانی از سادات وجود دارد از جمله در کتاب "حاضر العالم الاسلامی" آمده است: سید شمس الدین در قرون گذشته به چین رفته و اسلام را در آن مرز و بوم نشر داده است.

یحیی احمد دانشجوی چینی دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد راجع به شمس الدین می‌گوید:

«شمس الدین با لقب سید الاجل بزرگترین شخصیت مذهبی و سیاسی مسلمانهای چینی است، مزار وی، در استان (یوننان) در سمت جنوب غربی چین واقع و مورد احترام همه مسلمانهای چین است که گویا همراه تاتارها در قرن هفتم از بخارا به چین آمده است و احتمال دارد از سادات آن ناحیه باشند. خاندانش در محله‌ای به نام «ناجاین» هم اکنون در همین استان زندگی می‌کنند و حدود ۲۰ هزار نفرند. من هم از همین خاندانم، فرزندش ناصرالدین و پس از وی اولاد او جانشین پدر شده‌اند و عده‌ای از آنان به حکمرانی رسیده‌اند، بسیاری از اسامی مسلمانها با کلمه «نا» آغاز می‌شودکه از نام ناصرالدین ماخوذ است».

شمس الدین با ۳۱ واسطه به پیامبر(ص) می‌رسد که نمی‌تواند درست باشد زیرا از شش قرن پیش تا رسول اکرم این اندازه واسطه متصور نیست، بلی احتمال این که سادات کنونی از نسل شمس الدین، با ۳۱ واسطه به پیامبر (ص) برسند قابل قبول است.

منابع

• جعفریان، رسول، اطلس شیعه، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۸۷ش.
• گلی زواره، غلامرضا، سرزمین اسلام؛ شناخت کشورهای اسلامی و نواحی مسلمان نشین جهان، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۷۶ش.
• مقاله «چین» در سایت C.I.A، تاریخ بازبینی ۲۵ شهریور ۱۳۹۶

پیوند به بیرون

• مقاله مسلمانان چین در دانشنامه جهان اسلام
• بررسی وضعیت مسلمانان چین
• نگاهی به تاریخچه ورود اسلام به چین
• «شیان»؛ اولین شهر چین که اسلام را شناخت
• 30 هزار مسجد در چین وجود دارد
• معرفی مساجد و کتابخانه شانگهای
• شیعیان چین
• شیعیان در چین
• چگونگی نفوذ و گسترش اسلام در چین
• شیعه پژوهی در چین
• سلفی گری در چین و تأثیرات سعودی در شکل گیری آن