کابُل بزرگترین شهر، پایتخت و مرکز اقتصادی و فرهنگی افغانستان و نیز مرکز ولایت (استان) کابل است. این شهر محل زندگی اقوام مختلف سنی و شیعه مانند تاجیک‌ها، پشتون‌ها، هزاره‌ها و قزلباش‌ها است. کابل اولین بار در سال ۱۱۵۲ش و در دوران حکومت تیمور، جانشین احمدخان دُرّانی پایتخت حکومت گردید.
 | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| ویژگی | پایتخت افغانستان |
| کشور | افغانستان |
| استان | کابل |
| جمعیت کل | بیش از ۴.۲ میلیون نفر (برآورد ۱۳۹۸ش) |
| زبان | فارسی و پشتو |
| نژاد | هزاره، تاجیک، پشتون، ازبک و ... |
| مذهب | حنفی، شیعه، اسماعیلیه |
| اطلاعات تاریخی | |
| قدمت | پیش از میلاد مسیح |
| پیشینه تشیع | قرن سوم هجری قمری |
| اماکن | |
| زیارتگاه | سخی زیارت پیر بلند |
شیعیان در سده سوم قمری و همزمان با فتح کابل توسط یعقوب صفاری در این شهر ساکن شدند. منابع مختلف، شمار شیعیان کابل را تا نصف جمعیت آن تخمین زده‌اند. دشت برچی، چنداول، مرادخانی، چهار قلعه وزیرآباد، کارته سخی، افشار، تَیمنی، پل سرخ، شهرک امید سبز و قلعه شهاده از مناطق شیعه‌نشین کابل هستند.
موقعیت کابل
شهر کابل، پایتخت افغانستان و مرکز ولایتی به همین نام است. شهر کابل در شرق افغانستان قرار دارد.[۱] شهرهای پَغمان، بَگرامی، ده سبز، شَکر دره و چهار آسیاب در همسایگی این شهر قرار دارد. ارتفاع کابل از سطح دریا، حدود ۱۸۰۰ متر است.[۲] کوه‌های آسمایی ;hfg را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم کرده‌اند. چند تپه از قبیل تپه مَرَنجان و بی بی مهرو در داخل قرار دارند و به آن زیبایی بخشیده اند. رود کابل، از میان پایتخت افغانستان می‌گذرد و به سمت جلال آباد و پاکستان روان است.[۳] این شهر محل تقاطع سه راه مهم افغانستان است: راه شمال به ولایت بلخ و مزار شریف و همسایگان شمالی، راه شرق به جلال‌آباد و بندر تُورخَم، و راه جنوب به غزنی، قندهار و هرات.[۴]
تاریخ
کابل یکی از شهرهای باستانی افغانستان است و برخی منابع از قدمت کابل پیش از میلاد مسیح سخن گفته‌اند.[۵] در آثار مورخان عهد اسکندر و در جغرافیای بَطلیموس، از کابل به نام قابوره، کابورا و اورتوسپاته یاد شده، و در شاهنامه فردوسی مکرر از کابل و کابلستان نام برده شده است.[۶] کابل در سال ۲۵۰ش(۸۷۰م) توسط مسلمانان فتح شد و در ۶۰۰ش (۱۲۲۱م) چنگیزخان آن را ویران کرد.[۷] تیمور گورکانی در ۷۷۷ش (۱۳۹۸م) کابل را احیا کرد. کابل در ۸۸۳ش (۱۵۰۴م) از سوی بابر، پادشاه مغول گورکانی به پایتختی برگزیده شد.[۸] در ۱۱۱۷ش (۱۷۳۸م) نادر افشار، این شهر را تصرف کرد و بخشی از همراهان قزلباش خود را در آن گذاشت.[۹] در ۱۱۵۲ش (۱۷۷۳م/۱۱۵۲ش) تیمور، فرزند احمدشاه ابدالی، پایتخت خود را از قندهار به کابل منتقل کرد.