شهدای کربلا: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>Ebrahim.salehi |
imported>Ebrahim.salehi |
||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
===یاران شهید امام حسین(ع)=== | ===یاران شهید امام حسین(ع)=== | ||
در منابع و کتب اسامی زیادی به عنوان شهید کربلا ضبط شده است، اما بر اساس گزارش ۷۲ یار امام حسین(ع)،<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص113. بلاذری، أنساب الأشراف، دار الفکر، ج3، ص395. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص256. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج2، ص243. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص320. طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص178. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق، ج2، ص95. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج2، ص75. فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات رضی، ص184. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص240. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص31. خوارزمی، مقتل الحسین،۱۴۱۸ق، ج2، ص6. ابن جوزی، المنتظم،۱۴۱۲ق، ج5، ص338. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ،۱۳۸۶ق، ج4، ص59. ابن عدیم، بغیة الطلب،۱۴۰۸ق، ج6، ص2628. نویری، نهایة الأرب، وزارة الثقافه، ج20، ص438. ابن کثیر، البدایة و النهایة،۱۴۰۸، ج8، ص192. مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج5، ص364.</ref> و گزارش ۷۲شهید<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، أبومخنف،۱۳۶۴ش، ص202. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص348. طبرسی، دلائل الإمامة،۱۴۱۳ق، ص178. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج2، ص73. بلاذری، أنساب الأشراف، دار الفکر، ج3، ص411. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص44. ابن اثیر، ۱۳۸۶ق، الکامل فی التاریخ، ج4، ص80. ابن حاتم، الدرالنظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب، ۱۴۱۵ق، ج2، ص290.</ref> و ۷۲ سری که به کوفه فرستاده شد،<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص204. بلاذری، انساب الاشراف، دار الفکر، ج3، ص206. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص259. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص349. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج2، ص113. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص251. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص 45. ابن نما، مثیرالأحزان،۱۳۶۹ق، ص65. ابن عدیم، بغية الطلب، ۱۴۰۸ق، ج6، ص2630. ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب،۱۴۱۵ق، ج2، ص290. العینی، عمدة القاري، دار احیاء التراث العربی، ج16، ص241.</ref> می‌توان چنین نتیجه گرفت | در منابع و کتب اسامی زیادی به عنوان شهید کربلا ضبط شده است، اما بر اساس گزارش ۷۲ یار امام حسین(ع)،<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص113. بلاذری، أنساب الأشراف، دار الفکر، ج3، ص395. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص256. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج2، ص243. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص320. طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص178. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق، ج2، ص95. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج2، ص75. فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات رضی، ص184. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص240. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص31. خوارزمی، مقتل الحسین،۱۴۱۸ق، ج2، ص6. ابن جوزی، المنتظم،۱۴۱۲ق، ج5، ص338. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ،۱۳۸۶ق، ج4، ص59. ابن عدیم، بغیة الطلب،۱۴۰۸ق، ج6، ص2628. نویری، نهایة الأرب، وزارة الثقافه، ج20، ص438. ابن کثیر، البدایة و النهایة،۱۴۰۸، ج8، ص192. مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج5، ص364.</ref> و گزارش ۷۲شهید<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، أبومخنف،۱۳۶۴ش، ص202. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص348. طبرسی، دلائل الإمامة،۱۴۱۳ق، ص178. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج2، ص73. بلاذری، أنساب الأشراف، دار الفکر، ج3، ص411. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص44. ابن اثیر، ۱۳۸۶ق، الکامل فی التاریخ، ج4، ص80. ابن حاتم، الدرالنظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب، ۱۴۱۵ق، ج2، ص290.