فرشته: تفاوت میان نسخه‌ها
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز تمیزکاری |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) جز مستندسازی |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
باور به وجود فرشتگان از اعتقادات مسلمانان است.<ref>سوره بقره، آیه۲۸۵.</ref> و ایمان به آنها مانند ایمان به [[نماز]] و [[روزه]] است و از لوازم ایمان به [[نبوت]] به شمار می‌رود.<ref> علامه طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۴۴۲.</ref> | باور به وجود فرشتگان از اعتقادات مسلمانان است.<ref>سوره بقره، آیه۲۸۵.</ref> و ایمان به آنها مانند ایمان به [[نماز]] و [[روزه]] است و از لوازم ایمان به [[نبوت]] به شمار می‌رود.<ref> علامه طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۴۴۲.</ref> | ||
واژه ملک ۸۸ مرتبه در قرآن به‌کار رفته است.<ref>رستمی و آل بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۴۷.</ref> امام علی(ع) در [[خطبه اشباح]]، به خلقت فرشتگان، اقسام، ویژگی‌ها و وظایف آنها پرداخته است. | واژه ملک ۸۸ مرتبه در قرآن به‌کار رفته است.<ref>رستمی و آل بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۴۷.</ref> امام علی(ع) در [[خطبه اشباح]]، به خلقت فرشتگان، اقسام، ویژگی‌ها و وظایف آنها پرداخته است.<ref>نهج‌البلاغه، صبحی صالح، ۱۳۷۴، ص۱۲۸-۱۳۱.</ref> علامه مجلسی در بحارالانوار حدود ۱۴۰ روایت درباره چیستی ملائکه، وظایف آنان، عصمت فرشتگان و اوصاف فرشتگان مقرب آورده است.{{مدرک}} [[دعای سوم صحیفه سجادیه]] از [[امام سجاد(ع)]] به فرشتگان مقرب خدا اختصاص دارد او در این دعا [[صلوات]] و درود [[خدا]] را عامل فزونی [[طهارت]] آنها می‌داند.{{مدرک}} | ||
بنابر روایات ملائکه از قدیمی‌ترین و پرتعدادترین مخلوقات خدایند.<ref> تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص ۳۴، ح۲۰.</ref> در احادیث آمده است که آفرینش ملائکه پس از خلقت نور [[پیامبر(ص)]] و [[امامان(ع)]] بوده است.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۵، ص۸ و ج۱۸، ص۳۴۵ و ج۲۴، ص ۸۸.</ref> | بنابر روایات ملائکه از قدیمی‌ترین و پرتعدادترین مخلوقات خدایند.<ref> تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص ۳۴، ح۲۰.</ref> در احادیث آمده است که آفرینش ملائکه پس از خلقت نور [[پیامبر(ص)]] و [[امامان(ع)]] بوده است.<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۵، ص۸ و ج۱۸، ص۳۴۵ و ج۲۴، ص ۸۸.</ref> | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
=== تجرد=== | === تجرد=== | ||
نداشتن خواص ماده همچون قوه شهوت و غضب،<ref> علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۰.</ref> تغییر، تحول، تکامل، عارض شدن خستگی، قابلیت اشاره حسی و اشغال فضا از دلایل تجرد ملائکه ذکر شده است.{{مدرک}} هرچند که [[ملاصدرا]] برخلاف تعدادی از مفسران که فرشتگان را دارای مقام ثابتی می‌دانند<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ج۱۷، ص۱۷۶؛ فخررازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۶، ص۳۶۲؛ مراغی، تفسیر المراغی، دار احیاء التراث العربی، ج۲۳، ص۸۹؛ طوسی و محلی، تفسیر الجلالین، ۱۴۱۶ق، ص۴۵۵.</ref> علم و کمال گروهی از آنان را قابل افزایش می‌داند.<ref>ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۳۷۱.</ref> [[امام علی(ع)]] | نداشتن خواص ماده همچون قوه شهوت و غضب،<ref> علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۰.</ref> تغییر، تحول، تکامل، عارض شدن خستگی، قابلیت اشاره حسی و اشغال فضا از دلایل تجرد ملائکه ذکر شده است.