[۱۰][یادداشت ۱] تا سقوط سلطنت در افغانستان ۱۳۵۲ش/۱۹۷۷۳م) شهر کابل در حال گسترش و افزایش جمعیت بود. درگیری مجاهدین با نیروهای دولتی تحت حمایت نیروهای شوروی بین سال‌های ۱۳۵۷-۱۳۷۱ش، و سپس درگیری گروه‌های مجاهدین بین سال‌های ۱۳۷۱-۱۳۷۵ش و تسلط طالبان بر آن (۱۳۷۵-۱۳۸۰ش)، باعث ویرانی کابل و تغییرات عمده در میزان و بافت جمعیتی کابل گردید.[۱۱] پس از سقوط طالبان در ۱۳۸۰ ش، جمعیت کابل افزایش چشم‌گیری یافت و در مسیر توسعه و آبدانی قرار گرفت.[۱۲]
جمعیت، اقوام و مذاهب
در سال ۱۳۹۸ش، جمعیت شهر کابل حدود چهار میلیون و دویست و هفتاد هزار نفر برآورد شده است.[۱۳] در کابل، از اقوام مختلف افغانستان با مذاهب سنی و شیعه مانند هزاره، تاجیک، پشتون، ازبک و ترکمن حضور دارند.[۱۴]
شمار شیعیان شهر کابل در دوره دولت کمونیستی و نیز دولت مجاهدین، نزدیک به نیمی از جمعیت آن بود، اما در دوره طالبان جمعیت شیعه به کمترین حد رسید. پس از فروپاشی حکومت طالبان، شیعیان به کابل بازگشتند.[۱۵] ترکیب قومی شیعیان کابل از اکثریت هزاره و اقلیت‌هایی از قزلباش و بلوچ و تاجیک و پشتون و ترک‌تبار تشکیل شده است.[۱۶]
مناطق شیعه‌نشین
شیعیان در مناطق مختلف کابل بویژه در غرب آن زندگی می‌کنند. این ناحیه شامل دشت برچی، افشارسیلو، افشار دارالامان، شهرک امید سبز، قلعه شهاده، کارته سه، کارته چهار، پل سرخ و کارته سخی است.[۱۷] هم‌چنین شیعیان در محله‌های چنداول، قلعه فتح‌الله، چهار قلعه وزیرآباد، خیرخانه و تایمنی سکونت دارند.
پیشینه تشیع
پیشینه حضور شیعیان در کابل به سده سوم هجری و همزمان با ورود مسلمانان به این شهر می‌رسد. سکونت قزلباش‌های شیعه در دوره نادرشاه افشار، موجب تاثیرگذاری سیاسی، فرهنگی، نظامی و اجتماعی شیعیان در کابل شد. با این حال شیعیان کابل در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی مورد بی‌مهری و ستمِ شاهان از جمله عبدالرحمان و حبیب‌الله قرار گرفتند.[۱۸]
در پاییز و زمستان ۱۳۷۱ کابل شاهد رویارویی شورای نظار به رهبری احمد شاه مسعود و حزب اتحاد اسلامی به رهبری عبدالرسول سیاف، با حزب وحدت اسلامی به رهبری عبدالعلی مزاری بود. این جنگ تلفات و خسارات فراوانی بر جای گذاشت.[۱۹] در ۲۲ بهمن(دلو) ۱۳۷۲ش غرب کابل منطقه شیعه‌نشین افشار از کنترل حزب وحدت خارج شد و سپس نیروهای شورای نظار و حزب اتحاد، وارد مناطق مسکونی شدند و به قتل‌عام غیرنظامیان، زنان، کودکان و پیران پرداختند، خانه‌ها را آتش زدند و اموال و دارایی‌های مردم را غارت کردند. [۲۰]
حوزه‌های علمیه
از مدارس علمیه فعال در کابل می‌توان مدارس جامعة‌الاسلام (قربانعلی محقق کابلی)،[۲۱] رسالت (محمد هاشم صالحی)،[۲۲] خاتم‌الانبیاء (محمد آصف محسنی)،[۲۳] دارالمعارف اهل‌بیت (واعظ‌زاده بهسودی)،[۲۴] نمایندگی جامعة المصطفی،[۲۵] زینبیه (مخصوص بانوان) (سیدحسین ساجدی)،[۲۶] مدینة العلم (نوراحمد تقدسی)،[۲۷] و ولی‌عصر (جعفری قندوزی) را نام برد.