</ref> و ۷۲ سری که به کوفه فرستاده شد،<ref>ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص204. بلاذری، انساب الاشراف، دار الفکر، ج3، ص206. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص259. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص349. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج2، ص113. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص251. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص 45. ابن نما، مثیرالأحزان،۱۳۶۹ق، ص65. ابن عدیم، بغية الطلب، ۱۴۰۸ق، ج6، ص2630. ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب،۱۴۱۵ق، ج2، ص290. العینی، عمدة القاري، دار احیاء التراث العربی، ج16، ص241.</ref> می‌توان چنین نتیجه گرفت شمار شهدای کربلا ۷۲ تن بودند<ref>صالحی حاجی آبادی، شهدای نینوا، ۱۳۹۶ش.</ref> که از این میان بر اساس گزارش مشهوری شمار شهدای بنی هاشم هیجده تن هستند<ref>مقتل الحسین، ابومخنف، ص۲۱۰. ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاريخ مدينة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸. بغیة الطلب، ج۶، ص۲۶۳۱. نهایة الارب، ج۲۰، ص۴۶۷. الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷. الفصول المهمة، ج۲، ص۸۳۱.</ref> و شمار شهدای اصحاب ۵۴ تن که به شرح ذیل می‌باشد. | ||
{{ستون-شروع|۴}} | {{ستون-شروع|۴}} | ||
#[[(ابوثمامه)عمرو بن عبدالله|عمرو بن عبدالله]] | #[[(ابوثمامه)عمرو بن عبدالله|عمرو بن عبدالله]] | ||
نسخهٔ ۱۹ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۰۳
شهدای کربلا امام حسین(ع) و یارانش که در روز عاشورای سال ۶۱ هجری، در مواجهه با سپاه عمر بن سعد به شهادت رسیدند. شمار دقیق شهیدان کربلا مشخص نیست اما در بیشتر منابع تاریخی، تعداد آنها ۷۲ نفر ذکر شده است. اعداد دیگری مانند ۷۸ نفر، ۸۷ نفر و ۱۴۵ نفر نیز ذکر شده است. ۱۸ نفر از شهیدان واقعه کربلا از بنی‌هاشم بودند. امام حسین(ع)، عباس بن علی و علی اکبر، شناخته‌شده‌ترین شهدای بنی‌هاشم و حر بن یزید ریاحی، حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه و زهیر بن قین از بارزترین شهدای غیرهاشمی‌اند.
تعداد
| سوگواری محرم | |
|---|---|
 تابلوی عصر عاشورا یکی از آثار نگارگری محمود فرشچیان | |
| رویدادها | |
| نامه‌های کوفیان به امام حسین(ع) • نامه امام حسین(ع) به اشراف بصره • روز عاشورا • واقعه کربلا • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • روزشمار واقعه عاشورا • اسیران کربلا | |
| افراد | |
| امام حسین(ع) • علی اکبر • علی‌اصغر • عباس بن علی • حضرت زینب(س) • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا | |
| جای‌ها | |
| حرم امام حسین(ع) • تل زینبیه • حرم حضرت عباس(ع) • گودال قتلگاه • بین‌الحرمین • نهر علقمه | |
| مناسبت‌ها | |
| تاسوعا • عاشورا • دهه محرم • اربعین • دهه صفر | |
| مراسم | |
| مرثیه‌خوانی • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سقاخانه • سنج و دمام • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه‌زنی • راهپیمایی اربعین • تابوت‌گردانی • مراسم تابوت | |
درباره تعداد شهدا، در منابع اختلاف است؛[۱] و در منابع شمار آنها ۸۷تن،[۲] و ۶۱ تن[۳]، ۷۸ تن[۴] و ۱۴۵ تن ذکر شده است[۵] که این قبیل گزارش‌ها از لحاظ محتوایی و تاریخی مخدوش و قابل تامل است.[۶]
در بیشترِ منابع تاریخی، تعداد یاران امام حسین(ع) در روز عاشورا، ۷۲ تن ذکر شده [۷] که ۳۲ تن از آنها سواره و ۴۰ تن پیاده بودند.[۸] بنابر قول مشهور از این تعداد ۱۸ تن از بنی‌هاشم بودند.[۹]
سرهای شهدا
به دستور عمر سعد و شمر، سر امام حسین(ع) و یارانش از بدن‌ها جدا و به کوفه فرستاده شدند.[۱۰] در تعداد شمار سرها اختلاف گزارش وجود دارد. برخی تعداد سرها را ۷۸ سر[۱۱] و بنابر گزارش مشهور و معروفی که توسط بسیاری از مورخان نقل شده است، تعداد سرهای شهدای کربلا ۷۲ سر بود.[۱۲]
تعداد سرهای شهدای کربلا را ۷۲ سر ذکر کرده است.[۱۳] بَلاذُری در انساب الاشراف سرهای جدا شده را ۷۲ تن ذکر کرده است؛ ولی او از أَبی مِخْنف نقل کرده که قبیله کنده ۱۳ سر، قبیله هوازن ۲۰ سر، قبیله بنی‌تمیم ۱۷ سر، قبیله بنی‌اسد ۱۶ سر، قبیله مذحج ۷ سر و قیس ۹ سر را با خود به نزد ابن زیاد آوردند.[۱۴]
شهدای بنی‌هاشم
در منابع مختلف گزارش‌های متفاوتی در مورد تعداد شهدای بنی هاشم از ۹ تن تا ۳۳ شهید ذکر شده است.[۱۵]
سخن امام(ع) در روز تاسوعا درباره یارانش:
أما بعد فإنّی لا أعلم أصحابا أوفی و لا خیرا من أصحابی، و لا أهل بیت أبرّ و لا أوصل من أهل بیتی
(ترجمه: من یارانی بهتر و باوفاتر از اصحاب خودم و خویشاوندانی نیکوکارتر و به حقیقت نزدیک‌تر از خویشاوندان خودم سراغ ندارم.)
مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۱
اما بر اساس گزارش مشهوری که توسط شماری از مورخین کهن از جمله ابومخنف(۱۵۷ق)، ابن سعد(۲۳۰)، دینوری(۲۸۲ق)، طبری(۳۱۰ق)، شیخ مفید(۴۱۳ق)، ابن عساکر(۵۷۱ق)، ابن جوزی(۵۹۷ق)، ابن اثیر(۶۳۰ق)، ابن نما(۶۴۵ق)، ابن عدیم(۶۶۰ق)، نویری(۷۳۳ق)، صدفی(۷۶۴ق) و ابن صباغ(۸۵۵ق) نقل شده است: امام حسین(ع) در کربلا همراه هجده تن از اهل بیت خود به شهادت رسید.[۱۶]
فرزندان امام علی(ع)
فرزندان امام علی(ع) به جز امام حسین(ع)، که در کربلا شهید شدند، عبارتند از: حضرت عباس،[۱۷] عبدالله،[۱۸] عثمان،[۱۹] ابوبکر،[۲۰] محمد، [۲۱] و جعفر[۲۲]
فرزندان امام حسن(ع)
قاسم[۲۳]، ابوبکر[۲۴] و عبدالله از فرزندان امام حسن(ع) بودند که در کربلا به شهادت رسیدند.[۲۵]
فرزندان امام حسین(ع)
از فرزندان امام حسین(ع) نیزعلی اکبر[۲۶] و عبدالله بن حسین[۲۷] مشهور به علی اصغر در کربلا به شهادت رسیدند.[۲۸] هر چند از آنجا که در مقاتل هم از عبدالله بن حسین و هم از علی اصغر یاد شده، اختلاف نظر است که آیا آن دو کودک بودند یا هر دو نام برای یک شخصیت.[۲۹]
سایر بنی‌هاشم
در منابع کهن نام سایر بنی هاشم که در کربلا به شهادت رسیدند عبارتند از: جعفر بن عقیل، عبدالرحمان بن عقیل، عبدالله بن عقیل، محمد بن ابی‌سعید بن عقیل، عبدالله بن مسلم بن عقیل، محمد بن عبدالله بن جعفر، و عون بن عبدالله بن جعفر.[۳۰]
گزارش‌های نادر
بر خلاف گزارش معروف و مشهوری که شمار شهدای بنی هاشم را هجده تن بیان کرده است،[۳۱] در لابلای سایر کتب و منابع ضعف، ۴۲ نام دیگر به عنوان شهید بنی‌هاشم نیز ضبط شده است.
