فرهنگ آفتاب: فرهنگ تفصیلی مفاهیم نهج‌البلاغه مشهور به فرهنگ آفتاب کتابی به زبان فارسی که به معرفی و دسته‌بندی مفاهیم مختلف نهج البلاغه پرداخته است. این کتاب را عبدالمجید معادیخواه بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۷۰ش نوشته و تاکنون دو بار چاپ شده است.
 جلد کتاب در چاپ اول | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | عبدالمجید معادیخواه |
| موضوع | مفاهیم نهج‌البلاغه |
| سبک | فرهنگ‌‌نامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | ۱۰ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | نشر ذره |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۲ش |
نویسنده
عبدالمجید معادیخواه، متولد ۱۳۲۶ش در قم، روحانی و تاریخ‌پژوه است. او، جایزه نخست کتاب سال ولایت را در اولین دوره آن به خاطر نوشتن فرهنگ آفتاب دریافت کرد.[۱]
نویسنده فرهنگ آفتاب هم‌چنین، سه اثر دیگر درباره نهج‌البلاغه دارد:
- خط و فرهنگ حکومت اسلامی (شرح و تفسیری بر فرمان امام علی(ع) به مالک اشتر)، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۶۲ش
- خط و فرهنگ رژیم‌های استکباری (شرح و تفسیری بر خطبه قاصعه)، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۶۲ش[۲]
- خورشید بی‌غروب؛ نهج‌البلاغه (ترجمه نهج‌البلاغه)، نشر ذره، تهران، ۱۳۷۴ش.
او مسئولیت بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران را از ۱۳۶۲ش تاکنون بر عهده دارد.
انگیزه و آغاز
معادیخواه معتقد است اولین جرقه‌های فکر نوشتن این کتاب، پس از دیدار و صحبت کوتاه او با مرتضی مطهری در ۱۳۴۷ش پدیدار گشت؛ زمانی که مطهری به آرزوی نوشته شدن معجم معنوی برای نهج‌البلاغه اشاره کرد. سپس در ۱۳۵۰ش پس از تشویق و کمک هاشمی رفسنجانی، او در زندان شهربانی قم اولین صفحه را می‌نویسد. البته در طول بیست سال پس از آن بویژه در دوران انقلاب اسلامی ایران، یادداشت‌ها و فیش‌های تحقیق بارها تغییر کرد و ویرایش شد.[۳]
ساختار و شیوه نگارش
فرهنگ آفتاب، ترتیب الفبایی و شباهت به نمایه‌سازی دارد. معیار اصلی نویسنده در تهيه موضوعات، معانی و مفاهيم نهج البلاغه بوده،[۴] بنابر این مطالب نهج‌البلاغه را در موضوع‌های کلی زیر عنوان‌بندی نموده است:
- کلام، فلسفه، عرفان، جهان‌بینی: ۶۳ مدخل
- آداب، اخلاق و فرهنگ: ۷۲ مدخل
- سیاست: ۳۴ مدخل
- اقتصاد: ۱۱ مدخل
- فقه و حقوق: ۲۲ مدخل
- تاریخ اسلام: ۵۷ مدخل
هر یک از این مداخل نیز، به چند زیرمجموعه و نام‌های جزیی‌تر تقسیم شده‌اند.
زیر نام هر مفهوم، ابتدا متن‌های گزیده نهج‌البلاغه مربوط به آن (بدون اعراب) و سپس ترجمه فارسی (بدون توضیح و شرح) قرار دارد. معادیخواه برای ترجمه نهج‌البلاغه، از کتاب خود با نام خورشید بی‌غروب استفاده کرده است.[۵]
در چاپ اول این کتاب، بیش از هزار مفهوم آورده شده که نخستین مدخل، آب و آخرین آن، یهود است.[۶]
نگاهی به محتوا
نخستین مطلب کتاب مدخل آب و دارای شش عنوان به این ترتیب است: ۱- پیدایش جهان با تکاپوی آب و باد ۲- آبیاری زمین، پرتوی از تدبیر الهی ۳- انعکاس شکوه خدایی بر آب دریاها ۴- بهره گیری از دربندان آب، تاکتیکی در جنگ‌ها ۵- آب و تشنگی در تمثیل‌ها ۶- تأثیر آب و هوا بر شخصیت انسان. در اولین عنوان این بخش به فرازهایی از خطبه اول و ۲۲۱ نهج البلاغه استشهاد شده است. [۷][یادداشت ۱] مطلب پایانی کتاب در باره یهود با سه عنوان است: ۱- دوری از همانندی با یهود و تفسیر آن ۲- آوازه‌ی خیانت یهود ۳- پاسخ به زخم زبان یک یهودی. در عنوان سوم پاسخ حضرت به این زخم زبان یهودی است که به امام گفت شما مسلمانان پیش از به خاک‌سپاری پیامبرتان به اختلاف دچار آمدید و حضرت در پاسخش گفت: اختلاف ما در برداشت از سنت و سیره‌ی حضرت است نه درباره شخص او ولی شما پس از گذر از دریا و پیش از آن که پایتان بخشکد به پیامبرتان گفتید:«برای ما بتی بساز چنان که آنها را بتهایی است، و او گفت شما گروهی جاهل‌اید» [۱۰]
چاپ و نشر
فرهنگ آفتاب تا اکنون دو بار توسط نشر ذره در تهران چاپ شده است:
- سال ۱۳۷۲ش به تدریج در ۱۰ جلد. جلد دهم این مجموعه به فهرست‌های مختلف آن اختصاص دارد: الفبایی، گفتارها، نوشتارها، آیات قران کریم، حدیث‌های نبوی، اشعار عربی، نام اشخاص، نام قبایل، مکان‌ها و جنگ‌ها
- سال ۱۳۸۵ش کتاب در ۱۲ جلد، و پنج مجلد نشر شد: جلدهای یکم تا نهم بدون تغییر، جلد دهم با تغییر برخی عناوین و اضافه شدن مداخل جدید همراه با جلدهای ۱۱ و ۱۲.[۱۱]
پانویس
- ↑ مهدوی‌راد، مشعل جاوید، ۱۳۸۰ش، ص۵۵۵-۵۷۸.
