اِشاعه فَحْشاء گفتار و کرداری که موجب ترویج و یا کمک به انتشار گناهان کبیره در بین مؤمنان شود. قرآن کریم این عمل را به شدت نکوهش کرده و برای آن وعده عذابی دردناک در دنیا و آخرت داده است. در روایات، اشاعه کننده فحشاء همچون انجام دهنده آن معرفی شده و ایستادن بر تلی از آتش و بیرون شدن از ولایت الهی و شیوع بیماری‌هائی که در پیشینیان نبوده را از پیامدهای آن بیان کرده است. همچنین در این روایات برای اشاعه فحشاء زمینه‌هایی چون ترک امر به معروف و نهی از منکر و افشاء اسرار مؤمنان ذکر شده است.
 | |
| آیات اخلاقی | |
|---|---|
| آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار | |
| احادیث اخلاقی | |
| حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل | |
| فضایل اخلاقی | |
| تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی | |
| رذایل اخلاقی | |
| تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت | |
| اصطلاحات اخلاقی | |
| جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج | |
| عالمان اخلاق | |
| ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی | |
| منابع اخلاقی | |
| قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات | |
در فقه و حقوق تاکید شده تجسس در زندگی دیگران و افشای جرم آنان اگر گفتن‌اش مصلحتی نداشته باشد از مصادیق اشاعه فحشا محسوب می‌شوند و چنین کاری بدون مجوز شرعی حرام و مرتکب آن مستحق عقوبت است و انجام آن به وسیلۀ قول در امور منافی عفت در صورتی که قَذف محسوب شود، موجب ثبوت حدّ قذف است. طبق ماده ۷۴۲ قانون جرایم رایانه‌ای، هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
واژه‌شناسی
اشاعه فحشا در اصطلاح عبارت است از هرگونه گفتار و کرداری که موجب ترویج و یا کمک به انتشار گناهان کبیره در بین مومنین شود هر چند که در برخی موارد قصد انتشار در کار نبوده اما نتیجه‌ای که می‌دهد همان باشد.[۱]
اشاعه در لغت به معنای فاش کردن، رواج دادن، گسترش دادن و تقویت نمودن است.[۲] و منظور از فحشا، افعال یا گفتاری است که زشتی آنها بزرگ و آشکار است.[۳]
اهمیت
در قرآن
قرآن کریم در آیه ۱۹ سوره نور نه تنها برای اشاعه کنندگان فحشاء، که حتی کسانی که در دل این عمل را دوست دارند هرچند اقدامی نکرده‌اند، وعده عذاب دردناک در دنیا و آخرت داده است. این تأکید قرآن بر عذاب درباره هر فردی است که دست به اشاعه فحشاء می‌زند.[۴] طبق نظر برخی از مفسرین اشاعه فحشا در قرآن کریم، غالبا در مورد انحرافات جنسی استعمال می‌شود.[۵] اما عده‌ای دیگر معتقدند هرگونه رفتار و گفتار زشتی مصداق اشاعه فحشاء است.[۶]
﴿إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفَاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ١٩﴾ [نور:19]
﴿کسانی که دوست دارند که زشتکاری در میان آنان که ایمان آورده‌اند شیوع پیدا کند برای آنان در دنیا و آخرت عذابی پر درد خواهد بود و خدا[ست که] می‌داند و شما نمی‌دانید ١٩﴾
کلمات فحشا، فاحشه، فواحش، جمعا ۲۴ بار در قرآن آمده که به معنای زشتی، زشتکاری، عمل خلاف عفت، کار بسیار زشت، و ناپسند، زنا[۷] و لواط[۸] است.
- آیات افک
در آیات ۱۱ تا ۲۶ سوره نور، ماجرای تهمت فحشا زدن به یکی از مسلمانان بیان شده است و خداوند تهمت‌زنندگان را به‌جهت این تهمت سرزنش می‌کند.[۹] به‌گفته محمدحسین طباطبایی مؤلف تفسیر المیزان از آیات قرآن استفاده می‌شود فردی که به او تهمت زده شده، مشهور و از اعضای خانواده پیامبر(ص) بوده و تهمت‌زنندگان گروهی بوده‌اند.[۱۰] خداوند در این آیات، تهمت‌زنندگان را به عذابی بزرگ تهدید و مؤمنان را سرزنش کرده که چرا شایعات را بدون دلیل و بررسی پذیرفته‌اند.[۱۱]
سید علی حسینی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران با اعتقاد به اینکه مسئله محوری در آیات افک، یک دستور اخلاقی-اجتماعی بسیار مهم است، بحث کردن برای تعیین فرد مورد اتهام را بحثی غیراصلی دانسته است.[۱۲] در این آیات، خداوند مردم را از تهمت بی‌عفتی به زنان پاکدامن، به‌شدت نهی کرده و زنان پاک را از چنین تهمت‌هایی مبرا دانسته است.[۱۳]
در روایات
در روایات شیعه به مصادیق، آثار و بیان احکام مرتبط با اشاعه فحشاء اشاراتی شده است.
