مقام رأس‌الحسین یا مسجد مشهدالحسین یا مشهد‌ُالرأس، زیارتگاهی منسوب به سر امام حسین(ع) در عَسقلانِ فلسطین اشغالی است. به باور بعضی از مسلمانان، سپاهیان یزید پس از گرداندن سرِ امام حسین(ع) در شهرهای مختلف شام، آن را در حومۀ عسقلان دفن کردند. سپس در زمان حاکمان فاطمی، سر به مصر منتقل شد و در آنجا نیز بارگاهی ساختند.
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | بدرالجمالی یا فرزندش افضل شاهنشاه، وزیران سلسلهٔ فاطمیان |
| تأسیس | ۴۸۴ق |
| کاربری | مسجد • زیارتگاه |
| مکان | شهر عسقلان در فلسطین اشغالی |
| نام‌های دیگر | مشهد الرأس عسقلان، مسجد مشهد الحسین(ع) |
| وقایع مرتبط | واقعه کربلا، جنگ‌های صلیبی |
| معماری | |
| بازسازی | دهۀ ۱۹۹۰ میلادی |
عمومِ علمای شیعه، برخی از علمای اهل‌سنت و بعضی از پژوهشگران غربی معتقدند که سر امام حسین(ع) هیچ‌گاه در این مکان دفن نشده است. با این حال، این مکان همواره مورد احترام مسلمانان فلسطین و اطراف آن بوده است.
بنا بر اسناد تاریخی، ساختمان این زیارتگاه در سال ۴۸۴ق به‌دست وزیران دولت فاطمی ساخته شد. پس از آن، گرچه عسقلان بارها در جنگ‌های صلیبی، به‌دست مسیحیان افتاد، اما تا قرن بیستم هیچ‌گاه به‌طور کامل تخریب نشد. ارتش اسرائیل این مکان را در سال ۱۹۵۰م تخریب کرد و در دهۀ ۱۹۹۰م به‌دست شیعیان هند بازسازی شد. این مکان، هر ساله، زائرانی از هند و پاکستان دارد.
معرفی
به‌گفتۀ تاریخ‌نگاران، مقام رأس‌الحسین از قرن پنجم هجری قمری، مکانی مقدس و جزو زیارتگاه‌های شیعیان و اهل‌سنت بوده است. برخی پژوهشگران این مکان را مهم‌ترین زیارتگاه شیعی در تاریخ فلسطین برشمرده‌اند.[۱] از این مکان با نام‌های «مسجدُ المَشهدِ الحسین» و «مَشهدُ الرَّأس» نیز یاد کرده‌اند.[۲]
به‌رغم تردیدهایی که دربارۀ حضور یا دفن سر امام حسین(ع) در این مکان وجود دارد، این زیارتگاه همواره محلی برای زیارت و اهدای نذورات مسلمانان گزارش شده[۳] و همچنان زائرانی از دیگر کشورها دارد.[۴]
آیا سرِ امام حسین(ع) در عسقلان دفن شده است؟
به‌عقیدۀ پژوهشگران شیعه، ممکن است سری در عسقلان دفن شده باشد؛ اما دلیلی وجود ندارد که این سر متعلق به امام حسین(ع) باشد.[۵] عالمان شیعه عموماً معتقد بوده‌اند که سر امام حسین(ع) هیچ‌گاه در عسقلان دفن نشده است؛[۶] بلکه پس از آنکه در شهرهای کوفه و شام گردانده شده، به کربلا انتقال یافته و در کنار بدن امام دفن شده است.[۷]
ابن‌تیمیه، از عالمان اهل‌سنت هم انتساب این مکان به امام حسین(ع) را انکار کرده و مدعی شده هیچ‌گونه نقل تاریخی معتبری برای اثبات این مدعا وجود ندارد.[۸] به‌گفته برخی محققان غربی، این زیارتگاه بر فراز تپه‌ای ساخته شده که پیش از اسلام، به عنوان محل شهادت دو شهید مسیحیِ سربریده شناخته می‌شد. اینان احتمال داده‌اند که این زیارتگاه نیز نمونه‌ای از تغییر کاربری مکان‌های مقدس مسیحیان به زیارتگاهای اسلامی باشد.[۹]
