مقام رأس الحسین
مقام رأسُ الحُسَین محل دفن یا نگهداری سر امام حسین(ع). به گفته مشهور علمای شیعه سر امام حسین(ع) به بدن ایشان در کربلا محلق و در آنجا دفن شد. در شهرهای مدینه، دمشق، رقه و قاهره نیز بقعه‌هایی به عنوان مقام رأس الحسین(ع) موجود است.
مقام‌های سر امام حسین(ع)
مقصود از مقام سر امام حسین (ع)، هم به مکان‌هایی گفته می‌شود که نقل است سر امام در آنجا دفن شده و هم جاهایی که سر امام، مدت کوتاهی در آنجا نگهداری و تبدیل به زیارتگاه شده است.[۱]
کربلا
براساس قول مشهور، سر امام حسین(ع) که در روز عاشورا جدا شده بود، در روز اربعین به بدنش ملحق شد.[۲] این قول مشترک میان بسیاری از مورخان و اندیشمندان شیعه و سنی[۳] است.[۴] علمای شیعه، از جمله شیخ صدوق، سید مرتضی، فتال نیشابوری، ابن نمای حلی ، سید ابن طاووس، شیخ بهایی و علامه مجلسی این قول را بیان کرده‌اند.
شیخ صدوق[۵] و پس از او، فَتّال نیشابوری[۶] در این باره می‌نویسند: «علی بن حسین همراه زنان (از شام) خارج شد و سر حسین(ع) را به کربلا باز گرداند».
سید مرتضی در این باره می‌گوید: «روایت کرده‌اند که سر امام حسین علیه‌السلام با جسد در کربلا دفن شد».[۷]
ابن شهر آشوب بعد از نقل سخن فوق از سید مرتضی، از قول شیخ طوسی نقل کرده است که به سبب ملحق شدن سر امام به بدن و دفن آن، زیارت اربعین توصیه شده است.[۸]
ابن نما حلی نیز نگاشته است: «آن‌چه از اقوال بر آن می‌توان اعتماد کرد، آن است که بعد از آن که سر امام در شهرها گردانده شد، به بدن بازگردانده و با جسد دفن شد».[۹][یادداشت ۱]
سید ابن طاووس نوشته است: «اما سر حسین علیه‌السلام، روایت شده که برگردانده شد و در کربلا دفن شد».[۱۰]
مجلسی، یکی از دلیل‌های استحباب زیارت امام حسین(ع)را در روز اربعین، الحاق سرها به اجساد توسط امام سجاد(ع) بیان کرده است.[۱۱] وی در جای دیگر بعد از نقل اقوال دیگر در این باره می‌نویسد: «مشهور بین علمای امامیه آن است که سر امام، همراه بدن دفن شده است».[۱۲]
قزوینی نیز نگاشته است: «روز اول ماه صفر، عید بنی‌امیه است، چون در آن روز، سر حسین(ع) را به دمشق وارد ساختند و در روز بیستم آن ماه، سر ایشان به بدن، باز گردانده شد».[۱۳]
نجف
برپایه برخی از روایات سر امام حسین(ع) در نجف و در کنار مرقد امام علی(ع) دفن شده است.[۱۴] علامه مجلسی با اشاره به این روایات، می‌گوید: «از اخبار گذشته روشن می‌شود که سر امام حسین(ع) و جسد آدم(ع)، نوح(ع)، هود(ع)، صالح(ع) کنار مرقد امام علی(ع) دفن هستند. از این رو شایسته است که پس از زیارت امام علی(ع)، همه آنها زیارت شوند.»[۱۵]
برخی از تاریخ‌پژوهان معتقدند این احادیث دارای اشکالات سندی و محتوایی هستند.[۱۶] افزون بر آن، هیچ یک از علمای شیعه به مضمون آن روایات اعتماد نکرده‌اند.[۱۷] بعضی این قول را با توجه به روایات، قولی مقبول دانسته‌اند و با توجه به شهرت دفن سر در کربلا، تعیین یکی از این دو قول را مشکل شمرده‌‌اند.[۱۸]
در مسجد حنانه مکانی به نام موضع رأس الحسین مشهور است. گفته شده به هنگام انتقال سرهای شهیدان کربلا به کوفه، سر امام حسین در این مکان بر زمین گذاشته شده است. بنا بر نقلی، امام صادق (ع) این مکان را زیارت کرده است.[۱۹]
مدینه
برخی از منابع اهل سنت گزارش کرده‌اند که وقتی یزید اسرا را راهی مدینه کرد، سر امام حسین را نزد عمرو بن سعید بن عاص کارگزارش در مدینه فرستاد. عمرو نیز آن را کفن کرد و در بقیع و به نقل این منابع در کنار قبر مادرش فاطمه (س)، دفن نمود.[۲۰] برخی نوشته‌اند سر را نزد بنی‌هاشم فرستادند و آنان پس از غسل، کفن و نماز در بقیع دفن کردند.[۲۱]
دمشق
بنا بر برخی اقوال، سر امام حسین(ع) در دمشق به خاک سپرده شد؛ اما در اینکه در قصر یا بوستانی در دمشق یا قبرستان[۲۲] دفن شده اختلاف است. گزارش‌های دیگری محل دفن سر را دروازه فرادیس، مسجد جامع اموی سر دو ستون سمت راست قبله، در قبرستان مسلمانان دانسته‌اند.[۲۳][یادداشت ۲]
