إخوانُ المُسلِمین گروهی سنی‌مذهب و دارای تفکرات سلفی و دموکراسی‌خواه هستند. اخوان المسلمین طرفدار تقریب مذاهب اسلامی و از حامیان جمهوری اسلامی ایران بوده و ضد رژیم اسرائیل هستند. آنها دارای اصول بیست‌گانه اعتقادی بوده و معتقدند باید مسائل اعتقادی را فقط از قرآن و سنت به‌دست آورد. جمعیت اخوان المسلمین، جمود بر مذهب فقهی خاصی ندارند؛ بلکه معتقدند هر کدام از فقهای مذاهب اهل سنت که فتوایش مستند به کتاب و سنت باشد، لازم‌ُالاتّباع است گرچه موافق مذهب آنها نباشد.
 جمعیت اخوان المسلمین | |
| نام بومی | اخوان المسلمون |
|---|---|
| آرمان | بازگشت به خلافت اسلامی |
| تأسیس | ۱۳۴۶ق |
| انشعاب | الاصلاحیّون • تنظیمیّون |
| روزنامه | الاخوان المسلمون |
| ایدئولوژی | تقریب مذاهب اسلامی |
| مذهب | سنی • سلفی |
| وب‌گاه | https://www.ikhwanonline.com |
| کشور | مصر |
این گروه با تأثیرپذیری از اندیشه‌های دینی و سیاسی سید جمال‌الدین اسدآبادی (متوفای ۱۸۹۷م)، محمد عَبدُه (متوفای ۱۹۰۵م)، سیدِ قُطب (متوفای ۱۹۶۶م) و محمد غزّالی (متوفای ۱۹۹۶م) به‌جهت مقابله با سلطه‌گری کشورهای استعمارگر و جلوگیری از انحرافات دینی مسلمانان، در سال ۱۹۲۸م توسط حسن اَلْبَنا در شهر اسماعیلیه مصر پایه‌گذاری شد.
جمعیت اخوان المسلمین برای رسیدن به آرمان‌های دینی، فرهنگی، نظامی و سیاسی به مبارزه مشغول بوده و هستند؛ به‌همین دلیل، چند بار به‌دست حاکمان مصر منحل شده و تعدادی از اعضای این گروه، اعدام شده‌اند. رهبران اخوان المسلمین، به اسم «مُرشِد کُلّ» شناخته می‌شوند. آنها در برخی از کشورهای اسلامی مانند ترکیه، سوریه، فلسطین، سودان، یمن، تونس، ایران و اردن فعالیت سیاسی و اعتقادی دارند.
زمینه‌ها و مراحل پیدایش
برخی از اعضای شورای شش‌نفره تأسیس‌کننده اخوان المسلمین با انتقاد به حسن البنا به او گفتند: «از این زندگی ذلت‌بار خسته شده‌ایم، در این کشور، مسلمانان از هیچ عزت و حرمتی برخوردار نیستند و جایگاه آنها از خدمتکاران و بیگانگان نیز پایین‌تر است. ما حاضریم با نثار خون خود با تو همراه شویم». پس از متأثر شدن حسن البنا از سخنان آنها، در همان‌جا سوگند خوردند که تا جان در بدن دارند، در راه اسلام فعالیت و مبارزه کنند. آنها، گروهی را تشکیل و نام «اخوان المسلمین» را برای آن انتخاب کردند.[۱]
گفته شده برخی از مهم‌ترین زمینه‌های بیداری اسلامی که موجب تشکیل جمعیت اخوان المسلمین در مصر شد عبارتند از:
- فروپاشی امپراتوری عثمانی توسط نیروهای نظامی در ترکیه (سال ۱۹۲۴م).
- ضعیف‌شدن کشورهای اسلامی در مسائل سیاسی و اقتصادی و نظامی از یک طرف و قدرت گرفتن کشورهای اروپایی از طرف دیگر.
- اشغال برخی از کشورهای اسلامی همچون مصر، ایران، عراق و لبنان توسط کشورهای انگلستان، فرانسه و ایتالیا.
- غرب‌زدگی و فاصله‌گرفتن مسلمانان از فرهنگ و تعالیم الهی.