- هتک حرمت و ذکر عیوب مومن
از امام علی(ع)[۱۴] و امام صادق(ع) نقل شده، هر که درباره مؤمنی بگوید آنچه دو چشمش دیده و دو گوشش شنیده، پس او از کسانی است که خداوند درباره آنها فرموده: «همانا برای کسانی که دوست دارند گناه در میان کسانی که ایمان آورده‌اند رواج یابد، عذابی دردناک در دنیا و آخرت هست».[۱۵]
- حفظ آبروی مومن
از امام کاظم(ع) آمده: در رابطه با برادرت گوش و چشمت را تکذیب کن و اگر پنجاه «قسامه» (پنجاه نفر که پنجاه بار قسم می‌خورند) برایت قسم بخورند و مطلبی را برایت بگویند، تو سخن او را تصدیق و آنان را تکذیب کن و خبری را پخش نکن که آبروی او را ببرد و شخصیت او را نابود کند. زیرا در غیر این صورت از کسانی خواهی بود که خداوند درباره آنها فرموده است «همانا برای کسانی که دوست دارند گناه در میان کسانی که ایمان آورده‌اند رواج یابد، عذابی دردناک در دنیا و آخرت هست».[یادداشت ۱][۱۶]
- عقوبت افشای گناه
امام صادق(ع) فرموده: کسی که بر گناه مومنی آگاهی یابد سپس آن را افشا سازد و کتمان نکند و برای او از خداوند طلب استغفار نکند گویا خودش این گناه را مرتکب شده و علاوه بر آن، سنگینی بار افشا کردن را نیز باید متحمل شود در حالی که ممکن است خداوند عامل گناه را آمرزیده باشد و عقوبت او همان افشا شدن در دنیا باشد و در آخرت هم گناهش پنهان شود.[۱۷]
- عذاب سخت اخروی
در حدیثی از امام رضا(ع) و به نقل از پیامبر(ص) آمده، هر که بر مؤمن تهمت بزند، و یا چیزی را که در او نیست به وی نسبت دهد، در روز رستاخیز خداوند او را بر تلّی از آتش بر پا نگه دارد تا از عهده آنچه گفته است بیرون آید.[۱۸]
آثار فردی و اجتماعی
در روایات شیعه برای اشاعه فحشاء آثار فردی و اجتماعی متعددی ذکر شده است:
از جمله امام صادق(ع) فرمود: کسی که اشاعه فحشاء می‌کند از ولایت الهی بیرون و داخل در ولایت شیطان می‌شود، در حالی که شیطان او را قبول نکند.[۱۹]
در حدیث دیگری آمده، اشاعه فحشاء نزدیک‌ترین مرز به کفر است. پیامبر اسلام(ص) نیز در نقلی نشر دهنده فحشاء را مانند انجام دهنده آن برشمرده است.[۲۰]
همچنین پیامبراسلام(ص) در حدیثی فرمودند: پنج خصلت است که اگر آنها در شما پیدا شد به خداوند از آتش دوزخ پناه ببرید. اول اگر در میان مردمی فحشاء پیدا شد و آشکار گردید، در میان آنها طاعون پیدا خواهد شد و بیماری‌هائی پدید خواهد آمد که در پیشینیان آنها نبوده است.[۲۱] [یادداشت ۲]
اقسام، زمینه‌ها و مصداق اشاعه فحشاء
اشاعه فحشاء اقسام مختلفی چون دامن زدن به دروغ و تهمت و بازگو کردن آن، ایجاد مراکز یا وسائلی برای فساد و اشاعه آن و همچنین دریدن پرده حیا و ارتکاب گناه در ملاء عام دارد.[۲۲]
همچنین در روایات برای اشاعه فحشاء زمینه‌های مختلفی چون ترک امر به معروف و نهی از منکر،[۲۳] افشاء اسرار مومنین، اختلاط بین زن و مرد[۲۴] و بی‌حجابی و بدحجابی ذکر شده است.[۲۵]
باتوجه به روایات، نقل فحشاء و منکر توسط دیگران مصداق اشاعه فحشا محسوب می‌شود، حتی اگر نیتی برای ترویج آن صورت نگیرد. اما اگر نقل فحشاء به قصد انتشار منکر صورت گیرد دارای حد شرعی و عذاب در آخرت است.[۲۶]مطهری نویسنده و تاریخ پژوه بر این باور است که در منطق قرآن فساد اخلاق در کنار عواملی مانند ظلم و تفرقه و ترک امر به معروف و نهی از منکر نقش مؤثری در از بین بردن و فنای امت‌ها دارد و سقوط حکومت اسلامی در اندلس را نمونه‌ای روشن برای اثبات این ادعا می‌داند.[۲۷]