کوفه
سبط بن جوزی در گزارشی گفته است عمرو بن حریث مخزومی سر امام را از ابن زیاد گرفت و آن را پس از شستشو و کفن کردن، در خانه خود در کوفه که به «دار الخَزّ» معروف بود، دفن کرد.[۲۵]
رقه
سبط بن جوزی نقل می‌کند یزید، سر امام حسین(ع) را برای خاندان ابی مُعَیط به عوض سر عثمان بن عفان فرستاد و آنان آن را در خانه‌ای دفن کردند که بعدها جز مسجد جامع شد.[۲۶][یادداشت ۳]
مشهدالحسین یا مسجدالنقطه
مسجدالنقطه یا مشهدالنقطه و یا مشهدالحسین در مکانی ساخته شده است که گفته می‌شود سر امام حسین به هنگام انتقال از کربلا به دمشق در آنجا، بر سنگی قرار داده شده است و چند قطره از خون سر حضرت بر آن سنگ جاری شده است. گفته شده است هنگامی که کاروان اسرا و سرهای شهدای کربلا از عراق به حلب رسیدند، در غرب این شهر در کنار کوه جوشن و معبد «مارِت مَروثا» توقف کردند. آنان سر امام حسین را بر صخره‌ای گذاشتند هنگامی که آن را برداشتند، چند قطره از خون آن بر صخره جاری شده بود.[۲۹] پس از آن اهل حلب بر روی آن سنگ، زیارتگاهی ساختند.[۳۰]
عسقلان
برخی از گزارش‌ها حاکی از آن است که گروهی از اهالی عسقلان در فلسطین نزد یزید بودند و از وی خواستند سر نزد آنان دفن شود. یزید سر را به آنان داد و آنها سر را در شهرشان دفن کردند و بر آن بارگاهی ساختند.[۳۱] قزوینی (از مورخان قرن هفتم هجری) گزارش کرده است که مزار رأس الحسین در عسقلان، ساختمانی بزرگ با سنگ‌های مرمر بوده و مردم به آن تبرک می‌جسته‌اند و از همه جا برای زیارت آن می‌آمده‌اند و نذورات فروانی برای آن انجام می‌شده است.[۳۲]
بر اساس گزارشی دیگر در عصر خلافت المستنصر بالله فاطمی یکی از خلفای فاطمی و وزارت بدرالجمالی، شخصی در خواب دید که سر امام در عسقلان دفن است و در خواب، محل آن برایش مشخص شد و آنجا را نبش کردند و بدرالجمالی بر آن بارگاهی ساخت.[۳۳]
قاهره
به گفته یاقوت حموی در قاهره مزاری است که سر امام حسین(ع) در آن قرار دارد.[۳۴] سبط بن جوزی قولی را نقل کرده است که محل دفن سر امام حسین(ع) را قاهره دانسته و نگاشته که خلفای فاطمی آن را به عسقلان انتقال دادند و سپس آن را به قاهره برده و در آنجا دفن کردند و بارگاه بزرگی ساختند که اکنون زیارتگاه است.[۳۵]
مرو
در برخی منابع آمده پس از تسلط ابومسلم خراسانی بر دمشق، وی سر امام حسین(ع) را به مرو منتقل و در دارالاماره دفن کرد.[۳۶]
شهر «حضرت امام صاحب»
در شهر «حضرت امام صاحب» که در ولایت قندوز در شمال افغانستان قرار دارد، زیارتگاهی است که از سنگ‌نبشته نصب شده در ورودی زیارتگاه چنین برمی‌آید که بعد از واقعه کربلا، سر مطهر امام حسین(ع) به عسقلان در شام منتقل شد.[۳۷] در قرن ششم، خلیفه فاطمی مصر، سر امام را به مصر منتقل کرد؛ اما قبل از اینکه آن را دفن کنند، عده‌ای از ترکان آن را به تُخارستان بردند و در محلی به نام اَرهنگ دفن کردند.[۳۸] در این محل (مانند زیارتگاه شاه‌مردان در مزار شریف)، هر سال در روز دهم حَمَل (فروردین) عَلَمِ زیارتگاه برافراشته می‌شود و پس از آن، چهل روز میله (جشن) در شهر برگزار می‌گردد. مقامات محلی و زائران، از دور و نزدیک، در این مراسم شرکت می‌کنند.[۳۹]
بررسی نظرات
در کتاب «مقتل جامع امام حسین(ع)» نقل شده است، با توجه به اینکه بیشتر اقوال درباره محل دفن سر امام حسین (ع) در منابع اهل سنت آمده و از نظر سندی و محتوایی نیز دچار اشکال هستند، از این رو دانشمندان شیعه الحاق سر به بدن امام را پذیرفته و قائلند سر امام در کربلا و بارگاه حسینی دفن شده است.[۴۰] طبق برخی گزارش‌های تاریخی الحاق سرمطهر به بدن و دفن آن در روز اربعین سال ۶۱ قمری بوده است.[۴۱]
پانویس
- ↑ نگاهی نو به جریان عاشورا، ۱۳۹۰ش، ص۳۶۴.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۷۴ و۵۸۷.
