لعن

لَعْنْ به معنای راندن و دور کردن همراه با ناراحتی است. لعن از جانب خدا به معنای قطع رحمت و لعن انسان برای دیگران نیز نوعی نفرین دانسته شده است. برخی می‌گویند لعن و سَبّ به یک معناست و با لعن دیگران به نام و نشان مخالفت کرده‌اند و آن را مغایر با قرآن و روایات دانسته‌اند. عده‌ای دیگر برای جواز لعن به برخی آیات و روایات دیگر استناد کرده‌اند.

مفهوم

لعن را به معنای راندن و دور کردن همراه با ناراحتی دانسته‌اند. لعن از جانب خدا به معنای قطع رحمت و توفیق دنیوی و نیز به معنای عذاب اخروی است. لعن از سوی انسان، نوعی نفرین و بدخواهی برای دیگری است.

تفاوت با سَبّ

برخی سب و لعن را دو مقوله‌ جداگانه و دارای معنای اختصاصی دانسته‌‎اند. معنای سب را شَتْم و بیان کلام زشت و معنای لعن را طرد و دور گرداندن از رحمت الهی بیان کرده‎‌اند. آنان همچنین مدعی‌اند، در قرآن و روایات نیز این دو مفهوم با هم تفاوت دارند و خدا برخی را در قرآن لعن اما از سب آنها نهی کرده است. البته عده‌ای نیز لعن را هم‌معنای سب دانسته‌اند.

جایگاه لعن

تصویر روی جلد کتاب سب-و-لعن-در-قرآن

کلمۀ لعن و مشتقات آن ۳۷ بار در قرآن آمده است. در قرآن، کافران، ظالمان، منافقان، آزار رسانندگان به خدا و رسول، آنانی که از روی عمد قتل نفس کنند و کسانی که حقایق را کتمان و امر را بر مردم مشتبه می‌سازند، لعن شده‌اند.

پیامبر نیز دشمنان رسالت، مشرکان، منافقان و برخی از صحابه را لعن کرده است. در روایات اهل بیت، غالیان و عاملان واقعه کربلا لعن شده‌اند. در زیارت عاشورا افرادی از بنی‌امیه همچون یزید، معاویه و ابوسفیان لعن شده‌اند.

برخی، خوارج را، نخستن کسانی دانسته‌اند که مسلمانان را با نام و نشان لعن کردند. پس از خوارج، معاویه نیز به طور رسمی به ترویج لعن پرداخت او دستور داد در منابر حضرت علی(ع) را لعن کنند.

آیا لعن مسلمان جایز است؟

مسلمانان با استناد به آیات و روایات لعن کافر را جایز می‌دانند اما درباره لعن مسلمان اختلاف‌نظر دارند: موافقان لعن مسلمان، لعن و سب را به یک معنا دانسته و برای اثبات جواز لعن به سیره پیامبر استناد می‌کنند که او گروهی از صحابه را که از لشکر اسامه تخلف کردند، لعن‌ کرده است.

ادله مخالفان

مخالفان لعن، به آیاتی از قرآن، که مسلمانان را از سب و توهین به مقدسات دیگران از جمله مشرکان منع کرده، استناد می‌کنند. به اعتقاد آنان در تمام مواردی که خداوند در قرآن قومی را لعن کرده،‌ علت آن را نیز بیان کرده و لعن خدا جز در مورد شیطان، لعن عام بوده و هیچ فردی را با نام و نشان لعن نکرده است.

آنان همچنین لعن‌های موجود در کلام پیامبر را لعن عام می‌دانند نه لعن به شخص و فرد خاص و بر این باورند گزارش‌هایی از پیامبر مشتمل بر لعن با نام و نشان آمده، با شخصیتی که قرآن از او ترسیم کرده، مطابقت ندارد.

مخالفان لعن بر این عقیده‌اند که سیره اهل بیت(ع) خصوصا حضرت علی(ع)، بر وفاق بوده و از دشنام به دیگران پرهیز می‌کردند. این عده به داستان جنگ صفین استناد کرده‌اند که بعد از صفین یاران علی(ع) به اصحاب معاویه دشنام دادند و علی(ع) فرمود: «من خوش ندارم که شما بسیار لعن نموده و دشنام دهید.»

برخی از علمای شیعه مانند آیت‌الله خامنه‌ای و آیت‌الله سیستانی به حرمت توهین به مقدسات اهل‌سنت و دامن زدن به اموری که سبب اختلاف می‌شود، فتوا داده‌اند. غزالی در احیاء العلوم لعن را به سه دسته تقسیم کرده لعن با وصف عام مانند: لعنت بر کافران و اهل بدعت و فاسقان، لعنت با وصف خاص مانند: لعنت بر یهود و نصاری و مجوس و لعنت بر اشخاص معین که این را خطرناک برشمرده و در نهایت لعنت کردن بر یزید را به سبب این که قاتل امام حسین(ع) بوده و یا بدان فرمان داده را نپذیرفته زیرا او چنین نسبتی را در باره یزید ثابت نمی‌داند.

تک نگاری

• لعن چرا؟ نوشته صالح قنادی از انتشارات معاونت تبلیغات و ارتباطات اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
• لعنت ولعنت شدگان از منظر قرآن و روایات، نوشته لیلا باغفلکی، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۹۵ش.
• «اللعن فی الاسلام» به زبان عربی نوشته خلیفه عبید کلبانی عمانی، از انتشارات دارالعصمه بحرین ۲۰۰۷م، ۱۴۲۸ق،در این کتاب به منابع مورد اعتماد اهل سنت نیز استناد شده است.
• مفهوم اللعن و حکمته فی القرآن الکریم والسنة النبویه، به زبان عربی از انتشارات مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)، نوشته عبدالکریم بهبهانی، ۱۴۲۲ق.

جستارهای وابسته

• لعن صحابه
• فحاشی
• تقریب مذاهب اسلامی
• توهین به مقدسات

پیوند به بیرون

• بررسی لعن در قرآن و سنت.
• لعن و سب در قرآن.