زیارت‌گاه‌ها
- زیارتگاه سخی واقع در دامنه کوه آسمایی کابل (معروف به کوه تلویزیون) به دلیل اینکه خرقه منسوب به پیامبر(ص) مدتی در آن قرار داشته و هم‌چنین نظرگاه امام علی(ع) بوده؛ مورد زیارت و احترام شیعیان و اهل‌سنت است.
- زیارت پیر بلند منسوب به مرقد نوه امام سجاد(ع)، حسن بن‌زید، مکان زیارتی دیگری است که در کنار باغ بالا و ورودی هتل کانتیننتال کابل قرار دارد.[۲۸]
- زیارت ابوالفضلی، در محله مرادخانی کابل، به یادبود و احترام حضرت ابوالفضل و عَلَم وی بنا شده و محل زیارت برخی شیعیان است.[۲۹]
مساجد
مساجد الزهراء (قلعه ناظر برچی)، امام زمان (پل خشک برچی)، امام حسن مجتبی (برچی)، امام محمد باقر (بلوار کاتب (دارالامان))، رسول‌اکرم (شهرک امید سبز)، اهل‌بیت (سر کاریز)، امام زمان (قلعه نجارها،خیرخانه)، امام هادی (شهرک اتفاق)، عمومی (قلعه فتح‌الله) و بی‌بی فاطمه‌زهرا (علاءالدین) از مساجد معروف شیعیان در کابل هستند.[۳۰]
مسجدهای پل خِشتی، عیدگاه، شاه دو شمشیره، اندرابی و باغبان‌باشی از جمله مساجد قدیمی و تاریخی کابل می‌باشد.[۳۱] مساجد شیرشاه سوری (کارته۴)، وزیر اکبرخان (محله وزیراکبرخان) و عبدالرحمان (پارک زرنگار) نیز از مساجد معروف کابل به شمار می‌آیند.
حسینه‌ها و تکیه‌خانه‌ها
زینبیه (کارته۴)، عمومی (قلعه فتح‌الله)
دانشگاه‌ها
دانشگاه کابل و دانشگاه پلی تخنیک (پلی تکنیک) دو دانشگاه قدیمی و معروف کابل هستند.
تک‌نگاری
- نبرد هزاره‌ها در کابل عنوانی کتابی است از نویسنده‌‌ای با اسم مستعار ع افسرده خاطر. این کتاب به تبیین جنگ‌های داخلی دهه ۱۳۷۰ش پرداخته است که هزاره نیز یک طرف قضیه بودند. گفته شده که این کتاب توسط علی‌جان زاهدی از رهبران حزب وحدت اسلامی افغانستان نوشته شده است.[۳۲]
- کابلستان جانستان روایت سفر به کابل، سفرنامه رضا امیرخانی نویسنده ایرانی است و توسط انتشارات افق منتشر شده است.[۳۳]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ۱۳۷۷ش، ج۱۲، ص۱۷۸۷۱-۱۷۸۶۲.
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ لزلی، دانشنامه بریتانیکا، مدخل کابل.
- ↑ سایت اداره احصائیه افغانستان، «گزارش برآورد نفوس کشور ۱۳۹۸»،بازدید: ۱۳۹۸/۱۰/۵.
- ↑ لزلی، «کابل»، دانشنامه بریتانیکا.
- ↑ بختیاری، شیعیان افغانستان، ص ۱۱۷ و ۱۱۸.