- قیام سید جمال‌الدین اسدآبادی برای اصلاح جوامع اسلامی و تربیت‌کردن شاگردانی مانند محمد عبده.
- اشغال فلسطین توسط انگلستان و تحویل دادن آن به صهیونیست‌ها و تهیه مقدمات تشکیل اسرائیل.[۲]
مراحل پیدایش
گفته شده با فروپاشی امپراتوری عثمانی و به‌وجود آمدن خلأ قدرت در جهان اهل سنت، عالمان اهل سنت به تکاپو افتادند. محمدْ رشیدْ رضا برای متحد ساختن جهان اسلام، دست به نگارش کتاب «الخلافة و الإمامة العظمی» زد. علی عبدالرزاق با نوشتن کتاب «الاسلام و اصول الحکم» به مخالفت با تفکر رشید رضا پرداخت. حسن البنّا با الهام گرفتن از تفکرات رشید رضا، با شعار «الإسلامُ هو الحَلُّ» و «ما سلفی هستیم» پا به میدان گذاشت. سرانجام حسن البنا موفق شد با کمک و همرای گروهی از اهل سنت که دغدغه اتحاد مسلمانان را داشتند جمعیت اخوان المسلمین را طی شش مرحله تأسیس کند.[۳]
- مرحله اول: بنیانگذاری این گروه که در سال ۱۳۴۶ق توسط حسن البنا انجام شد.
- مرحله دوم: تبلیغ اهداف این گروه در بین مسلمانان که از سال ۱۹۲۲م تا سال ۱۹۲۹م ادامه داشته است.
- مرحله سوم: طراحی چارت تشکیلاتی و اخذ مجوز از وزارت کشور مصر بوده که در سال ۱۹۳۰م انجام شده است.
- مرحله چهارم: تشکیل مخفیانۀ شاخه نظامی این گروه که در سال ۱۹۴۲م اتفاق افتاده است.
- مرحله پنجم: تبدیل‌شدن جمعیت اخوان المسلمین به یک حزب سیاسی در کشور که در سال ۱۹۴۵م به‌وقوع پیوسته است.
- مرحله ششم: آخرین مرحله در زمان حسن البنا، مرحله ترور حسن البناء در سال ۱۳۶۸ق و انتخاب حسن الهُضَیبِی به‌عنوان رهبر اخوان المسلمین(مرشد کل) است.[۴]
الله غایتنا، والرسول قدوتنا، والقرآن دستورنا، والجهاد سبیلنا، والموت فی سبیل‌الله أسمی أمانینا و الاسلام هو الحلّ.
خداوند هدف ما، پیامبر الگوی ما، قرآن قانون اساسی ما، جهاد راه ما و مرگ در راه خدا، والاترین آرزوی ماست و یگانه راه‌حل برای نجات و پیروزی، اسلام است.[۵]
ارتباط با شیعه
اخوان المسلمین که سنی مذهب و دارای تفکرات سلفی‌گری بوده، برخلاف سلفی‌های وهابی، به دنبال اتحاد و تقریب مذاهب اسلامی میان شیعه و سنی هستند. آنها به دعوت عالمان شیعه، اقدام به تشکیل «دار التقریب المذاهب الاسلامیة» کرده‌اند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش، تعدادی از اعضای این جمعیت، به ایران سفر نموده و در ملاقات با امام خمینی، این پیروزی را به وی و ملت ایران تبریک گفتند؛ ولی بعد از بروز اختلافات سیاسی بین اخوان المسلمین با حکومت سوریه و حمایت ایران از حکومت قانونی آن کشور، روابط اخوانی‌ها با ایران به سردی گرایید.[۶]
اصول اعتقادی
جمعیت اخوان المسلمین معتقدند باید اعتقادات را از قرآن و سنت گرفت و هر کدام از ائمه مذاهب اهل سنت و فقهای آن مذاهب که فتوایش مستند به کتاب و سنت باشد، لازم الاتباع است گرچه موافق مذهب آنها نباشد.[۷]
نقل شده که این گروه دارای اصول بیست‌گانه اعتقادی است که برخی از مهترین آنها، ذکر می‌شود:
- اصل اول، اسلام دین کاملی است که برای تمام شؤون زندگی بشر دارای برنامه است.