- ↑ سایت موسسه بوستان کتاب.
- ↑ عراقی‌نژاد، «فرهنگ آفتاب، در مصاحبه با حجتالاسلاموالمسلمین معادیخواه»، ص۸۰-۸۴.
- ↑ مصاحبه با معادیخواه؛ «تهیه معجم معنوی برای قرآن و نهج‌البلاغه؛ حاصل ۲۰ سال پژوهش و نگارش»، خبرگزاری ایکنا.
- ↑ فقهی‌زاده، «تفصیل مفاهیم نهج‌البلاغه در فرهنگ آفتاب»، ص۱۶-۱۹.
- ↑ معادیخواه، فرهنگ آفتاب، ج۱۰.
- ↑ معادیخواه، فرهنگ آفتاب، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۵.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۳۷۴خطبه اول، صص۴۰-۴۱.
- ↑ نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، ۱۳۷۴خطبه اول، صص۳۲۸-۳۲۹.
- ↑ معادیخواه، فرهنگ آفتاب، ۱۳۷۳ش، ج۹، ص۵۰۲۶.
- ↑ «فرهنگ آفتاب معادیخواه در ۵ مجلد»، همشهری آنلاین، شنبه ۱۴ مرداد ۱۳۸۵ش.
یادداشت
- ↑ ثُمَّ أَنْشَأَ سُبْحَانَهُ فَتْقَ الْأَجْوَاءِ وَ شَقَّ الْأَرْجَاءِ وَ سَکَائِکَ الْهَوَاءِ فَأَجْرَی فِیهَا مَاءً مُتَلاَطِماً تَیَّارُهُ مُتَرَاکِماً زَخَّارُهُ... وَ سَمْکاً مَرْفُوعاً بِغَیْرِ عَمَدٍ یَدْعَمُهَا وَ لاَ دِسَارٍ یَنْظِمُهَا... [۸] وَ کَانَ مِنِ اقْتِدَارِ جَبَرُوتِهِ وَ بَدِیعِ لَطَائِفِ صَنْعَتِهِ أَنْ جَعَلَ مِنْ مَاءِ الْبَحْرِ الزَّاخِرِ الْمُتَرَاکِمِ الْمُتَقَاصِفِیَبَساً جَامِداً...فَوْقَ بَحْرٍ لُجِّیٍّ رَاکِدٍ لاَ یَجْرِی وَ قَائِمٍ لاَ یَسْرِی تُکَرْکِرُهُ الرِّیَاحُ الْعَوَاصِفُ وَ تَمْخُضُهُ الْغَمَامُ الذَّوَارِفُ - إِنَّ فِی ذلِکَ لَعِبْرَهً لِمَنْ یَخْشی. [۹]
منابع
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالحی، ناشر: قم، مركز البحوث الاسلاميه، ۱۳۷۴ش، افست از روي بيروت، ۱۳۸۷ق.
- معادیخواه، عبدالمجید، فرهنگ آفتاب، تهران، نشر ذره، ۱۳۷۲ش.
- مهدوی‌راد، محمدعلی، مشعل جاوید، مشهد، دبیرخانه کتاب ولایت، ۱۳۸۰ش.
- فقهی‌زاده، عبدالهادی، «تفصیل مفاهیم نهج‌البلاغه در فرهنگ آفتاب»، تهران، نشریه کتاب ماه دین، ش ۳۷، آبان ۱۳۷۹ش.
- «تهیه معجم معنوی برای قرآن و نهج‌البلاغه؛ حاصل ۲۰ سال پژوهش و نگارش»، مصاحبه عبدالمجید معادیخواه با خبرگزاری ایکنا، خراسان رضوی، نشر:۲۶ بهمن ۱۳۹۴ش، بازدید: ۴ مهر ۱۳۹۷ش.
- فعال عراقی‌نژاد، حسین، «فرهنگ افتاب، در مصاحبه با حجتالاسلاموالمسلمین معادیخواه»، تهران، نشریه کتاب ماه کلیات،ش ۱۲، آذر ۱۳۸۰ش.
- سایت موسسه بوستان کتاب
- «فرهنگ آفتاب معادیخواه در ۵ مجلد»، وبگاه همشهری آنلاین، نشر:شنبه ۱۴ مرداد ۱۳۸۵، بازدید: ۵ مهر ۱۳۹۷.