چشم برزخی چشمی که دارنده آن، حقیقت و باطن عمل شخص دیگر را می‌بیند و قادر خواهد بود از گذشته و آینده دیگران باخبر شود. بنابر آنچه از آیات و روایات به‌دست می‌آید، با رعایت تقوا و عمل به واجبات و ترک محرمات ممکن است چشم برزخی انسان باز شده و حقایقی را مشاهده کند که با چشم ظاهری قابل مشاهده نیست.
در قرآن به چشم برزخی، چشم تیزبین (حدید) گفته شده است. نقل قول‌هایی از زندگی بزرگان و علما درباره چشم برزخی آنان گفته شده است. برخی معتقدند در آستانه مرگ و در حال قطع رابطه با دنیا کسانی هستند که می‌توانند پرده‌هایی از عالم برزخ و نتیجه اعمال خود را مشاهده کنند.
مفهوم‌شناسی
عنوان چشم برزخی برای برخی امور دنیوی که چشم انسان قادر به دیدن آنها نیست، به کار برده شده است که با رعایت حرام و حلال خدا و تقوا، حجاب و پرده از جلوی چشمان انسان کنار می‌رود و به اصطلاح چشم برزخی او باز می‌شود.[۱] شخص دارنده چشم برزخی حقیقت و نتیجه عمل دیگران را دیده و قادر خواهد بود از گذشته و آینده آنها باخبر شود.[۲]
چشم برزخی را ظرفیتی دانسته‌اند که به‌طور بالقوه در نهاد همه انسان‌ها وجود داشته و هنگامی به فعلیت در می‌آید که انسان، شرایط لازم را برای آن فراهم کند.[۳] در این‌باره داستان‌های مختلفی از چشم برزخی بزرگان و علما مانند سید علی قاضی طباطبایی (عارف قرن چهاردهم قمری) نقل شده است.[۴]
جایگاه
با استناد به آیات و روایات گفته شده کسانی که در آستانه مرگ و در حال قطع رابطه با دنیا هستند، می‌توانند پرده‌هایی از عالم برزخ را مشاهده کنند و یا کسانی که با گرایش به معنویات و دوری از مادیات، به قدرت روحی و معنوی می‌رسند، حقائق بیشتری از جهان هستی می‌بینند و چشم برزخی آنها نیز بینا می‌شود.[۵]
علامه طباطبائی (مفسر قرآن) تعبیر چشم تیزبین (حدید) در آیه ۲۲ سوره ق را درباره چشم برزخی می‌داند.[۶] بنا بر نظر مفسران، خدا در این آیه درباره امری سخن می‌گوید که وجود دارد؛ اما چشم انسان قادر به دیدن آن چیز نیست و با برداشته‌شدن پرده از چشم انسان، چشم تیزبین(حدید) پیدا کرده و حقایق را می‌بیند:[۷] «(به او خطاب می‌شود:) تو از این صحنه (و دادگاه بزرگ) غافل بودی و ما پرده را از چشم تو کنار زدیم، و امروز چشمت کاملًا تیزبین است». [یادداشت ۱]
در حدیثی از پیامبر(ص) که به حدیث قرب نوافل مشهور است، انجام دادن فرایض (واجبات) و نَوافل (مستحبات) محبوب‌ترین عمل نزد خدا و وسیله تقرب بنده به او معرفی شده و خدا گوش و چشم او می‌شود.[۸] بنابر ﻧﻈﺮ اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ در کتاب شرح چهل حدیث، انسان با انجام دستورات حدیث قرب نوافل، حجاب دنیایی از چشم و دل او برداشته می‌شود و حقائق بیشتری از جهان هستی می‌بیند.[۹]
آیت‌الله مکارم شیرازی (مفسر قرآن) معتقد است کسانی که در آستانه مرگ و در حال قطع رابطه با دنیا هستند نیز می‌توانند پرده‌هایی از عالم برزخ و نتیجه اعمال خود را مشاهده کنند.[۱۰]
چشم برزخی بنابر باور برخی از پژوهشگران دینی در دسته سوم ابزارهای شناخت (حس، عقل و دل) قرار می‌گیرد که مربوط به شناخت شهودی (علومی که از راه عرفان به دست می‌آیند) است.[۱۱] ملا صدرا نیز راه دست‌یابی به مکاشفه را تزکیه دل و تقوای الهی می‌داند.[۱۲]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حسین‌زاده، قمی، «مکاشفه و تجربه دینی؛ بررسی رابطه مکاشفه در عرفان اسلامی و تـجربه دینی در عرفان و فلسفه غـربی»، ص۷۸.
- ↑ قنادی، «برزخ از نگاه چشم برزخی»، ۱۳۸۷ش، شماره ۶۷، ص۴.
- ↑ قنادی، «برزخ از نگاه چشم برزخی»، ۱۳۸۷ش، شماره ۶۷، ص۴.
- ↑ مطهری، آشنایی با قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۹، ص۱۹۱.
- ↑ قنادی، «برزخ از نگاه چشم برزخی»، ۱۳۸۷ش، شماره ۶۷، ص۴.
- ↑ علامه طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۳۵۰.
- ↑ علامه طباطبائی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱۸، ص۳۵۰؛ امین، مخزن العرفان، ۱۳۸۹ش، ج۱۳، ص۲۸۱-۲۸۲؛ فیض کاشانی، التفسیر الصافی، ۱۴۱۶ق، ص۶۱؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۱۹ق، ج۷، ص۳۷۵؛ طبری، جامع البیان، [بی‌تا]، ج۲۲، ص۳۵۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۳۸۷ش، ج۴، ص۷۴.
- ↑ امام خمینی، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، ۱۳۸۰ش، ص۵۹۱.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۲۴، ص۱۸۷.
- ↑ مصباح یزدی، آموزش عقاید، ۱۳۷۷ش، ص۳۵.؛ حسین‌زاده، قمی، «مکاشفه و تجربه دینی؛ بررسی رابطه مکاشفه در عرفان اسلامی و تـجربه دینی در عرفان و فلسفه غـربی»، ص۷۸.
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۶۹.
یادداشت
- ↑ لَقَدْ کُنْتَ فی غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَکَشَفْنا عَنْکَ غِطاءَکَ فَبَصَرُکَ الْیوْمَ حَدیدٌ(سوره ق، آیه۲۲).
منابع
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم(ابن کثیر)، به تحقیق: محمدحسین شمس‌الدین، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- امین، نصرت بیگم، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، اصفهان، نشر گلبهار، ۱۳۸۹ش.
- حسین‌زاده، محمد، قمی، محسن، «مکاشفه و تجربه دینی؛ بررسی رابطه مکاشفه در عرفان اسلامی و تـجربه دینی در عرفان و فلسفه غـربی»، در مجله معرفت، شماره ۱۹، زمستان ۱۳۷۵ش.
- خمینی، سید روح‌الله، شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س)، چاپ بیست و چهارم، ۱۳۸۰ش.
- صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، قم، بیدار، چاپ دوم، ۱۳۶۶ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تاویل‌ای القرآن، [بی‌جا]، [بینا]، [بی‌تا].
- علامه طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۳ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، التفسیر الصافی، قم، مؤسسة الهادی، ۱۴۱۶ق - ۱۳۷۴ش.
- قرآن.
- قنادی، صالح، «برزخ از نگاه چشم برزخی»، مجله پرسمان، شماره ۶۷، قم، مرداد ۱۳۸۷ش.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۷ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش عقاید، تهران، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۷۷ش.
- مطهری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، انتشارات صدرا، ۱۳۸۹ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۰ش.