- ابراهیم بن علی
- عباس اصغر بن علی
- عبدالله اکبر بن علی
- عبدالله اصغر بن علی
- عبیدالله بن علی
- عتیق بن علی
- قاسم بن علی
- بشر بن حسن
- ابوبکر بن حسین
- ابوبکر بن قاسم بن حسین
- ابراهیم بن حسین
- جعفر بن حسین
- حمزة بن حسین
- زید بن حسین
- قاسم بن حسین
- محمّد بن حسین
- عمر بن حسین
- محمّد بن عقیل
- محمّد بن عبدالله بن عقیل
- حمزة بن عقیل
- علی بن عقیل
- عَون بن عقیل
- جعفر بن محمّد بن عقیل
- ابوسعید بن عقیل
- ابراهیم بن مسلم بن عقیل
- محمّد بن مسلم بن عقیل
- عبدالرحمان بن مسلم بن عقیل
- عبیداللّه بن مسلم بن عقیل
- ابوعبدالله بن مسلم بن عقیل
- علی بن مسلم بن عقیل
- ابراهیم بن جعفر
- ابوبکر بن عبدالله بن جعفر
- عون اصغر بن عبدالله بن جعفر
- حسین بن عبدالله بن جعفر
- عبیداللّه بن عبدالله بن جعفر
- عون بن جعفر بن جعفر
- محمّد بن جعفر
- محمّد بن عبّاس
- احمد بن محمّد هاشمی[۳۲]
اصحاب
در میان شهدای کربلا برخی از آنها از صحابه رسول خدا(ص) و برخی دیگر از اصحاب حضرت علی(ع) بودند که صحابه‌ی شهید عبارتند از:
و اصحاب امام علی(ع) که در کربلا به شهادت رسیدند عبارتند از:
- ابوثُمامه عمرو بن عبدالله صائِدی
- حبیب بن مُظاهِر اسدی
- زاهر، غلام عمرو بن حَمِق
- عمار بن ابی سلامه دالانی
- سعد بن حارث خُزاعی، غلام علی(ع)
- عبدالله بن عُمَیر کَلْبی
- نافع بن هلال بجلی[۳۵]
یاران شهید امام حسین(ع)
در منابع و کتب اسامی زیادی به عنوان شهید کربلا ضبط شده است، اما بر اساس گزارش ۷۲ یار امام حسین(ع)،[۳۶] و گزارش ۷۲شهید[۳۷] و ۷۲ سری که به کوفه فرستاده شد،[۳۸] می‌توان چنین نتیجه گرفت شمار شهدای کربلا ۷۲ تن بودند[۳۹] که از این میان بر اساس گزارش مشهوری شمار شهدای بنی هاشم هیجده تن هستند[۴۰] و شمار شهدای اصحاب ۵۴ تن که به شرح ذیل می‌باشد.
- عمرو بن عبدالله
- یزید بن زیاد بن مُهاصِر، ابو الشعثاء
- ام وهب دختر عبد
- اَنَس بن حارث
- زید بن مَعقِل
- بریربن خضیر همدانی
- بشیر بن عمرو حضرمی
- جابربن حارث سلمانی
- جُنَادة بن حارث
- جُندَب بن حجیر
- حبیب بن مُظاهِر اسدی
- حَجّاج بن مَسروق
- حُرّ بن یزید ریاحی
- حلّاس بن عمرو
- حَنظَلة بن اسعد
- حوی غلام ابوذر
- رُمَیث بن عمرو
- زاهر، غلام عمرو بن حَمِق
- زُهَیر بن سلیم اَزْدی
- زُهَیر بن قَین بَجَلی
- سعد مولای عمرو بن خالد صیداوی
- سعید بن عبدالله حنفی
- سلیمان بن رزین
- سُوَید بن عمرو بن ابی مُطاع
- سیف بن حارث جابری
- سیف بن مالک
- شَبیب بن عبدالله نَهشَلی
- شَوذَب
- ضَرغامة بن مالک
- عابس بن ابی شبیب شاکری
- عامر بن مسلم عبدی
- عبدالرحمان بن عبدالله اَرحَبی
- عبدالرحمان بن عبد ربّ انصاری
- عبدالرحمن بن عزره غفاری
- عبدالله بن عزره غفاری
- عبدالله بن عُمَیر کَلْبی
- عبدالله بن یزید بن نَبیط عبدی
- عبیداللّه بن یزید بن نَبیط عبدی
- عَمّار بن ابی سَلامه دالانی همدانی
- عمّار بن حسّان طایی
- عمرو بن خالد صَیداوی
- عمرو بن ضُبَیعَه
- عمرو بن قَرَظَه انصاری
- قاسط بن زهیر
- کِنانة بن عتیق
- مالک بن عبد بن سریع
- مُجَمّع بن عبدالله عائِذی
- مسعود بن حَجّاج
- مُسلم بن عَوسَجه اسدی
- مسلم(/ اَسلَم) بن کثیر
- مُنجِح، غلام امام حسین(ع)
- نافع بن هلال بجلی
- نُعَیْم بن عَجْلان انصاری
- یزید بن نبیط عبدی