{{مدرک}} هرچند که [[ملاصدرا]] برخلاف تعدادی از مفسران که فرشتگان را دارای مقام ثابتی می‌دانند<ref>علامه طباطبایی، المیزان، ج۱۷، ص۱۷۶؛ فخررازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۶، ص۳۶۲؛ مراغی، تفسیر المراغی، دار احیاء التراث العربی، ج۲۳، ص۸۹؛ طوسی و محلی، تفسیر الجلالین، ۱۴۱۶ق، ص۴۵۵.</ref> علم و کمال گروهی از آنان را قابل افزایش می‌داند.<ref>ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۳۷۱.</ref> [[امام علی(ع)]] گروهی از فرشتگان را داناترین و نزدیکترین خلق به خدا، ترسنده‌ترین خلق از او و عامل‌ترین خلق به فرمان خدا معرفی کرده که نه خواب بر دیدگانشان مسلط می‌شود و نه سهو بر عقل و نه خستگی بر بدن‌هایشان.<ref> قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۰۷.</ref> | ||
=== برتری بر آدم=== | === برتری بر آدم=== | ||
| خط ۹۱: | خط ۹۱: | ||
*ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوی، قم، بیدار، ۱۳۶۶ش. | *ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوی، قم، بیدار، ۱۳۶۶ش. | ||
*محقق، فاطمه، عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، قم، آشیانه مهر، چاپ اول، ۱۳۹۱ش. | *محقق، فاطمه، عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، قم، آشیانه مهر، چاپ اول، ۱۳۹۱ش. | ||
*نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیه، ۱۳۷۴ افست از روی بیروت ۱۳۸۷ق. | |||
*قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق. | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{اصطلاحات قرآنی}} | {{اصطلاحات قرآنی}} | ||
نسخهٔ ۲ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۵:۱۳
فرشته یا مَلَک موجوداتی نامرئی و فراطبیعی، که مأمور اجرای اوامر خدا در دنیا و آخرت‌اند. باور به وجود فرشتگان از اعتقادات مسلمانان است. فرشته‌ها دسته‌ها و مراتب مختلفی دارند. جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و عزرائیل از جایگاه بالاتری برخوردارند.
فرشتگان گناه و نافرمانی خدا را انجام نمی‌دهند. عبادت، تسبیح خدا، نوشتن نامه اعمال، رساندن وحی به پیامبران، حفاظت از انسان‌ها، یاری رساندن به مؤمنان، رساندن روزی مادی و معنوی، گرفتن جان‌ها، هدایت قلب‌ها و مأموران عذاب از وظایف آنان به شمار می‌رود.
چیستی فرشتگان
فرشتگان موجوداتی که بین خدا و عالم محسوس واسطه‌اند و آنها را موکل بر امور تکوینی و تشریعی عالم کرده است[۱] این موجودات نامرئی‌اند و با حواس قابل درک نیستند ملائکه جمع ملک به معنای رسالت (فرستادن) است.[۲]
درباره ماهیت فرشتگان اختلاف‌نظر وجود دارد. علامه طباطبایی آنان را موجوداتی غیرجسمانی و مجرد می‌داند. به گفته او آنچه در روایات درباره مشاهده ملائکه در شکل‌ها و صورت‌های جسمانی آمده تمثل است[۳] با این حال متکلمان ملائکه را اجسام لطیف و نورانی دانسته که می‌توانند به صورت‌های مختلف در‌آیند. به گفته علامه طباطبایی آنچه مشهور شده که فرشته و جن اجسام لطیفی‌اند که به صورت‌ها و اشکال مختلف درمی‌آیند با این تفاوت که فرشته‌ها به شکل سگ و خوک در نمی‌آیند، دلیل معتبری ندارد.[۴] بر پایه روایتی از امام صادق(ع) ملائکه از نور آفریده شده‌اند.[۵]
اهمیت و جایگاه
باور به وجود فرشتگان از اعتقادات مسلمانان است.[۶] و ایمان به آنها مانند ایمان به نماز و روزه است و از لوازم ایمان به نبوت به شمار می‌رود.[۷]
واژه ملک ۸۸ مرتبه در قرآن به‌کار رفته است.[۸] امام علی(ع) در خطبه اشباح، به خلقت فرشتگان، اقسام، ویژگی‌ها و وظایف آنها پرداخته است.[۹] علامه مجلسی در بحارالانوار حدود ۱۴۰ روایت درباره چیستی ملائکه، وظایف آنان، عصمت فرشتگان و اوصاف فرشتگان مقرب آورده است. دعای سوم صحیفه سجادیه از امام سجاد(ع) به فرشتگان مقرب خدا اختصاص دارد او در این دعا صلوات و درود خدا را عامل فزونی طهارت آنها می‌داند.