- ↑ سبط بن الجوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۳۸.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۷۴.
- ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۶۸.
- ↑ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات الرضی، ص۱۹۲.
- ↑ سید مرتضی، رسائل المرتضی، ۱۴۰۵ق، ج۳، ص۱۳۰.
- ↑ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، انتشارات علامه، ج۴، ص۷۷ «قال الطوسی رحمه الله: و منه زیارة الاربعین».
- ↑ ابن نما حلی، مثیرالاحزان، ۱۴۰۶ق، ص۱۰۷.
- ↑ سید ابن طاووس، اللهوف، انتشارات جهان، ص۱۹۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۹۸، ص۳۳۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۴۵، ص۱۴۵.
- ↑ قزوینی، عجائب المخلوقات، ۲۰۰۶م، ص۷۰.
- ↑ برای نمونه مراجعه کنید به: کلینی، الکافی، ۱۳۶۷ش، ج۴، ص۵۷۱؛ ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۴۲۴ق، ص۸۶-۸۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۲۵۱.
- ↑ نگاهی نو به جریان عاشورا، ۱۳۹۰ش، ص۳۶۷-۳۶۸؛ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۸.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، شهادت نامه امام حسین(ع)، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۴۲۰.
- ↑ طوسی، الامالی، ص۶۲۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۲۵۷.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۵، ص۲۳۸؛ خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۸۳؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۴۴.
- ↑ نویری، نهایه الأرب، ۱۹۷۵م، ج۲۰، ص۴۸۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۲۱۴.
- ↑ مقتل جامع، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۳.
- ↑ نویری، نهایة الارب، ج ۲۰، ص۴۷۷.
- ↑ سبط بن الجوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۳۳.
- ↑ سبط بن الجوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۳۹.
- ↑ http://thaqalain.ir/وليد-بن-عقبه-بن-ابي-معيط/ ؛ ابن اعثم، الفتوح لابن اعثم، ج۲، ص۳۹۳.
- ↑ https://sanad.um.ac.ir/index.php?option=com_mag&view=htmlpage&id=241&hp=105&lang=fa
- ↑ حسینی جلالی، مزارات اهل البیت و تاریخها، ۱۴۱۵ق، ص۲۳۶.
- ↑ غزی، نهرالذهب، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۲۱۲.
- ↑ محمد بن علی عمرانی، انباء فی اخبارالخلفاء، ص۱۶ به نقل از: مقتل جامع، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۴.
- ↑ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۹۹۸م، ص۲۲۲.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۴.
- ↑ یاقوت حموی، معجم البدان ج۵، ص۱۶۶ به نقل از مقتل جامع، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۵.
- ↑ سبط بن جوزی، تذکره الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۲۳۹.
- ↑ نویری، نهایة الارب، ج۲۰، ص۳۰۰ به نقل از مقتل جامع، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۶.
- ↑ گروتس باخ، جغرافیای شهری در افغناستان، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱.
- ↑ گروتس باخ، جغرافیای شهری در افغانستان، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱.
- ↑ گروتس باخ، جغرافیای شهری در افغناستان، ۱۳۶۸ش، ص۱۰۱.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۸.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۳۰۶-۳۰۸ و ۵۸۹.