شهدای مشکوک در کربلا
- ابراهیم بن حُصَین اسدی
- ابوالحتوف بن حرث انصاری
- ابوهَیاج
ا#َدهَم بن امیه
- انیس بن مَعقِل اَصبَحی
- برادرزاده حُذَیفة بن اَسید غِفاری
- پسر مُجَمّع بن عبدالله عائذی
- جابر بن حَجّاج
- جبلة بن علی شیبانی
- جوین بن مالک
- حارث بن اِمرؤ القیس
- حارث بن نبهان
- حجاج بن زید
- خالد بن عمرو اَزْدی
- رافع، هم‌پیمان بنی شنده
- زُهَیر بن بِشْر خَثعَمی
- سالم غلام عامر بن مسلم
- سالم
- سعد بن حنظله تمیمی
- سعید بن کَردَم
- سلیمان بن ربیعه
- سلیمان بن رزین
- سوّار بن ابی‌حِمیر
- ضُباب بن عامر
- عباد بن ابی‌مهاجر
- عبدالرحمان بن قیس غِفاری
- عبدالرحمان بن مسعود
- عبدالله بن قیس غِفاری
- عُقْبة بن صَلت
- عمر بن اَحدوث حَضرَمی
- عمران بن کعب
- عمرو بن خالد ازدی
- غلام ترک
- غلام حمزة بن عبدالمطلب
- قارِب، غلام امام حسین(ع)
- قاسم بن حبیب اَزْدی
- قَعنَب بن عمرو نَمِری
- مُجَمِّع بن زیاد
- نُعمان بن عمرو
- هَفهاف بن مُهَنَّد راسِبی
- هَمّام بن سَلَمه قانِصی (قایضی)
- وَهْب بن وهب
- یحیی بن سلیم مازِنی
دفن شهدای کربلا
۱۱ محرم[۴۱] یا ۱۳ محرم[۴۲] را زمان دفن شهدای کربلا بیان کرده‌اند. بنابر برخی گزارش‌ها، پس از بازگشت عمر سعد و یارانش، گروهی از بنی اسد که در نزدیکی کربلا سکونت داشتند در موقعی از شب بر امام حسین(ع) و یارانش نماز گزاردند و آنان را دفن کردند.[۴۳] شهدا به دست گروهی از قبیله بنی اسد دفن شدند. بر اساس گزارش مورخین بزرگی چون أبومخنف(۱۵۷ق)، دینوری(۲۸۲ق)، طبری(۳۱۰ق)، مسعودی(۳۴۶ق)، شیخ مفید(۴۱۳ق)، طبرسی(۵۴۸ق)، إبن شهرآشوب(۵۵۸ق)، خوارزمی(۵۶۸ق)، إبن أثیر(۶۳۰ق)، إبن نما(۶۴۵ق)، إبن طاووس(۶۶۴ق)، إبن حاتم(۶۶۴ق)، إبن کثیر(۷۷۴ق) هنگامی که ابن سعد از کربلا رفت، قومی از بنی اسد امام حسین(ع) و سایر شهدا را در کربلا به خاک سپردند.[۴۴] در منابع مذکور هیچ سخنی از جدا دفن شدن حربن یزید نیست، افزون بر آنکه در شماری از منابع تصریح شده: حضرت عباس دارای قبری جداگانه است و علی بن حسین پایین پای امام حسین(ع) دفن شد. شیخ مفید(۴۱۳ق)، طبرسی(۵۴۸ق) و ابن حاتم(۶۶۴ق) تصریح دارند: « حفروا للشهداء ... و جمعوهم فدفنوهم جميعا معا: اهل غاضریه برای شهدای کربلا قبری آماده کرده ... و اجساد آنها را جمع کرده و همه را کنار هم به خاک سپردند.[۴۵] و در جای دیگر تصریح دارند: ما شک نداریم شهدای کربلا در حائر حسینی و اطراف امام حسین دفن شدند.[۴۶] بجز قبر حضرت عباس که در محل شهادتش و جدای از دیگر قبور شهداء دفن شده است.[۴۷]
اما در اینکه حر بن یزید خارج از کربلا دفن شده است، شک و تردید وجود دارد و گزارش مربوط به دفن وی در خارج از کربلا مربوط به قرن هفتم است و این نقل با گزارش‌های معتبر و متقدم ناسازگار است.[۴۸]
کتاب‌شناسی
درباره شهدای کربلا آثاری نوشته شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- تَسْمیَةُ مَنْ قُتِلَ مَعَ الحُسَیْن بْن عَلی، اثر فضیل بن زبیر کوفی که در قرن دوم قمری نگاشته شده و به معرفی شهدای کربلا پرداخته است.
- إبْصارُ العَین فی أنْصارِ الحُسین علیه السلام اثر شیخ محمد سماوی (درگذشت ۱۳۷۰ق) در این کتاب، ۱۱۲ نفر از یاران امام حسین را با ذکر طوایف و قبایل آنان معرفی شده است و ترجمه فارسی آن «سلحشوران طف» نام دارد.