- اصل دوم و سوم و ششم و هجدهم و نوزدهم، منابع معرفتی و ادله شرعیه عبارتند از: قرآن و سنت - سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سنت سلف - و عقل.
- اصل چهارم، رؤیا و کشف و شهود(اشراق)، از منابع معرفتی و ادله شرعیه نیستند.
- اصل پنجم و هفتم، باب اجتهاد، باز است و هرکس توانایی رسیدن به درجه اجتهاد در اصول و فروع ندارد، باید از یکی از ائمه مذاهب اربعه، تقلید کند.
- اصل هشتم، اختلافات فقهی نباید موجب دشمنی بین مسلمانان شود و تحقیق علمی درباره سایر مذاهب اسلامی، جایز است.
- اصل دهم، شناخت خداوند متعال، بالاترین فضائل است. ما به ظواهر آیات و احادیث صفات خبری اعتقاد داریم؛ ولی در فهم آن صفات، قائل به تأویل یا تعطیل نیستیم.
- اصل یازدهم، اصل دوازدهم، قائل به مبارزه با همه بدعت‌هاهستیم گرچه مردم آن بدعتها را بپسندند.
- اصل سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم، رفتن به زیارت قبور اولیای الهی و درخواست دعا از آنها، اگر مطابق سنت باشد، جایز است؛ ولی استعانت از آنها و نذر کردن برای آنها، گناه کبیره است.
- اصل بیستم، جمعیت اخوان المسلمین، هیچ کدام مسلمانان و اهل قبله را تکفیر نمی‌کند مگر اینکه إقرار به کفر کنند یا اینکه یکی از ضروریات دین را انکار کنند یا اینکه حکمی از احکامی که قرآن به صراحت به آن حکم کرده را قبول نکنند.[۸]
ساختار تشکیلاتی
ارکان اصلی جنبش اخوان‌المسلمین شامل «مرشد عام»، «شورای مشورتی یا هیأت مؤسسان» و «دفتر ارشاد عام» می‌شود.
- شورای مشورتی، مرجع قانون‌گذاری و سیاست‌گذاری جمعیت اخوان‌المسلمین است که عهده‌دار نظارت بر فعالیت‌های این جمعیت و انتخاب مرشد عام بوده و مصوبات آن، برای کلیه اعضای جمعیت الزام‌آور می‌باشد. این شورا دارای ۳۰ عضو است که از بین اعضای شوراهای مشورتی مناطق مختلف مصر انتخاب می‌شوند. اعضای این شورا برای مدت ۴ سال انتخاب می‌شوند.
- مرشد عام اخوان المسلمین توسط شورای مشورتی برای مدت ۶ سال انتخاب می‌گردد که پس از پایان دوره مأموریت خود، تا پایان عمر همچنان عضو شورای مشورتی باقی خواهد ماند، مگر آنکه در نتیجه اهمال در انجام وظایف خود بر کنار شود.
- دفتر ارشاد عام این جمعیت، مسئول اجرایی همه فعالیت‌های اخوان‌المسلمین بوده که ۱۳ عضو دارد که از سوی شورای مشورتی، از مناطق مختلف انتخاب می‌شوند.[۹]
رهبران
رهبران جمعیت اخوان المسلمین را به اسم «مُرشِد کُل» می‌شناسند. این جمعیت از آغاز پیدایش تا کنون رهبرانی داشت که عبارتند از:
- حسن البنّا (متوفای ۱۹۴۹م)، بنیانگذار اخوان المسلمین که تا سال ۱۹۴۹م رهبری این گروه را برعهده داشت،
- حسن الهُضَیبی (متوفای ۱۹۷۳م) از سال ۱۹۵۱م تا ۱۹۷۳م،
- محمدحامد ابونصر (متوفای۱۹۹۶م) از سال ۱۹۸۶م تا ۱۹۹۶م،
- مصطفی مشهور (متوفای ۲۰۰۲م) از ۱۹۹۶م تا ۲۰۰۲م،
- مأمون الهُضَیبی (متوفای ۲۰۰۴م) از ۲۰۰۲م تا ۲۰۰۴م،
- محمدمهدی عاکف (متوفای ۲۰۱۷م) از ۲۰۰۴م تا ۲۰۱۰م
- محمد بدیع (متوفای ۲۰۱۳م) از ۲۰۱۰م تا ۲۰۱۳م.