حکم اشاعه فحشاء در قرآن، فقه و حقوق
قرآن
در قرآن درباره کسانی که نسبت زنا به زنان شوهردار می‌دهند و برای مدعای خود چهار گواه نمی‌آورند آمده، هشتاد ضربه تازیانه به آنها بزنید و شهادتی از آنان نپذیرید.[۲۸]
فقه
در فقه اشاعۀ فحشا حرام و از گناهان کبیره شمرده شده[۲۹] و انجام آن به وسیلۀ قول در اموری مانند زنا یا لواط در صورتی که قَذْف محسوب شود، موجب ثبوت حدّ قذف است.[۳۰] در فقه شیعه تاکید شده تجسس در زندگی دیگران و افشای جرم آنان اگر گفتن آنها مصلحتی نداشته باشد از مصادیق اشاعه فحشا است و چنین کاری بدون مجوز شرعی حرام و مرتکب آن مستحق عقوبت است.[۳۱] همچنین درباره جزای کسی که قوادی می‌کند آمده: اگر بینه‌ای علیه قوّادی شهادت داد، هفتادوپنج ضربه تازیانه می‌خورد و از شهری که در آن است تبعید می‌شود.[۳۲] همچنین بنابر نظریه مشهور، کیفر مرد قوّاد، هفتادوپنج تازیانه و یک سال تبعید همراه با تراشیدن سر و تشهیر (گرداندن و مشهور کردن) او است، اما زن قوّاد، تنها به هفتادوپنج تازیانه محکوم می‌شود.[۳۳]
حقوق
طبق ماده ۷۴۲ قانون جرایم رایانه‌ای، هرکس به وسیله سامانه‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد تجارت یا افساد تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج میلیون ریال تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. و نیز در مواردی اگر قاضی، فرد اشاعه دهنده را مفسد فی‌الارض تشخیص دهد، به مجازات اعدام محکوم می‌کند.[۳۴] و نیز بر اساس بند الف ماده ۷۴۳، در صورتی که فردی به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن، آنها را تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کند یا فریب دهد یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد به مجازات حبس از ۹۱ روز تا یک سال و جزای نقدی محکوم خواهد شد.[۳۵]
راهکارهای مقابله با اشاعۀ فحشاء
برای مقابله با گناه کبیره اشاعه فحشاء در قرآن و روایات راهکارهایی چون اقامه نماز[۳۶]، پایبندی به فرامین و نواهی الهی[۳۷] و همچنین پنهان داشتن گناهان خود و دیگران[۳۸] ذکر شده است.
کتاب‌شناسی
- ضررهای اجتماعی و فردی فحشا و اشاعه آن، سیدامیرفرخ فرهمند و زینب‌السادات فرهمند، تهران، شاملو، ۱۳۸۷ش.[۳۹]
پانویس
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۰۷.
- ↑ راغب اصفهانی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۳۶۲.
- ↑ راغب اصفهانی، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۳۶۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیرنمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۰۳.
- ↑ نجفی، تفسیر آسان، ۱۳۶۲ش، ج۱۴، ص۴۶.
- ↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۶۲۶.
- ↑ سوره نساء، آیه۱۵ و سوره اسراء، آیه۳۲.
- ↑ سوره اعراف، آیه۸۰ و سوره نمل، آیه۵۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.
- ↑ مکارم شیرازی، الامثل، ۱۴۲۱ق، ج۱۱، ص۴۶.
- ↑ حسینی خامنه‌ای، «خطبه‌های نماز جمعه تهران در ۲۸ مهر ۱۳۶۸ش».
- ↑ سوره نور، آیه ۲۰-۲۶.
- ↑ شعیری، جامع الاخبار، ص۱۴۸.
- ↑ قمی، تفسیرقمی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۰۰؛ کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۸۲.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۴۷؛ ابن بابویه، ثواب الأعمال، ۱۳۶۸ش، ص۵۳۳.