- آیینه‌داران آفتاب پژوهش و نگارش نو از زندگانی و شهادت یاران امام حسین (ع) نوشته محمدرضا سنگری؛ نویسنده در این کتاب به ویژگی یاران امام حسین پرداخته است و شهیدان کربلا را به شهدای پیشاهنگ، شهدای نبرد نخستین، شهدای نبرد تن به تن و شهیدان نماز و پس از آن تقسیم کرده است. این کتاب به زبان فارسی نوشته شده و شرکت انتشارات نشر بین الملل آن را در سال ۱۳۸۷ش در دو جلد منتشر کرده است.
- الامام الحسین (ع) واصحابه، نوشته فضل‌علی قزوینی عالم شیعه قرن ۱۴ق؛ این اثر در سه قسمت به اصحاب مرد امام(ع)، مقتل امام(ع) و زنان حاضر در کربلا پرداخته است.
همچنین کتاب‌های «انصار الحسین (ع)؛ الرجال والدلالات» اثر محمدمهدی شمس الدین عالم لبنانی (۱۹۳۶- ۲۰۰۱م) و «اصحاب امام حسین (ع) از مدینه تا کربلا» نوشته سید اصغر ناظم‌زاده از دیگر آثاری است که درباره شهدای کربلا نوشته شده است.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ نگاه کنید به: گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۳-۴۸۵.
- ↑ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۶۱؛ مقدسی، البدء والتاریخ، ج۱۱، ص۶.
- ↑ مسعودی، اثبات الوصیة، ص۱۲۶.
- ↑ سید ابن طاووس، اللهوف، انوار الهدی، ص۸۵.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص292. ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج5، ص329. سبط ابن جوزی، تذکرة الخواص، مکتبة نینوا، ص251. المزی، تهذیب الکمال، ۱۴۱۳ق، ج6، ص427. ذهبی، سیر أعلام النبلاء، ۱۴۲۹ق، ج3، ص308. ابن کثیر، البدایة و النّهایة،۱۴۰۸ق، ج8، ص214.
- ↑ ر. ک: صالحی حاجی آبادی، شهدای نینوا و طعنه رقیب.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۳۹۵؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۲۲؛ دینوری، الاخبار الطوال، ص۲۵۶؛ ابن اعثم الکوفی، الفتوح، ج۵، ص۱۰۱؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۹.
- ↑ ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاريخ مدينة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸.
- ↑ خوارزمی، مقتل‌الحسین(ع)، مکتبة المفید، ج۲، ص۳۶؛ طبری، تاریخ الأمم والملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۶؛ مسعودی، مروج‌الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۵.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص204. بلاذری، انساب الاشراف، دار الفکر، ج3، ص206. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص259. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص349. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج2، ص113. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص251. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص 45. ابن نما، مثیرالأحزان،۱۳۶۹ق، ص65. ابن عدیم، بغية الطلب، ۱۴۰۸ق، ج6، ص2630. ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب،۱۴۱۵ق، ج2، ص290. العینی، عمدة القاري، دار احیاء التراث العربی، ج16، ص241.
- ↑ شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ۱۹۷۷م، ص۲۰۷.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ص۴۸۵.
- ↑ مقتل الحسین، ابومخنف، ص۲۱۰. ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاريخ مدينة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸. بغیة الطلب، ج۶، ص۲۶۳۱. نهایة الارب، ج۲۰، ص۴۶۷. الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷. الفصول المهمة، ج۲، ص۸۳۱.
- ↑ دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص۲۵۷. شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۹. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب، ص۲۴۸. ابن نما، مثیرالأحزان، ۱۳۶۹ق، ص۵۳.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۱۸۴. طبری، تاريخ طبري، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۲. ابن حاتم، الدر النظيم، نشر اسلامی، ص۵۵۶. ابن اثیر، الكامل في التاريخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۶.
- ↑ مقتل الحسين، أبومخنف، ۱۳۶۴ش، ص۱۸۵ و ۲۳۵. طبری، تاريخ طبري، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۳ و ۳۵۸. ابن اثیر، الكامل في التاريخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۶ و۹۲. خوارزمی، مقتل الحسين، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۳۳.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، دار صادر، ج۳، ص۱۹. ابن قتیبه، الإمامة و السیاسة، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۲. ابن اعثم، الفتوح،۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۱۲.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۵. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۸. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۹۲.
- ↑ کلبی، جمهرة النسب، ۱۴۰۷ق، ص۳۱. ابن خیاط، تاريخ خليفه،۱۴۱۴ق، ص۱۷۸. ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۰۹.