در مقابل، به باور برخی از مسلمانان، پس از آنکه سر امام حسین(ع) را در شهرهای مختلف شام گرداندند، در نهایت در حومۀ عسقلان دفن کردند.[۱۰] برخی معتقدند، یزید عمداً دستور داد تا سر امام حسین(ع) را در این منطقه دفن کنند؛ زیرا شیعیانِ کمی در آنجا بودند.[۱۱] طبق روایتی متفاوت، خودِ اهالی عسقلان از یزید خواستند که سر نزد آنان دفن شود و سپس، بر فراز آن، بارگاهی ساختند.[۱۲]
ساختمان زیارتگاه رأس‌الحسین
طبق نقلی، در دوران حکومت مُستَنصَر فاطمی (۴۲۰-۴۸۷ق)، شخصی خواب دید که سر امام حسین(ع) در عسقلان است[۱۳] و بدرالجمالی (وزیر مسیحی المستنصر، متوفای ۴۸۷ق)[۱۴] یا فرزندش افضل شاهنشاه (۴۵۹-۵۱۵ق)[۱۵] دستور داد تا در آن مکان قبه‌ای ساخته شود. طبق کتیبۀ منبری که در این مسجد بوده و بعدها به مسجد جامع شهر الخلیل فلسطین منتقل شده، تاریخ ساخت زیارتگاه رأس‌الحسین به ۴۸۴ق برمی‌گردد. به‌علاوه، پنج کتیبه سنگی نیز در مسجد الخلیل وجود دارند که بر این تاریخ گواهی می‌دهند.[۱۶]
عمادالدین قزوینی در آثار البِلاد گزارش کرده که مزار رأس‌الحسین در عسقلان ساختمانی مجلل بوده است.[۱۷] در سفرنامۀ ابن‌بطوطه (۷۰۳ -۷۷۰ق) نیز از این زیارتگاه، به عنوان مسجدی بزرگ و زیبا یاد کرده که ستون‌های مرمر (از جمله یک ستون مرمر سرخ) در آن وجود دارد.[۱۸] در نقل‌های دیگر نیز آورده‌اند که در محل دفنِ سر امام حسین(ع)، ستونی بنا کرده بودند که رویش پارچه‌ای قرمز بود و عمامه‌ای سبز روی آن قرار داده بودند. [۱۹]
زیارتگاه عسقلان پس از انتقال سر
پژوهشگران تردیدی در این ندارند که سری در عسقلان بوده و به قاهره منتقل شده است.[۲۰] در سال ۵۴۵ق در خلالِ جنگ‌های صلیبی، عسقلان به تصرف مسیحیان درآمد.[۲۱] در سال ۵۴۸ق طلائع بن رُزّیک، حاکم جدید مصر، با پول هنگفتی موافقت حاکمان صلیبی را جلب کرد[۲۲] و سرِ منسوب به امام حسین(ع) را از عسقلان به قاهره برد.[۲۳] پس از این تاریخ، شهر عسقلان چندین بار میان مسلمانان و مسیحیان دست‌به‌دست شد تا سرانجام در سال ۶۴۵ق به‌دست مسلمانان افتاد.[۲۴] بنا به نقلِ بازدیدکنندگان مسلمان، گرچه صلیبیانْ شهر عسقلان و استحکاماتش را ویران کردند، ساختمان رأس‌الحسین همچنان دست‌نخورده باقی ماند.[۲۵] منابع تاریخی نشان می‌دهد که در تمام قرن‌های بعدی، این بنا مورد احترام مسلمانان آن منطقه بوده است.[۲۶]
تخریب و بازسازی زیارتگاه در قرن بیستم
به‌گفتۀ مورخان، در اواخر قرن نوزدهم، بومیانِ عسقلان ساختمان رأس‌الحسین را بازسازی کردند؛ اما در سال ۱۹۵۰م، ارتش اسرائیل این زیارتگاه را به دستور موشه دایان (۱۹۱۵-۱۹۸۱م) تخریب کرد.[۲۷] طبق گزارش روزنامۀ لس‌آنجلس تایمز، در دهه ۱۹۹۰م شیعیان هندوستان در آن مکان زیارتگاه کوچکی ساختند که امروزه در محوطۀ بیمارستانی در عسقلان واقع شده است.[۲۸] گفته شده که این کار به خواست داعی محمد برهان‌الدین (۱۹۱۵-۲۰۱۴م) پیشوای پنجاه و دوم فرقهٔ اسماعیلیه انجام شده است.[۲۹] بر مبنای گزارش‌ها، این مکان، هر ساله، زائران فراوانی از هند و پاکستان دارد.[۳۰]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ Petersen, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, p108-110.
- ↑ «مقام رأس‌الحسین در سرزمینهای اشغالی»، سایت نور نیوز.
