فتنه
فتنه به عملی که برای آزمودن، و همچنین به نتیجه و جریمه‌ای که در پی آن است اطلاق می‌شود.[۱] بر این اساس محمدحسین طباطبایی معانی چون امتحان و ابتلا، گمراهی، شرک و عذاب را در زمره معانی فتنه آورده است.[۲] حسن مصطفوی در کتاب التحقیق معتقد است هر آنچه موجب اختلال گردد فتنه است مانند مال، اولاد و اختلاف‌های اعتقادی.[۳] حبیب الله خویی در شرح حکمت ۹۳ نهجالبلاغه اصطلاح عرفی فتنه را آشوب به‌خاطر اغراض سیاسی مانند فتنه حجاج و ابن‌اشعث و یا غیرسیاسی چون فتنه برآمده از نظریه خلق قرآن در زمان مأمون دانسته است.[۴]
کلمه فتنه ۳۲ بار و به همراه مشتقات آن ۶۰ بار در قرآن تکرار شده است.[۵] این آیات به مصادیقی از فتنه چون امتحان اعم از مصیبت و نعمت مانند ۳۵ انبیا، عذاب و هلاکت مانند ۱۳ ذاریات، آشوبگری و ایجاد فضای شبهه‌انگیز در دین و ایمان مردم مانند آیه ۱۹۱ بقره بکار رفته است.[۶]
به‌گفته پژوهشگران در قرآن کریم و نهجالبلاغه فتنه دارای ویژگی‌های مثبت و منفی بیان شده است.[۷] پژوهشگران معتقدند، قرآن کریم با نکوهیدن فتنه منفی و بزرگتر از گناه قتل دانستن آن،[۸] و مستند به خدا دانستن فتنه مثبت[۹] به وجود این دو قسم تصریح دارد.[۱۰] همچنین طبق فرازی از نهجالبلاغه نوعی از فتنه را نباید ناپسند دانست[۱۱] و از نوعی دیگر با غرض گمراه‌سازی و اختلاف‌افکنی یاد شده است.[۱۲]
به‌گفته محققان برای رهایی از فتنه راه‌کارهایی چون بصیرت، تقوا و یقین وجود دارد؛ که در قرآن[۱۳] و نهجالبلاغه[۱۴] مورد اشاره واقع شده‌اند.[۱۵] همچنین در حدیثی معروف از امام علی(ع) به فردی که در فتنه‌ها گیر افتاده، توصیه شده مانند بچه‌شتر باشد که نه پستانی برای شیردادن دارد و نه توانایی سواری‌دادن به دیگران.[۱۶] به باور برخی شارحان نهجالبلاغه این حدیث کنایه از پرهیز از همکاری با دعوت‌کنندگان به فتنه است نه عُزلت و کناره‌گیری از حق.[۱۷]
پانویس
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶۱.
- ↑ مصطفوی، التحقیق، ۱۳۶۸ش، ج۹ ص۲۴.
- ↑ خویی، منهاج البراعة، نشر مکتبة الإسلامیة، ج۲۱، ص۸.
- ↑ ریشه‌یابی ماده فتن، «سایت تنزیل».
- ↑ مکارم شیرازی، ترجمه قرآن، ۱۳۷۳ش، ص۳۰و۳۲۴و۵۲۱.
- ↑ اخوان‌مقدم، «بررسی مفهوم فتنه در قرآن و نهجالبلاغه با تأکید بر مفهوم فتنه مثبت و فتنه منفی»، ص۱۸.
- ↑ آیه ۱۹۱، سوره بقره.
- ↑ آیه ۳۵، سوره انبیاء.
- ↑ اخوان‌مقدم، «بررسی مفهوم فتنه در قرآن و نهجالبلاغه با تأکید بر مفهوم فتنه مثبت و فتنه منفی»، ص۱۸.
- ↑ دشتی، ترجمه نهجالبلاغه، حکمت ۹۳، نشر مشهور، ص۶۴۵.
- ↑ دشتی، ترجمه نهجالبلاغه، نشر مشهور، خطبه ۲، ص۸.
- ↑ آیه ۱۰۴، سوره انعام؛ آیه ۲۹، سوره انفال.
- ↑ دشتی، ترجمه نهجالبلاغه، خطبه ۳۸ و ۱۶، نشر مشهور، ص۹۱و۵۹.
- ↑ حیدری، «فتنه‌ها و راه‌های گریز از آنها»؛ اخوان‌مقدم، «بررسی مفهوم فتنه در قرآن و نهجالبلاغه با تأکید بر مفهوم فتنه مثبت و فتنه منفی»، ص۱۸.
- ↑ دشتی، ترجمه نهجالبلاغه، حکمت ۱، نشر مشهور، ص۶۲۵.
- ↑ خویی، منهاج البراعة، نشر مکتبة الإسلامیة، ج۲۱، ص۸؛ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۸، ص۸۲.
منابع
- ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، ۱۴۰۴ق.
- اخوان‌مقدم، زهره، «بررسی مفهوم فتنه در قرآن و نهج البلاغه با تأکید بر مفهوم فتنه مثبت و فتنه منفی»، فصلنامه دین پژوهی و کارآمدی، دوره ۱، شماره ۱، پاییز ۱۴۰۰ش.
- حیدری، علی‌رضا، «فتنه‌ها و راه‌های گریز از آنها»، ماهنامه معرفت، سال هفدهم، شماره ۷، پیاپی ۱۳۰، مهر ۱۳۸۷ش.
- خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، به‌تحقیق: ابراهیم میانجی، تهران، مکتبة الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۰ق.
- دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، قم، نشر مشهور.
- ریشه‌یابی ماده فتن، «سایت تنزیل»، تاریخ بازدید: ۱۷تیر۱۴۰۳.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت ارشاد، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، ترجمه قرآن، قم، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۳ش.