- ↑ ابن حبان، الثقات، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۳۰۹. طبری، تاریخ طبری،موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۱. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۷ و ۱۰۸. ابن نما، مثیرالأحزان،۱۳۶۹ق، ص۵۲.
- ↑ مقتل الحسين، أبومخنف، ۱۳۶۴ش، ص۲۳۷. طبری، تاريخ طبري، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۵۹. ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص۵۵۶. شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۰۹.
- ↑ مقتل الحسين، أبومخنف،۱۳۶۴ش، ص۱۹۱ و ۱۹۲. طبری، تاريخ طبري، ج۴، ص۳۴۴ و ۳۴۵. ابن اثیر، الكامل في التاريخ، ۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۷. ابن طاووس، الملهوف، ۱۴۲۵ق، ص۱۷۳.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسين،۱۳۶۴ش، ص۱۶۰ و ۱۶۱. طبری، تاريخ طبري، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۰. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبيين، ۱۹۷۰م، ص۸۰.
- ↑ طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج۴، ص۳۴۲. طبرانی، المعجم الکبیر،۱۴۱۳ق، ج۳، ص۱۰۳. ابن اثیر، الكامل في التاريخ،۱۳۹۹ق، ج۴، ص۷۵.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.
- ↑ محدثی، فرهنگ عاشورا، ۱۳۹۳ش، ص۳۴۸.
- ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبه الحیدریة، ص۲۸۶-۲۹۰؛ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ج۲، ص۲۹۴.
- ↑ مقتل الحسین، ابومخنف، ص۲۱۰. ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاريخ مدينة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸. بغیة الطلب، ج۶، ص۲۶۳۱. نهایة الارب، ج۲۰، ص۴۶۷. الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷. الفصول المهمة، ج۲، ص۸۳۱.
- ↑ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین(ع)، ۱۳۹۵ش، ج۲، ص۲۹۴-۲۹۸.
- ↑ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳.
- ↑ گروهی از تاریخ‌پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء(ع)، ۱۳۹۱ش، ج۲، ۴۹۲و۴۹۳.
- ↑ محمدی ری‌شهری، شهادت‌نامه امام حسین، ۱۳۹۵ش، ص۲۹۳.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ش، ص113. بلاذری، أنساب الأشراف، دار الفکر، ج3، ص395. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص256. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، دار صادر، ج2، ص243. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص320. طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص178. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق، ج2، ص95. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج2، ص75. فتال نیشابوری، روضة الواعظین، منشورات رضی، ص184. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص240. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص31. خوارزمی، مقتل الحسین،۱۴۱۸ق، ج2، ص6. ابن جوزی، المنتظم،۱۴۱۲ق، ج5، ص338. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ،۱۳۸۶ق، ج4، ص59. ابن عدیم، بغیة الطلب،۱۴۰۸ق، ج6، ص2628. نویری، نهایة الأرب، وزارة الثقافه، ج20، ص438. ابن کثیر، البدایة و النهایة،۱۴۰۸، ج8، ص192. مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج5، ص364.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، أبومخنف،۱۳۶۴ش، ص202. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص348. طبرسی، دلائل الإمامة،۱۴۱۳ق، ص178. مسکویه، تجارب الامم،۱۳۶۶ش، ج2، ص73. بلاذری، أنساب الأشراف، دار الفکر، ج3، ص411. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص44. ابن اثیر، ۱۳۸۶ق، الکامل فی التاریخ، ج4، ص80. ابن حاتم، الدرالنظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب، ۱۴۱۵ق، ج2، ص290.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین، ۱۳۶۴ق، ص204. بلاذری، انساب الاشراف، دار الفکر، ج3، ص206. دینوری، الأخبار الطوال،۱۹۶۰م، ص259. طبری، تاریخ طبری، موسسة الاعلمی، ج4، ص349. شیخ مفید، الإرشاد،۱۴۱۳ق ج2، ص113. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیة، ص251. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج2، ص 45. ابن نما، مثیرالأحزان،۱۳۶۹ق، ص65. ابن عدیم، بغية الطلب، ۱۴۰۸ق، ج6، ص2630. ابن حاتم، الدر النظیم، نشر اسلامی، ص559. ابن کثیر، البدایة و النّهایة، ۱۴۰۸ق، ج8، ص206. ابن دمشقی، جواهر المطالب،۱۴۱۵ق، ج2، ص290. العینی، عمدة القاري، دار احیاء التراث العربی، ج16، ص241.