- ↑ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۹۹۸م، ص۲۲۲.
- ↑ Petersen, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, p109.
- ↑ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ج۵، ص۵۵۳.
- ↑ بیضون، موسوعة کربلاء، مؤسسة الأعلمی، ج۲، ص۵۴۲؛ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ج۵، ص۵۵۳.
- ↑ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ج۵، ص۵۴۶؛ گروه نویسندگان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۷۴ و۵۸۷؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات الرضی، ص۱۹۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۴۵، ص۱۴۵.
- ↑ ابن‌تیمیه، رأس الحسین، ۱۳۶۸ق، ص۸.
- ↑ Petersen, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, p109.
- ↑ خامه‌یار «رأس‌الحسین»، ص۱۸۸؛ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ج۵، ص۵۲۶.
- ↑ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ج۵، ص۵۱۸.
- ↑ گروه نویسندگان، تاریخ و مقتل جامع امام حسین(ع)، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۵۸۴.
- ↑ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ج۵، ص۵۱۶.
- ↑ خامه‌یار، «رأس‌الحسین»، ص۱۸۸.
- ↑ جمع نویسندگان، اهل بیت در مصر، ۱۴۲۷ق، ص۷۷.
- ↑ Petersen, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, p109.
- ↑ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۹۹۸م، ص۲۲۲.
- ↑ ابن بطوطه، رحلة ابن بطوطه، ۱۴۱۷م، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ Petersen, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, p110.
- ↑ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ج۵، ص۵۵۳.
- ↑ ابن تغری بردی، نجوم الزاهره، ۱۳۹۲ق، ج۵، ص۲۹۹.
- ↑ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ج۵، ص۵۲۶.
- ↑ گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش، ص۵۱۶.
- ↑ ابوالفداء، تاریخ أبی‌الفداء، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۲۸۲.
- ↑ Petersen, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, p109.
- ↑ Petersen, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, p110.
- ↑ Petersen, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, p110؛ Rapoport, «History Erased», Haaretz.
- ↑ SobelmaN, «Sacred surprise behind Israeli hospital», los angeles time.
- ↑ «مقام رأس‌الحسین در سرزمینهای اشغالی»، سایت نورنیوز.
- ↑ SobelmaN, «Sacred surprise behind Israeli hospital», los angeles time؛ Rapoport, «History Erased», Haaretz.
منابع
- ابن بطوطه، محمد بن عبد الله، رحلة ابن بطوطة، مراکش، أکادیمیة المملکة المغربیة، ۱۴۱۷م.
- ابن بطوطه، سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، موسسه انتشارات آگاه، ۱۳۷۰ش، بی جا.
- ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، قاهره، وزارة الثقافة و الإرشاد القومی. المؤسسة المصریة العامة، ۱۳۹۲ق / ۱۹۷۲م.
- ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، رأس الحسین، بی‌جاریال مطبعة السنة المحمدیة، ۱۳۶۸ق / ۱۹۴۹م.
- ابو الفداء، اسماعیل بن علی، تاریخ أبی الفداء (المختصر فی أخبار البشر)، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق/ ۱۹۹۷م.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، تحقیق محمدحسین آشتیانی، قم، علامه، بی تا.
- بیضون، لبیب، موسوعة کربلاء بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۷ق / ۲۰۰۶م.
- خامه‌یار، احمد، «رأس‌الحسین»، در دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، بنیاد دایرت‌المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین، قم، منشورات الرضی، بی‌تا.
- قزوینی، زکریا بن محمد، آثارالبلاد و اخبارالعبا، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۸م.
- گروه نویسندگان، اهل البیت فی مصر، تهران، مجمع تقریب مذاهب اسلامی، ۱۴۲۷ق.
- گروه نویسندگان، تاریخ امام حسین(ع)، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی. دفتر انتشارات کمک آموزشی، ۱۳۷۸-۱۳۹۰ش.
- گروه نویسندگان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا، قم، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- «مقام رأس‌الحسین در سرزمینهای اشغالی»، سایت نور نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۳ مرداد ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۱۲ آذر ۱۴۰۲ش.
- Petersen, Andrew, Bones of Contention: Muslim Shrines in Palestine, Springer, Singapore, 2017.
- Sobelman, Batsheva, «Sacred surprise behind Israeli hospital», los angeles time. تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۲ش.
- «History Erased», Haaretz. تاریخ درج مطلب: ۱۴ تیر ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۱۵ آذر ۱۴۰۲ش.