- ↑ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۲۸۵.
- ↑ عاملی، تفسیرعاملی، ۱۳۶۰ش، ج۶، ص۳۱۳.
- ↑ کلینی، اصول کافی، ۱۴۰۱ق، ج۴، ص۸۰.
- ↑ طبرسی، مشکاه الأنوار، ۱۳۷۴ش، ص۱۴۰.
- ↑ کلینی، کافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۳۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۴۰۷.
- ↑ قرائتی، امر به معروف و نهی از منکر، ۱۳۷۶ش، ص۸۳.
- ↑ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۴، ص۱۷۴.
- ↑ قرائتی، معروف و نهی از منکر، ۱۳۷۶ش، ص۳۰۴.
- ↑ عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۱۴ق، ج۱۲، ص۲۸۵.
- ↑ https://lms.motahari.ir/book-page/84/پانزده%20گفتار?page=311؛ مطهری، پانزده گفتار، صص۳۱۱-۳۲۱.
- ↑ سوره نور، آیه۴.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۳۱۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۴۰۵.
- ↑ معرفت، تعلیق و تحقیق عن امهات مسائل القضاء، ۱۴۲۵ق، ص۳۷۸.
- ↑ بروجردی، فقه شیعه، ج۳۰، ص۷۷۵.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۱۷ق، ج۴۱، ص۴۰۱و۴۰۰.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، ماده ۷۴۲، از فصل چهارم قانون جرایم رایانه‌ای.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، بند الف ماده ۷۴۳، از فصل چهارم قانون جرایم رایانه‌ای.
- ↑ سوره عنکبوت، آیه۴۵.
- ↑ مصطفوی، التحقیق فی کلمات القران الکریم، ۱۳۷۱ش، ج۵، ص۱۳۵.
- ↑ کلینی، اصول کافی،۱۳۷۵ش، ج۲، ص۴۲۸.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی خانه کتاب.
یادداشت
- ↑ سوره نور آیه ۱۸ إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْفاحِشَةُ فِي الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ.
- ↑ و کم فروشی نکنند جز آنکه به خشکسالی و تنگدستی و ستم زمامدار گرفتار آیند، و از پرداخت زکات سر باز نزنند جز آنکه از باران آسمان بی بهره مانند و اگر چهارپایان نبودند باران بر آنان نمی‌باريد، و پیمان خدای گرامی و بزرگ و پیامبرش را نشکنند جز آنکه خداوند دشمنشان را بر آنان چیره گرداند و آن دشمنان بخشی از اموالی را كه در دست دارند فراچنگ خویش آورند، و به غیر آنچه خداوند فرو فرستاده حکم ندهند و داوری نکنند جز آنکه خداوند پیکار و ستیز را در میان خودشان دراندازد.
منابع
- پایگاه اطلاع رسانی خانه کتاب. بازدید: ۱ بهمن ۱۳۹۶.
- پایگاه اطلاع‌رسانی کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، ماده ۷۴۲، از فصل چهارم قانون جرایم رایانه‌ای. بازدید: ۳۰ دی ۱۳۹۶.
- پسندیده، عباس، پژوهشی در فرهنگ حیا، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۳ش.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
- حسینی خامنه‌ای، سید علی، «خطبه‌های نماز جمعه تهران در ۲۸ مهر ۱۳۶۸ش»، در سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، تاریخ بازدید: ۲۲ تیر ۱۴۰۲ش.
- راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ترجمه و تحقیق: غلامرضا خسروی حسینی، تهران، المکتبه المرتضویه لاحیاء آثارالجعفریه، ۱۳۸۳ش.
- صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، قم، رضی، ۱۳۶۸ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۷ق.
- عاملی، ابراهیم، تفسیر عاملی، تهران، صدوق، ۱۳۶۰ش.
- علی بن ابراهیم قمی، تفسیر قمی، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۲ق.
- قرائتی، محسن، امر به معروف و نهی از منکر، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ دوم، ۱۳۷۶ش.
- کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، چاپ علی‌اکبر غفاری، بیروت، ۱۴۰۱ق.
- مصطفوی،حسن،التحقیق فی کلمات القران الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۱ش.
- معرفت، محمد هادی، تعلیق و تحقیق عن امهات مسائل القضاء، قم، التمهید، ۱۴۲۵ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب، ۱۴۲۱ق.
- نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم، ۱۴۱۷ق.
- نجفی، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، اسلامیه، ۱۳۶۲ش.