یادداشت
- ↑ روایاتی که شفا را در تربت سرخ‌رنگ کنار سرامام حسین(ع) دانسته می‌تواند تأییدی بر این باشد که سر امام به بدنش ملحق شده است. امام صادق(ع) در روایتی به یونس بن رفیع فرمود که در کنار سر امام حسین(ع) تربت سرخ‌رنگی است که شفای هر درد و بیماری(به جز مرگ) در آن است. یونس می‌گوید به این تربت به اندازه یک درهم دست یافتیم و مردم کوفه خود را با آن مداوا کردند. ابن قولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۲۷۹.
- ↑ در نهایة الارب نویری(درگذشت: ۷۳۳ق.) آمده که ابو مسلم خراسانی پس از آن‌که بر دمشق تسلط یافت سر امام حسین را از دمشق به مرو منتقل کرد و با مشک معطر ساخت و کفن پوشاند چندین بار بر او نمازگزارد و در دارالاماره دفن کرد.[۲۴]
- ↑ خاندان ابی معیط در حکومت عثمان مورد حمایت عثمان بودند تا آنجا که به او در این زمینه اعتراض شد[۲۷] ونیز براساس برخی گزارش‌های تاریخی عبدالرحمن بن عدیس مانع جدا شدن سر عثمان شد.[۲۸] اما این که یزید سر امام حسین را برای خاندان ابی معیط در برابر سر عثمان فرستاده احتمالاً برای دلجویی از آنان است که اگر سر عثمان جدا شد سر حسین هم جدا شد.
منابع
- ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الأمم، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- ابن جوزی، ی‍وس‍ف بن ق‍زاوغ‍ل‍ی، ت‍ذک‍ره‌ال‍خ‍واص، قم، منشورات ال‍ش‍ری‍ف الرضی، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق احسان عباس، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۶۸م.
- ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی‌طالب، قم، انتشارات علامه، بی‌تا.
- ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تحقیق جواد قیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۲۴ق.
- ابن نما حلی، جعفر بن محمد، مثیر الأحزان، تحقیق هاشم رسولی، قم، انتشارات مدرسه الامام مهدی، ۱۴۰۶ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق.
- حسینی جلالی، محمدحسین، مزارات اهل البیت و تاریخها، مؤسسه اعلمی، بیروت،الطبعة الثالثه، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین، تحقیق محمد سماوی، قم، انوار الهدی، چاپ دوم، ۱۴۲۳ق.
، سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، بی تا، بی جا.
- سید ابن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ترجمه سید احمد فهری زنجانی، تهران، انتشارات جهان، بی‌تا.
- سید مرتضی، رسائل المرتضی، تحقیق مهدی رجائی، قم، دار القرآن الکریم، ۱۴۰۵ق.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الأمالی، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، تهران، انتشارات کتابچی، چاپ سوم، ۱۳۷۶ش.
- غزی، کامل بالی حلبی، نهرالذهب فی تاریخ حلب، حلب، دارالقلم، ۱۴۱۹ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین، تحقیق محمدمهدی خرسان، قم، منشورات الرضی، بی‌تا.
- قزوینی، زکریا بن محمد، عجائب المخلوقات و غرائب الموجودات، قاهره، مکتبة الثقافة‌الدینیة، ۲۰۰۶م.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷ش.
- گروتس باخ، اروین، جغرافیای شهری در افغانستان، ترجمه محسن محسنیان، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش.
- گروهی از پژوهشگران، نگاهی نو به جریان عاشورا، زیر نظر سید علیرضا واسعی، قم، بوستان کتاب، چاپ هفتم، ۱۳۹۰ش.
- گروهی از تاریخ پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا، زیر نظر مهدی پیشوایی، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ یازدهم، ۱۳۹۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محمدی ری‌شهری، محمد، شهادت نامه امام حسین(ع) بر پایه منابع معتبر، ترجمه مهدی مهریزی، عبدالهادی مسعودی و محمد مرادی، قم، دارالحدیث، چاپ چهارم، ۱۳۹۵ش.
- نویری، احمد بن عبدالوهاب، نهایه الأرب فی فنون الأدب، تحقیق محمد رفعت فتح الله، دار الکتب و الوثائق القومیة، ۱۹۷۵م.
- https://sanad.um.ac.ir/index.php?option=com_mag&view=htmlpage&id=241&hp=105&lang=fa
پیوند به بیرون
- دانشنامه جهان اسلام
- پرتال جامع علوم انسانی؛ پژوهشی در باره فرجام و محل دفن سر مطهر امام حسین(ع) و سرهای دیگر شهدا
- https://www.khabaronline.ir/news/1633210/مقام-ها-و-مزارهایی-به-نام-راس-الحسین-ع
- https://www.holykarbala.net/v2/index.php/ar/المكتبة-الاسلامية/التاريخ/page/900