- ↑ صالحی حاجی آبادی، شهدای نینوا، ۱۳۹۶ش.
- ↑ مقتل الحسین، ابومخنف، ص۲۱۰. ترجمة الامام الحسین، ابن سعد، ص۸۱. الأخبار الطوال، ص۲۶۰. تاریخ طبری، ج۴، ص۳۵۱. الارشاد، ج۲، ص۱۱۸. تاريخ مدينة دمشق، ج۱۸، ص۴۴۵. المنتظم، ج۵، ص۳۴۱. الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۳. مثیر الاحزان، ص۷۸. بغیة الطلب، ج۶، ص۲۶۳۱. نهایة الارب، ج۲۰، ص۴۶۷. الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۱۲۷. الفصول المهمة، ج۲، ص۸۳۱.
- ↑ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۶۳.
- ↑ مقرم، مقتل الحسین(ع)، دارالکتاب الاسلامیه، ص۳۱۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۴۱۱؛ طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۲۵۹.
- ↑ ابومخنف، مقتل الحسین،۱۳۶۴ش، ص۲۰۲. ابومخنف، ۱۳۶۷ش، وقعة الطف، ص۲۶۰. دینوری، الأخبار الطوال، ۱۹۶۰م، ص۲۶۰. طبری، تاریخ طبری، موسسۀ الاعلمی، ج۴، ص۳۴۸. مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۶۳. شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۱۴. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۱. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳. ابن شهر آشوب، مناقب، انتشارات علامه، ج۴، ص۱۱۲. خوارزمی، مقتل الحسین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۴۴. ابن اثیر، ۱۳۸۶ق، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۸۰. ابن نما،۱۳۶۹ ق، مثیرالأحزان، ص۶۵. ابن طاووس، ۱۴۲۵ق، الملهوف، ص۱۹۰. ابن حاتم، الدر النظیم، النشر الاسلامی، ص۵۵۹. ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۸ق، ج۸، ص۲۰۵.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۱۴. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۱. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳. ابن حاتم، الدر النظیم، النشر الاسلامی، ص۵۵۹.
- ↑ شیخ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۱۲۶. طبرسی، إعلام الوری، دار الکتب الاسلامیۀ، ص۲۵۵. طبرسی، تاج الموالید،۱۴۰۶ق، ص۳۳.
- ↑ ابن قولویه، کامل الزیارات،۱۴۱۷ق، ص۴۴۰. شیخ طوسی، مصباح المتهجد،۱۴۱۱ق، ص۷۲۴. شیخ طوسی، تهذیب الأحکام،۱۳۶۵ش، ج۶، ص۶۵
- ↑ ر. ک: سرپرست سادات و دیگران، فصلنامه تاریخ اسلام، جستاری تاریخی در مقبره حربن یزید، شمار ۷۶،ص۷۹-۹۸.
منابع
- منبع اصلی: محمدی ری‌شهری، محمد، شهادت نامه امام حسین(ع) بر پایه منابع معتبر، ترجمه مهدی مهریزی، عبدالهادی مسعودی و محمد مرادی، قم، دارالحدیث، چاپ چهارم، ۱۳۹۵ش.
- ابن اعثم کوفی، احمد، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: دارالتعارف، چاپ اول، ۱۹۷۷م.
- خوارزمی، موفق بن احمد، مقتل الحسین علیه‌السلام، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۳ق.
- دینوری، احمد بن داود، الاخبار الطوال، قم، الشریف الرضی، ۱۳۷۳ش.
- سنگری، محمدرضا، آیینه‌داران آفتاب (پژوهش و نگارش نواز زندگانی وشهادت یاران اباعبدالله)، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، ۱۳۸۷ش.
- سید ابن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، قم، انوار الهدی، بی تا.
- شیخ مفید، الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم: کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم والملوک (تاریخ الطبری)، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث، ۱۹۶۷.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین (ع) المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم، المکتبه الحیدریة، بی‌تا.
- گروهی از تاریخ‌پژوهان، زیرنظر مهدی پیشوایی، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهدا(ع)، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳۸۹ش.
- مجلسی، محمدتقی، بحار الانوار، بیروت، موسسة الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، قم، نشر معروف، چاپ هفتم، ۱۳۹۳ش.
- مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم، دارالهجرة، ۱۴۰۹ق.
- موسوی مقرم، عبدالرزاق، مقتل الحسین (ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامیة.