ابراهیم پسر رسول خدا
.jpg) قبر ابراهیم در قبرستان بقیع | |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | ابراهیم بن محمد |
| زادروز | ذی الحجه سال ۸ قمری |
| محل زندگی | مدینه |
| نسب/قبیله | قریش |
| خویشاوندان | حضرت محمد(ص) - ماریه قبطیه |
| درگذشت | سال ۱۰ قمری |
| مدفن | بقیع |
| مشخصات دینی | |
| دلیل شهرت | فرزند پیامبر |
ابراهیم (۸-۱۰ق) فرزند پیامبر اسلام(ص) و ماریه قِبطیه بود که در حدود ۱۸ماهگی درگذشت. تولد او باعث خوشحالی پیامبر(ص) شد و برایش مراسم عقیقه را به جا آورد.
در روز وفات ابراهیم، خورشیدگرفتگی رخ داد که پیامبر(ص) ارتباط بین این پدیده طبیعی و مرگ فرزندش را رد کرد. ابراهیم در قبرستان بقیع دفن شد.
پیامبر(ص) در مرگ فرزندش گریست و آیه استرجاع بر زبان جاری کرد. فقیهان از گریه پیامبر در سوگ ابراهیم، برای اثبات مشروعیت گریه بر میت استفاده میکنند.
تولد ابراهیم
| نام | درگذشت |
|---|---|
| قاسم | قبل از بعثت |
| عبدالله | قبل از هجرت |
| رقیه | قبل از هجرت - ۲ هجری |
| زینب | سال ۳۰عام الفیل - ۸ هجری |
| ام کلثوم | قبل از هجرت - ۹ هجری |
| ابراهیم | ۸ هجری - ۱۰ هجری |
| فاطمة الزهرا(س) | بعثت-۱۱ هجری |
ابراهیم، فرزند پیامبر اسلام و ماریه قِبطیه بود[۱] که در ذیالحجه سال ۸ هجری در مدینه متولد شد.[۲] پیامبر(ص) فرمود: «نام پدرم ابراهیم را بر او نهادم.»[۳] در روز هفتم تولد او، برایش عقیقه انجام داد، سرش را تراشید و هموزن موی او، نقره به فقرا بخشید.[۴]
تولد ابراهیم باعث خوشحالی پیامبر(ص) شد[۵] و جبرئیل او را با لقب اباابراهیم مورد خطاب قرار داد.[۶] پیامبر(ص) همچنین به شباهت ظاهری این کودک به خود اشاره کرده بود.[۷]
قابله و دایه
بر اساس منابع تاریخی، قابله ابراهیم، سَلمی (خادمه پیامبر) بود. همسر سلمی، ابورافع، این خبر را به پیامبر(ص) رساند و پیامبر در پاسخ، به او بندهای بخشید.[۸] پس از تولد، زنان انصار برای شیردهی به ابراهیم پیشقدم شدند که در نهایت پیامبر(ص)، ام برده دختر منذر بن زید را به عنوان دایه او انتخاب کرد.[۹]
درگذشت
بر اساس گزارشهای تاریخی، ابراهیم در دهم یا پایان ربیعالاول سال ۱۰ قمری و در ۱۶ماهگی از دنیا رفت.[۱۰] در نقلی دیگر، سن او هنگام وفات ۱۸ماه ذکر شده است[۱۱] و به نقل سوم، پس از یک سال و ده ماه و هشت روز درگذشت.[۱۲]
بر اساس دادههای سایت ناسا درباره خورشیدگرفتگیهای تاریخی، خورشیدگرفتگیای که همزمان با وفات ابراهیم رخ داد، در تاریخ ۲۷ ژانویه سال ۶۳۲م، برابر با ۲۵ شوال سال ۱۰ق ثبت شده است.[۱۳]
ابراهیم در بقیع، در کنار قبر عثمان بن مظعون (درگذشته ۲ق) دفن شد.[۱۴] پیامبر اسلام(ص) سنگی بر سر مزار او قرار داد و بر قبرش آب پاشید.[۱۵]
روایت ابنشهرآشوب
بر اساس روایتی که ابنشهرآشوب در مَناقب از ابنعباس نقل کرده، روزی پیامبر(ص) در حالی که فرزندش ابراهیم و نوهاش حسین(ع) را در آغوش داشت، جبرئیل بر او نازل شد و پیام الهی را ابلاغ کرد که: «خداوند سلام میرساند و میفرماید: میان این دو جمع نمیکنی؛ یکی را فدای دیگری کن.» پیامبر(ص)، امام حسین(ع) را برگزید و دلیل این انتخاب را چنین بیان کرد: «ناراحتی خودم بر مرگ ابراهیم را بر ناراحتی فاطمه و علی بر مرگ حسین ترجیح دادم.» بر اساس این روایت، ابراهیم سه روز پس از این واقعه درگذشت.[۱۶]
واکنش پیامبر(ص) به وفات ابراهیم
در پی درگذشت ابراهیم، پیامبر با اندوهی عمیق گریست و فرمود: «چشم میگرید و دل اندوهگین میشود، ولی سخنی که خداوند را به خشم آورد نمیگوییم.»[۱۷] همچنین در روایتی دیگر آمده است که پیامبر(ص) رو به کوهی ایستاد و با اندوهی عمیق گفت:
| « | ای کوه! اگر آنچه بر من وارد شده بر تو وارد میشد، تو را درهم میکوبید. ولی ما همانگونه که خدا فرمان داده، میگوییم: إنّا لِلهِ وَ إنّا اِلَیْهِ راجِعونَ وَ الْحَمدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ.[۱۸] | » |