بنابر روایات ملائکه از قدیمی‌ترین و پرتعدادترین مخلوقات خدایند.[۱۰] در احادیث آمده است که آفرینش ملائکه پس از خلقت نور پیامبر(ص) و امامان(ع) بوده است.[۱۱]
ملائکه در دیگر ادیان
درزرتشت فرشتگان مخلوق اهورامزدایند و هر امشاسپند (لقب فرشتگان بلندمرتبه دین زرتشت) مظهر یکی از صفت‌های او است. در یهود، فرشتگان به منزله بندگان خدایند که دستورهای او را در زمین اجرا می‌کنند و وحی را به انسان‌ها می‌رسانند. بنابر انجیل فرشتگان پیش از انسان آفریده شده و نگاهبان انسانند. درود فرستادن و پرستش برخی فرشتگان مانند میکائیل، در کلیسا‌های مسیحی رایج است. از این‌رو از سده چهارم میلادی، در سرزمین‌های مسیحی، نمازخانه‌هایی برای میکائیل ساخته شده است.[۱۲]
وظایف
در قرآن وظایفی برای فرشتگان ذکر شده است. واسطه در نزول وحی(رساندن پیام خدا به پیامبران)،[۱۳] تدبیر امور عالم، رساندن فیض الهی به مخلوقات،[۱۴] استغفار[۱۵] شفاعت برای مؤمنان[۱۶] و امداد آنان،[۱۷] لعن کافران،[۱۸] ثبت اعمال بندگان[۱۹] و قبض روح آنان[۲۰] از مأموریت‌های فرشتگان است. گروهی از فرشتگان همواره به عبادت و تقدیس و تسبیح خدا اشتغال دارند و به کاری دیگر نمی‌پردازند.[۲۱]
فرشتگان در عالم برزخ[۲۲] و آخرت نیز حضور دارند؛ گروهی از آنان در بهشت مستقرند[۲۳] و گروهی نیز نگاهبان دوزخ و دوزخیان‌اند.[۲۴]
مراتب و اقسام
به گفته علامه طباطبایی فرشتگان دارای مراتب و مقامات مختلفی هستند. مقام برخی از آنها از برخی دیگر بالاتر یا پایین‌تر است.[۲۵] بنا بر آیات قرآن گروهی از آنان کارگزار فرشته وحی (جبرائیل)[۲۶] و گروهی کارگزار فرشته مرگ (عزرائیل) به شمار می‌آیند.[۲۷]
ملاصدرا ملائکه را به فرشتگان مقرب، ارواح مُهَیمِه، فرشتگان موکل بر اجرام آسمانی، فرشتگان عقلی و فرشتگان زمینی و امام خمینی آنان را به فرشتگان غیرمتصرف در اجسام (فرشتگان مهیمه و اهل عالم جبروت ) و فرشتگان موکل بر موجودات جسمانی تقسیم کرده‌اند.
ویژگی‌ها
برخی از ویژگی‌های فرشتگان عبارتند از:
تجرد
نداشتن خواص ماده همچون قوه شهوت و غضب،[۲۸] تغییر، تحول، تکامل، عارض شدن خستگی، قابلیت اشاره حسی و اشغال فضا از دلایل تجرد ملائکه ذکر شده است. هرچند که ملاصدرا برخلاف تعدادی از مفسران که فرشتگان را دارای مقام ثابتی می‌دانند[۲۹] علم و کمال گروهی از آنان را قابل افزایش می‌داند.[۳۰] امام علی(ع) گروهی از فرشتگان را داناترین و نزدیکترین خلق به خدا، ترسنده‌ترین خلق از او و عامل‌ترین خلق به فرمان خدا معرفی کرده که نه خواب بر دیدگانشان مسلط می‌شود و نه سهو بر عقل و نه خستگی بر بدن‌هایشان.[۳۱]
برتری بر آدم
عالمان دینی بر طبق آیه ۷۰ سوره اسرا که از کرامت انسان و برتری او بر بسیاری از مخلوقات سخن گفته، معتقدند فرشتگان از انسان‌های معمولی برترند اما اگر انسان استعدادهای خود را به‌کار گیرد از ملائک برتر خواهد شد. با این وجود ابن عربی فرشتگان عالین (مهیمین) را برتر از بنی‌آدم می‌داند[۳۲] و معتقد است بر اساس آیه ۷۵ سوره صاد، سجده بر حضرت آدم بر فرشتگان عالین واجب نبود. اما قیصری انسان‌هایی که به مقام خلیفة‌اللهی رسیده‌اند را از فرشتگان عالین هم برتر می‌داند.[۳۳] ملاصدرا با استناد به آیه ۳۱ سوره بقره که به تعلیم آدم به ملائکه اشاره دارد معتقد است که آیه مذکور بر برتری آدم بر فرشتگان ساکن زمین و آسمان دلالت دارد نه فرشتگان مهیمین. به گفته علامه حلی بیشتر مسلمانان پیامبران را از ملائکه برتر می‌دانند و دلیل آن هم وجود قوه غضب و شهوت در پیامبران است برخلاف فرشتگان.[۳۴]
همچنین گفته شده از آیات و روایات برمی‌آید که علم ملائکه، در مواردی بیش از انسان‌های معمولی است؛ ولی در برابر انبیایی همچون آدم که از پیامبران اولوالعزم هم نیست ظرفیت علمی کمتری دارند، چنانکه بر اساس آيات قرآن، آدم معلم ملائکه بود و آنها ظرفیت فراگیری همه اسماء الهی را در خود نیافتند.[۳۵]
تمثل بشری
تمثل یعنی فرشتگان با صورتی غیر از صورت اصلی خود ظاهر می‌شوند. بنابر آیات قرآن،[۳۶] روح‌الامین در صورت بشری به مریم تمثل یافته است.[۳۷] همچنین بنا بر روایات جبرئیل بر پیامبر اکرم(ص) به صورت دحیه کلبی نازل می‌شد.[۳۸] در روایات آمده که فرشتگان هنگام قبض روح، متناسب با آن که روح شخص مؤمن یا فاسق را قبض کنند، به شکل‌های مختلفی بر آن شخص، تمثّل می‌یابند.[۳۹]
عصمت
به گفته علامه مجلسی، شیعیان اجماع دارند که فرشته‌ها از هرگونه گناه کبیره و صغیره معصوم هستند. بیشتر اهل سنت نیز بر این باورند.[۴۰] گفته شده برخی از اهل سنت عصمت فرشتگان را نمی‌پذیرند.[۴۱] اشاعره دلایل موافقان و مخالفان عصمت را نارسا دانسته و قائل به توقف شده‌اند.[۴۲] بعضی نیز تنها فرشتگان حامل وحی و مقرب را معصوم دانسته‌اند و عده‌ای نیز میان فرشتگان آسمانی و زمینی تفاوت قائل شده و تنها فرشتگان آسمانی را معصوم دانسته‌اند.[۴۳]
بنا بر آیه «لَا یسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِ‌هِ یعْمَلُونَ: که در سخن بر او پیشی نمی‌گیرند، و به دستور او کار می‌کنند.» [۴۴] و «لایعصون الله ما امرهم»[۴۵] ملائکه، معصوم و به دور از نافرمانی خدا هستند؛ البته با استناد به مواردی مانند هاروت و ماروت[۴۶] و فطرس در عصمت آنان تشکیک شده است که از سوی عالمان مسلمان پاسخ داده شده است از جمله ملک نبودن هاروت و ماروت و معتبر نبودن داستان آنها و فطرس.[۴۷]
علامه طباطبایی معتقد است که فرشتگان مکلف به تکالیف تکوینی‌اند نه تشریعی. آنها فقط هر آنچه خدا اراده کند، اراده می‌کنند و هر آنچه خدا امر کند، عمل می‌کنند از این رو گناه نمی‌کنند.[۴۸] اما از نظر مرتضی مطهری امکان دارد برخی از فرشتگان زمینی از انجام وظایف خود سرپیچی کنند.[۴۹]
بال داشتن
بنا بر آیات قرآن و روایات فرشتگان دارای بال هستند بنا بر روایتی از ابن عباس، پیامبر(ص) در معراج جبرئیل را با ششصد بال مشاهده کرده است.[۵۰] درباره اینکه منظور از بال فرشتگان چیست نظرات مختلفی ارائه شده است:
- علامه طباطبایی معتقد است منظور این است که آنها مجهز به چیزی هستند که با آن از آسمان به زمین و از زمین به آسمان می‌روند، نه اینکه بالی مانند بال پرندگان داشته باشند.[۵۱]
- امام خمینی معتقد است فرشتگان عالم ملکوت مجردند و بال ندارند، اما فرشتگان عالم مثال ممکن است دارای بال و پر مثالی باشند.[۵۲]
- ابن عربی منظور از تعداد بال‌های فرشتگان را میزان تأثیر آنها در ملکوت آسمان و زمین می‌داند.[۵۳]
- برخی تعداد بال‌ها را نشانه سرعت فرشتگان در انجام دستورات خدا می‌دانند[۵۴] و بعضی آن را نشانه تفاوت مراتب فرشتگان یا تفاوت عوالم آنها.[۵۵]
کتابشناسی
درباره ملائکه آثار مستقلی نوشته شده است برخی از آنها عبارتند از:
- الایمان بالملائکه، عبدالله سراج‌الدین
- المخلوقات الخفیه فی القرآن؛ علامه طباطبایی
- سیری در اسرار فرشتگان با رویکرد قرآنی و عرفانی
- الملائکه: بیلی گرام
- سیمای فرشتگان در قرآن و نهج البلاغه: لیلا حمداللهی
- فرشتگان علیرضا رجالی تهرانی
- ملائکه نوشته محمد شجاعی.[۵۶]
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- امام خمینی، سید روح‌الله، آداب الصلاة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)، تهران، ۱۳۸۸ش.
- جوادی آملی، عبدالله، تحریر تمهید القواعد ابن ترکه، تهران، انتشارات الزهراء، ۱۳۷۲ش.
- حسن‌زاده آملی، حسن، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، ۱۳۷۸ش.
- خمینی، سید مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، به کوشش محمد سجادی اصفهانی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۰ش.
- رستمی و آل‌بویه، محمدزمان و طاهره، سیری در اسرار فرشتگان، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، افست، قم، انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان عن تأویل آیه القرآن، به کوشش صدقی، جمیل العطار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، تصحیح احمد حسینی، تهران، کتابفروشی مرتضی، ۱۴۱۶ق.
- عروسی حویزی، ابن جمعه، تفسیر نورالثقلین، به کوشش رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۳ق.
- فخرالدین رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- محلی و سیوطی، جلال الدین، تفسیر الجلالین، بیروت، مؤسسه النور للمطبوعات، ۱۴۱۶ق.
- مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
- ملاصدرا، محمد بن ابراهیم، تفسیر القرآن الکریم، تحقیق محمد خواجوی، قم، بیدار، ۱۳۶۶ش.
- محقق، فاطمه، عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، قم، آشیانه مهر، چاپ اول، ۱۳۹۱ش.
- نهج البلاغه، تصحیح صبحی صالح، قم، مرکز البحوث الاسلامیه، ۱۳۷۴ افست از روی بیروت ۱۳۸۷ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح طیب موسوی جزائری، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۶.
- ↑ طریحی، مجمع‌البحرین، ۱۴۱۶ق، ج۵، ص۲۹۲.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۵۸، ص۳۰۶، ح۱۵.
- ↑ سوره بقره، آیه۲۸۵.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ج۲، ص۴۴۲.
- ↑ رستمی و آل بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ۱۳۹۳ش، ص۴۷.
- ↑ نهج‌البلاغه، صبحی صالح، ۱۳۷۴، ص۱۲۸-۱۳۱.
- ↑ تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص ۳۴، ح۲۰.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج۱۵، ص۸ و ج۱۸، ص۳۴۵ و ج۲۴، ص ۸۸.
- ↑ The Encyclopedia of Religion, volume1, p:2830, Oxford, New York, (1986 به نقل از مطهری‌نیا، «بازنمایی فرشتگان الهی در رسانه(۱) (جبرائیل و میکائیل)».
- ↑ سوره نحل، آیات ۲ و ۱۰۲؛ سوره عبس، آيه۱۶.
- ↑ سوره نازعات، آيه۵؛ سوره معارج، آيه۴.
- ↑ سوره مؤمن، آيه۷.
- ↑ سوره انبیاء، آيه۲۸.
- ↑ سوره آل عمران، آیات ۱۲۴ و ۱۲۵.
- ↑ سوره بقره، آیه۱۴۱؛ سوره آل عمران، آيه۸۷.
- ↑ سوره یونس، آيه۲۱؛ سوره زخرف، آيه۸۰؛ سوره انفطار، آیه۱۱.
- ↑ سوره انعام، آیه۶۲؛ سوره نساء، آیه۹۷.
- ↑ سوره انبیاء، آيات ۱۹-۲۰.
- ↑ سوره نحل، آیات۲۸ و۳۲.
- ↑ سوره زمر، آیه۷۲؛ سوره انبیاء، آیه۱۰۳.
- ↑ سوره مدثر، آيه۲۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۲.
- ↑ سوره تکویر، آیه۲۱.
- ↑ سوره سجده، آیه۱۲؛ سوره انعام، آیه۶۲.
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۰.
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ج۱۷، ص۱۷۶؛ فخررازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۶، ص۳۶۲؛ مراغی، تفسیر المراغی، دار احیاء التراث العربی، ج۲۳، ص۸۹؛ طوسی و محلی، تفسیر الجلالین، ۱۴۱۶ق، ص۴۵۵.
- ↑ ملاصدرا، تفسیر القرآن الکریم، ۱۳۶۶ش، ج۲، ص۳۷۱.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۰۷.
- ↑ حسن‌زاده آملی، ممد الهمم، ص۳۶۷-۳۶۹.
- ↑ حسن‌زاده آملی، ممد الهمم، ص۳۶۷-۳۶۹
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۱۳ق، ص۳۶۰.
- ↑ مطهری‌نیا، «بازنمایی فرشتگان الهی در رسانه(۱) (جبرائیل و میکائیل)».
- ↑ سوره مریم، آیه۱۷.
- ↑ امام خمینی، آداب الصلاة، ۱۳۸۸ش، ص۳۴۲.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۲۰، ص۲۱۰.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۲، ص۷۴.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۲۴.
- ↑ محقق، عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۱۳۰.
- ↑ محقق، عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۱۳۱.
- ↑ نگاه کنید به محقق، عصمت از دیدگاه شیعه و اهل تسنن، ۱۳۹۱ش، ص۱۳۰-۱۳۲.
- ↑ سوره انبیاء، آيه۲۷.
- ↑ سوره تحریم، آیه۶.
- ↑ نگاه کنید به فیاض لاهیجی، گوهر مراد، ۱۳۸۳ش، ص۴۲۶.
- ↑ راستین و کهنسال، «عصمت فرشتگان، شواهد موافق و مخالف»، ص۱۲۷ و۱۲۸.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۱۲.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، ج۴، ص۲۸۰.
- ↑ طبرس& مجمع البیان، ج۸، ص ۶۲۵
- ↑ علامه طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۷، ص۷.
- ↑ امام خمینی، ص۴۱۵.
- ↑ سیری در اسرار فرشتگان، ص۷۹.
- ↑ سیری در اسرار فرشتگان، ص۸۰.
- ↑ سیری در اسرار فرشتگان، ص۸۱.
- ↑ رستمی و آل‌بویه، سیری در اسرار فرشتگان، ص۴۶.