- محمود عزت (رهبر فعلی اخوان المسلمین) بعد از اعدام آخرین رهبر اخوان المسلمین - محمد بدیع - در سال ۲۰۱۳م، به عنوان مرشد کل انتخاب شد که تا کنون ادامه دارد.[۱۰]
انشعابات
اخوان المسلمین اگر چه در ابتدا، یک گروه یکپارچه بود ولی در نحوه سیاست داخلی و خارجی و اجرای احکام اسلامی در جامعه، دچار اختلاف شدند که منجر به ایجاد دو انشعاب گردید؛ گروهی از آنها، به رهبری «حسن البنّا، حسن الهُضَیبی، عمر تَلمَسانی» طرفدار عقل‌گرایی و دموکراسی و مقدَّم بودن اراده مردم و مخالفان فعالیت‌های مخفیانه اعضای اخوان المسلمین بودند که به گروه «الاسلامییون التَقَدُّمیون» یا «اصلاحیون» مشهور شدند که موفق به تشکیل حزب سیاسی شدند.[۱۱] گروهی دیگر از آنها، به رهبری معنوی «سیدقطب»، طرفدار اجرای کامل و بدون تعطیلی تمام احکام اسلام بودند و گروه نظامی مخفیانه‌ای را تشکیل داده بودند که به گروه «محافظه‌کاران» یا «تنظیمیون» معروفند.[۱۲]
رابطه متقابل اخوانی‌ها با عالمان شیعه
- سید ابوالقاسم کاشانی (م ۱۲۹۸ش) در سال ۱۳۲۷ش در ایام حج با حسن البنا دیدار و گفتگو کرد. به گفته سعید رمضان - داماد حسن البنا و عضو کادر رهبری اخوان المسلمین - پس از کشته شدن حسن البنا، به جهت ارتباط صمیمی و نزدیک کاشانی با اخوانی‌ها، از او خواسته شد که رهبری جمعیت اخوان المسلمین را بر عهده بگیرد ولی نپذیرفت.[۱۳]
- سید مجتبی نواب صفوی: سید قطب از رهبران معنوی اخوان المسلمین و رئیس کنفرانس اسلامی قدس، از سید مجتبی نواب صفوی درخواست کرد در «المُؤتَمر الاسلامی للقدس» که در کشور اردن برگزار می‌شد، شرکت کند که او هم پذیرفت و شرکت کرد.[۱۴]
- نهضت ترجمه کتب علمای اخوانی به زبان فارسی توسط علمای شیعه:
- ترجمه کتاب‌های سیدقطب - «فی ظلال القرآن» و «المستقبل لهذا الدین» - توسط سید علی خامنه‌ای.
- ترجمه کتاب «الانسان بین المادّیة و الاسلام» نوشته محمد قطب - برادر سیدقطب - توسط سید هادی خسروشاهی.[۱۵]
- مرتضی مطهری: او علی‌رغم ارتباط نزدیک با علمای طراز اول اخوان المسلمین مصر، بعد از بی‌توجهی برخی از آنها به «اِلاهیات»، در کتاب «علل گرایش به مادیگری»، به انتقاد از علمای اخوان پرداخته است.[۱۶]
کتاب‌شناسی
کتاب‌ها و مقالات متعددی درباره اخوان المسلمین و اندیشه‌های آنان نوشته شده است که برخی از آنها عبارتند از:
- اخوان المسلمین؛ چه می‌گویند و چه می‌خواهند؟، مجموعه مقالات و یادداشت‌های سید هادی خسروشاهی درباره تاریخ، رهبران و اندیشه‌های اخوان المسلمین است که نخستین بار در سال ۱۳۹۲ش توسط بوستان کتاب در قم چاپ شد.[۱۷]
- الاخوان المسلمون بین السعود و الرئاسة و تآکل الشرعیة؛ دکتر محمد حبیب، ناشر: نشر سما،قاهره، ۲۰۱۳م.
- الاخوان و سید قطب؛ دکتر سعود المولی، ناشر: دار المشرق، چاپ اول، قاهره، ۲۰۱۷م.
- جمعیت اخوان المسلمین مصر؛ گروهی از کارشناسان مؤسسه مطالعاتی اندیشه‌سازان نور، ناشر: مؤسسه مطالعاتی اندیشه‌سازان نور، چاپ اول، تهران، ۱۳۸۵ش.
- اخوان المسلمین؛ صادق مصلحی وادقانی، ناشر: مؤسسه دار الإعلام لمدرسة اهل البیت(ع)، چاپ اول، قم، ۱۳۹۴ش.
پانویس
- ↑ مجله الکترونیکی اخوت، «سیر شکل‌گیری اخوان المسلمین از تشکیل تا ترور حسن البنا».
- ↑ محققین مؤسسه مطالعاتی اندیشه‌سازان نور، جمعیت اخوان المسلمین مصر، ۱۳۸۵ش، ص۱۳-۱۶.
- ↑ مصلحی، اخوان المسلمین، ۱۳۹۴ش، ص۱-۱۴.
- ↑ کاشانیان، «جریان‌شناسی سلفی‌گری»، ص۳.
- ↑ «سیر شکل‌گیری اخوان المسلمین از تشکیل تا ترور حسن البنا»، مجله الکترونیکی اخوت.
- ↑ مصلحی وادقانی، اخوان المسلمین، ۱۳۹۴ش، ص ۳۷- ۳۸.
- ↑ کریمی، اخوان المسلمین و قلمرو سازی آن در جغرافیای سیاسی جهان اسلام، ۱۳۹۸ش، ص۸.
- ↑ مصلحی وادقانی، اخوان المسلمین، ۱۳۹۴ش، ص۲۸-۴۹
- ↑ جنتی، «پیشینه تاریخی و اندیشه‌های سیاسی اخوان المسلمین»، پایگاه خبری آفتاب.
- ↑ بریک، «دراسة شاملة عن الإخوان المسلمین»، ص۸-۱۰.
- ↑ مصلحی وادقانی، اخوان المسلمین، ۱۳۹۴ش، ص۴۸ - ۴۹.
- ↑ مصلحی وادقانی، اخوان المسلمین، ۱۳۹۴ش، ص ۴۵- ۴۸.
- ↑ رائد، تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره‌های ۶ و ۷، ص۳۳۱ و ۳۳۲.
- ↑ خوش‌نیت، سیدمجتبی نواب صفوی، اندیشه ها، مبارزات، شهادت، ۱۳۶۰ش، ص۱۴۰.
- ↑ باوی، «مصاحبه با سید هادی خسرو شاهی»، مرکز بررسی‌های اسلامی،قم.
- ↑ مطهری، علل گرایش به مادیگری، ۱۳۷۳ش، ص۱۹۱.
- ↑ «روایت خسروشاهی از اخوانی‌ها به چاپ دوم رسید»، خبرگزاری مهر.
منابع
- بریک، هادی، «دراسة شاملة عن الاخوان المسلمین»، سایت الحوار، تاریخ درج مطلب: ۲۰۱۳/۰۶/۱۹م، تاریخ بازدید: ۱۹ مهر ۱۴۰۰ش.
- جنتی، علی، «پیشینه تاریخی و اندیشه سیاسی اخوان المسلمین»، پایگاه خبری آفتاب، تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۰ش.
- «روایت خسروشاهی از اخوانی‌ها به چاپ دوم رسید»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۶ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۰ش.
- کاشانیان، مصطفی، «جریان شناسی سلفی گری»، مجله مبلغان، شماره ۲۱۷، سال ۱۳۹۶ش.
- کریمی، حسن، «اخوان المسلمین و قلمرو سازی آن در جغرافیای سیاسی جهان اسلام»، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره ۵۱، شماره ۳، سال ۱۳۹۸ش.
- محققین مؤسسه مطالعاتی اندیشه سازان نور، جمعیت اخوان المسلمین مصر، ترجمه و نشر مؤسسه مطالعاتی اندیشه سازان نور، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- مجله الکترونیکی اخوت، «سیر شکل‌گیری اخوان المسلمین از تشکیل تا ترور حسن البنا»،. تاریخ بازدید: ۲۹ مهر ۱۴۰۰.
- مصلحی وادقانی، صادق، اخوان المسلین، قم، مؤسسه دارالإعلام لمدرسة اهل البیت(ع)، ۱۳۹۴ش.