- ↑ لزلی، «کابل»، دانشنامه بریتانیکا.
- ↑ وبگاه شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، «ولایت کابل»، بازدید:۱۳۹۷/۱۲/۹.
- ↑ محمد وحید شیوانی، ص ۱۳۱.
- ↑ شیعیان افغانستان، روابط، جایگاه، جریان‌ها و احزاب، ص ۴۲۲.
- ↑ قربانعلی محقق ارزگانی، ص ۲۷۷ و ۲۷۸.
- ↑ سایت دفتر آیت الله محقق کابلی
- ↑ سایت حوزه علمیه رسالت
- ↑ سایت حوزه علمیه خاتم الانبیاء
- ↑ باشگاه خبرنگاران جوان،«هم صدایی علمای افغانستان علیه تروریستان»،نشر:۱۳۹۶/۳/۲۹.
- ↑ سایت نمایندگی المصطفی در کابل
- ↑ خبرگزاری فارس، «مدیر حوزه علمیه زینبیه کابل از مؤسسه امام هادی (ع) قم بازدید کرد»، نشر:۱۳۹۴/۱۰/۱۵.
- ↑ خبرگزاری ابنا،«آغاز احداث ساختمان جدید حوزه علمیه مدینة العلم در غرب کابل»،نشر:۱۳۹۶/۶/۵
- ↑ خبرگزاری جمهور، «زیارت پیربلند در باغ بالای شهر کابل»، نشر:۱۳۹۱/۷/۱۹.
- ↑ خبرگزاری فارس،«زیارتگاه منسوب به حضرت ابوالفضل(ع) در کابل»، نشر:۱۳۹۵/۷/۱۳.«
- ↑ سایت شهرداری کابل، «مساجد رسمی کابل»، بازدید:۱۳۹۷/۱۲/۸.
- ↑ خبرگزاری فارس،«مساجد قدیمی و تاریخی کابل»، نشر:۱۳۹۵/۱۲/۱.
- ↑ خبرگزاری تسنیم، «یادی از مرحوم زاهدی؛ پیشگام حفظ فرهنگ مقاومت در افغانستان»، وبگاه خبرگزاری تسنیم.
- ↑ سایت سفرنامه، ««جانستان کابلستان»؛ رضا امیرخانی»، وبگاه سفرنامه
یادداشت
- ↑ در این زمان، جمیعت شهر از ده هزار نفر به ۵۰ هزار نفر افزایش یافت.
منابع
- بهمنی قاجار، محمدعلی، «شیعیان افغانستان؛ روابط، جایگاه، جریان‌ها و احزاب»، ۱۳۹۰ش.
- دولت آبادی، بصیراحمد، «شناسنامه افغانستان»، تهران، شریعتی، ۱۳۹۰ش.
- دهخدا، علی‌اکبر؛ «لغت نامه»، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید، ۱۳۷۷ش.
- لزلی، جولیان؛ «کابل»، دایرةالمعارف بریتانیکا، بازدید:۱۳۹۸/۱۰/۵.
- سایت اداره احصائیه افغانستان، «گزارش برآورد نفوس کشور ۱۳۹۷»،بازدید: ۱۳۹۷/۱۲/۷.
- سایت شهرداری کابل، «مساجد رسمی کابل»، بازدید:۱۳۹۷/۱۲/۸.
- خبرگزاری فارس،«زیارتگاه منسوب به حضرت ابوالفضل(ع) در کابل»، نشر:۱۳۹۵/۷/۱۳.
- خبرگزاری جمهور، «زیارت پیربلند در باغ بالای شهر کابل»، نشر:۱۳۹۱/۷/۱۹.
- خبرگزاری فارس، «مدیر حوزه علمیه زینبیه کابل از مؤسسه امام هادی (ع) قم بازدید کرد»، نشر:۱۳۹۴/۱۰/۱۵.
- سایت نمایندگی المصطفی در کابل