رُوح‌ُ القُدُس به‌معنای روح پاک، موجودی منزه از عیب‌ها و نقص‌ها است. موجوداتی چون جبرئیل، موجودی از عالم امر، نیروی غیبی، عقل فعال، روح‌الارواح و بزرگ فرشتگان از مصادیق روح القدس معرفی شده‌اند. در منابع اسلامی وظایفی همچون رساندن وحی به پیامبران، یاری رساندن به مؤمنان، مبدأ علم پیامبران، منشأ القاء حکم و علم به اهل‌بیت(ع) و شفاعت در روز قیامت به روحالقدس نسبت داده شده است.
روحالقدس در ادبیات مسیحی اُقنوم سوم از اقنوم‌های سه‌گانه (پدر، پسر و روحالقدس) است؛ البته برخی از متکلمان مسیحی، الوهیتش را نپذیرفته‌اند. واژه روح القدس در قرآن، کتب مقدس و در ادبیات فارسی و عربی استفاده شده است. کتاب «تحلیل فلسفی و عرفانی روحالقدس در متون دینی» اثر فاطمه علی‌پور به تبیین جایگاه روحالقدس در آئین زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام پرداخته است.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
روحالقدس به‌معنای روح پاک، موجودی است که از عیب‌ها و نقص‌ها منزه است.[۱] در قاموس کتاب مقدس آمده ست، روحالقدس را مقدس می‌گویند چرا که از کارهایش تقدیس قلب‌های مؤمنان است و به واسطه علاقه‌ای که به خدا و مسیح دارد، او را روح‌الله و روح مسیح نیز می‌نامند.[۲]
این واژه در قرآن و کتاب مقدس به کار رفته است؛ قرآن از نازل شدن قرآن به وسیله روحالقدس[۳] و تأیید حضرت عیسی توسط او[۴] سخن گفته است. این واژه در ادبیات فارسی نیز استفاده می‌شود مانند:
روحالقدس کیست؟
درباره حقیقت روحالقدس احتمالات مختلفی ذکر شده است:
- جبرئیل: تعدادی از مفسران روحالقدس را جبرئیل دانسته‌اند.[۶] نامیدن جبرئیل به روحالقدس به روحانیت و قداست او و نیز نقشش در زنده نگه داشتن دین اشاره دارد.[۷]
- موجودی از عالم امر: علامه طباطبایی روحالقدس را موجودی از عالم امر و غیر از ملائکه می‌داند که آنان را در رساندن وحی به انبیا همراهی می‌کرده است.[۸]
- بزرگ فرشتگان: در روایتی از امام صادق(ع)، روح القدس فرشته‌ای بزرگ‌تر از جبرئیل و میکائیل معرفی شده که همراه پیامبر اکرم(ص) بوده و پس از پیامبر(ص)، همراه امامان شیعه است.[۹] در برخی از روایات روحالقدس، همان روح دانسته شده که در قرآن[۱۰] از نزول او به همراه ملائکه در شب قدر سخن گفته شده است.[۱۱]
- نیروی غیبی: روحالقدس اسم اعظم[۱۲] یا نیروی غیبی[۱۳] که عیسی مسیح با آن مردگان را زنده می‌کرد. این نیرو به صورت ضعیف‌تر در وجود همه مؤمنان قرار دارد و آنها را یاری می‌کند و از گناه بازمی‌دارد.[۱۴]
- صادر نخستین: به گفته سید حیدر آملی، حکما اتفاق‌نظر دارند که صادر نخستین عقل است؛ البته آن را با نام‌های مختلفی از جمله روحالقدس و عقل فعال خوانده‌اند.[۱۵]
- روح الارواح: در برخی از آثار عرفا، از روحالقدس به عنوان روح‌الارواح یاد شده که مخلوق خدا نیست؛ بلکه وجهی از وجوه خدا است که روح مخلوقات به آن قائم است.[۱۶]
وظایف
در قرآن کریم و احادیث وظایفی به روحالقدس نسبت داده شده است.
- ابلاغ وحی به پیامبران: بنابر اینکه روح القدس جبرئیل باشد انتقال و ابلاغ پیام خدا به پیامبران از وظایف او است.
- مؤید و کمک‌کننده پیامبران و اولیای الهی: در آیاتی از قرآن که سخن از تأیید عیسی مسیح به وسیله روح القدس به میان آمده، بنابر نظر مفسران تأیید به معنای تقویت و کمک است.[۱۷] برخی نیز در اینجا انجیل را مصداق روحالقدس دانسته‌اند.[۱۸]
- مبدأ علم انبیا: در برخی از روایات از وجود پنج روح در وجود انبیا و اوصیا نام برده شده که روحالقدس از جمله آنهاست و به وسیله آن پیامبران اشیاء را می‌شناسند.[۱۹]
- القا حکم الهی به اهل‌بیت(ع): بر پایه روایات، اهل‌بیت بر اساس حکم خدا، داود نبی و چیزی که روحالقدس بر قلبشان القا می‌کند، قضاوت می‌کنند.[۲۰]
- شفاعت در قیامت: بر پایه حدیثی از پیامبر اسلام(ص) نخستین شفاعت‌کننده در روز قیامت روحالقدس است.[۲۱]
- یاری‌رسانی به مؤمنان: بر اساس روایات روحالقدس تا زمانی که مؤمنان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) را حمایت کنند، آنان را یاری می‌کند.[۲۲] به گزارش ابن اَثیر تاریخ‌نگار اسلامی، پیامبر(ص) از خدا خواست حسان بن ثابت شاعر عرب در دوره جاهلیت که در دفاع از پیامبر(ص) و هجو دشمنان اسلام شعر می‌سرود، را تا زمانی که از پیامبر(ص) پشتیانی می‌کند، مورد تأیید روحالقدس قرار دهد.[۲۳]
الوهیت
در ادبیات مسیحی روحالقدس، اقنوم سوم از اقنوم‌های سه‌گانه (پدر، پسر و روحالقدس) است.[۲۴] در کتاب مقدس حیات به او نسبت داده شده است.[۲۵] بر اساس کتاب مقدس، مؤمنان در هنگام توبه روحالقدس را در می‌یابند و او آنها را از آلودگی‌های گناه پاک می‌کند؛[۲۶] البته متکلمان مسیحی درباره الوهیت روحالقدس اختلاف‌نظر دارند. بعضی از آنان شخصیت الهی روحالقدس را انکار کرده و او را فرشته می‌دانند.[۲۷] برخی دیگر بر این باورند که روحالقدس موجود مستقلی نیست؛ بلکه تجلی خداوند است و به الوهیتش معتقدند.[۲۸]
تک‌نگاری
کتاب «تحلیل فلسفی و عرفانی روحالقدس در متون دینی» اثر فاطمه علی‌پور به تبیین جایگاه روحالقدس در آئین زرتشت، یهود، مسیحیت و اسلام پرداخته است. همچنین در این کتاب نظریات فلسفی و عرفانی اندیشمندان مسلمان تحلیل و ارزیابی شده است.[۲۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۶۲.
- ↑ هاکس، قاموس کتاب مقدس، ۱۳۹۴ش، ص۴۲۴.
- ↑ سوره نحل، آیه ۱۰۲.
- ↑ سوره بقره، آیات۸۷، ۲۵۳؛ سوره مائده، آیه ۱۱۰.
- ↑ دیوان حافظ، غزلیات حافظ، عزل ۱۴۳.
- ↑ نگاه کنید به: طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۳۴۰؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ نگاه کنید به: ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۸۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ج۱۳، ص۱۹۶-۱۹۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۷۹.
- ↑ سوره قدر، آيه۴.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۴، ص۱۴.
- ↑ ابوحیان اندلسی، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۸۱.
- ↑ نگاه کنید به: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ نگاه کنید به: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ آملی، جامع الاسرار، ۱۳۴۷ش، ج۱، ص۶۸۸.
- ↑ جیلی، الانسان الکامل فی معرفة الاواخر و الاوائل، ۱۴۱۸ق، ص۱۵۰.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۳، ص۵۹۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۱، ص۲۰۷.
- ↑ نگاه کنید به: مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص۳۳۹؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۱، ص۳۴۰.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۷۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۹۸.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، ج۴، ص۴۹۶-۴۹۸.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۰۲.
- ↑ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۸۲.
- ↑ هاکس، قاموس کتاب مقدس، ۱۳۹۴ش، ص۴۲۴.
- ↑ هاکس، قاموس کتاب مقدس، ۱۳۹۴ش، ص۴۲۴.
- ↑ هاکس، قاموس کتاب مقدس، ۱۳۹۴ش، ص۴۲۴.
- ↑ مک‌گراث، درآمدی بر الهیات مسیحی، ۱۳۸۵ش، ص۳۰۹-۳۱۰.
- ↑ سلیمانی اردستانی، درآمد بر الهیات تطبیقی اسلام و مسیحیت، ۱۳۸۲ش، ص۱۲۶-۱۲۷.
- ↑ «تحلیل فلسفی و عرفانی روحالقدس در متون دینی، منتشر شد»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
منابع
- قرآن.
- آملی، سید حیدر بن علی، جامع الاسرار و منبع النور، تحقیق هانری کوربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران، ۱۳۴۷ش.
- ابن‌اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۹م/۱۴۰۹ق.
- ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۰ق.
- جیلی، عبدالکریم بن ابراهیم، الإنسان الکامل فی معرفة الأواخر و الأوائل، تحقیق صلاح محمد عویضه، بیروت، دارالکتب العلمیة/منشورات محمدعلی بیضون، ۱۴۱۸ق/۱۹۷۷م.
- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- دیوان غزلیات حافظ.
- زمخشری، محمود، الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل، بیروت، دارالكتاب العربی، ۱۴۰۷ق.
- سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم، درآمدی بر الهیات تطبیقی اسلام و مسیحیت، قم، کتاب طه، ۱۳۸۲ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبيان فى تفسير القرآن، بیروت، دار احياء التراث العربى، بی‌تا.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، ۱۳۷۲ش.
- علامه طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احياء التراث العربى، ۱۴۲۰ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، تصحیح طيب موسوى جزائرى، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ۱۳۷۴ش.
- مک‌گراث، الیستر، درآمدی بر الهیات مسیحی، ترجمه عیسی دیباج، تهران، کتاب روشن، ۱۳۸۵ش.
- هاکس، جیمز، قاموس کتاب مقدس، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۹۴ش.
- «تحلیل فلسفی و عرفانی روحالقدس در متون دینی، منتشر شد»]، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
پیوند به بیرون