واکنش پیامبر مستندی برای مشروعیت سوگواری
فقیهان با استناد به گریه پیامبر در سوگ ابراهیم، گریه بر اموات را جایز میدانند. به گفته صاحبجواهر (درگذشت: ۱۲۶۶ق) روایات بسیاری تأیید میکند گریه و نوحه برای مرده جایز است؛ از جمله روایاتی که از گریه پیامبر(ص) در سوگ فرزندش ابراهیم حکایت دارد.[۱۹]
کسوف در روز وفات ابراهیم
در روزی که ابراهیم درگذشت، همزمان با مرگ او خورشیدگرفتگی نیز رخ داد، برخی مردم این پدیده را به مرگ ابراهیم نسبت دادند. پیامبر(ص) این باور را رد کرد و فرمود: «خورشید و ماه دو نشانه الهی هستند و برای مرگ یا زندگی هیچ انسانی نمیگیرند.»[۲۰] به گفته مرتضی مطهری پیامبر نخواست از جهل و نادانی مردم برای پیشبرد اهداف استفاده کند، بلکه بر آن بود تا با ارتقای آگاهی و بینش مردم، از مسیر علم و معرفت آنان را هدایت نمایند.[۲۱]
زیارتنامه ابراهیم فرزند رسولالله
زیارت ابراهیم، بهمعنای خواندن زیارتنامهای است که در کتاب مفاتیح الجنان برای او نقل شده است.[۲۲] متن این زیارت، به این شرح است:
«السَّلامُ عَلی رَسُولِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلی نَبِیِّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلی حَبِیبِ اللَّهِ، السَّلامُ عَلی صَفِیِّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلی نَجِیِّ اللَّهِ، السَّلامُ عَلی مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ، سَیّدِ الْانْبِیاءِ وَخاتَمِ الْمُرْسَلِینَ، وَخِیَرَهِ اللَّهِ مِنْ خَلْقِهِ فِی ارْضِهِ وَسَماءِهِ، السَّلامُ عَلی جَمِیعِ انْبِیاءِهِ وَرُسُلِهِ، السَّلامُ عَلَی الشُّهَداءِ وَالسُّعَداءِ وَالصَّالِحِینَ، السَّلامُ عَلَیْنا وَعَلی عِبادِاللَّهِ الصَّالِحِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ ایَّتُهَا الرُّوحُ الزَّاکِیَهُ، السَّلامُ عَلَیْکَ ایَّتُهَا النَّفْسُ الشَّرِیفَهُ، السَّلامُ عَلَیْکَ ایَّتُهَا السُّلالَهُ الطَّاهِرَهُ، السَّلامُ عَلَیْکَ ایَّتُهَا النَّسَمَهُ الزَّاکِیَهُ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ خَیْرِ الْوَری، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ النَّبِیّ الْمُجْتَبی، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الْمَبْعُوثِ الی کافَّهِ الْوَری، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الْبَشِیرِ النَّذِیرِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ السِّراجِ الْمُنِیرِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الْمُؤَیَّدِ بِالْقُرْآنِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الْمُرْسَلِ الَی الْإِنْسِ وَالْجانِّ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ صاحِبِ الرَّایَهِ وَالْعَلامَهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ الشَّفِیعِ یَوْمَ الْقِیمَهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَابْنَ مَنْ حَباهُ اللَّهُ بِالْکَرامَهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ وَرَحْمَهُ اللَّهِ وبَرَکاتُهُ، اشْهَدُ انَّکَ قَد اخْتارَ اللَّهُ لَکَ دارَ انْعامِهِ قَبْلَ انْ یَکْتُبَ عَلَیْکَ احْکامَهُ، اوْ یُکَلّفَکَ حَلالَهُ وَحَرامَهُ، فَنَقَلَکَ الَیْهِ طَیّباً زاکِیاً مَرْضِیّاً طاهِراً مِنْ کُلِّ نَجَسٍ، مُقَدَّساً مِنْ کُلِّ دَنَسٍ، وَبَوَّأَکَ جَنَّهَ الْمَأْوی، وَرَفَعَکَ الَی الدَّرَجاتِ الْعُلی، وَصَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ صَلاهً تَقَرُّ بِها عَیْنُ رَسُولِهِ، وَتُبَلّغُهُ اکْبَرَ مَأْمُولِهِ، اللَّهُمَّ اجْعَلْ افْضَلَ صَلَواتِکَ وَازْکیها، وَانْمی بَرَکاتِکَ وَاوْفیها، عَلی رَسُولِکَ وَنَبِیِّکَ وَخِیَرَتِکَ مِنْ خَلْقِکَ، مُحَمَّدٍ خاتَمِ النَّبِیّینَ، وَعَلی مَنْ نَسَلَ مِنْ اوْلادِهِ الطَّیّبِینَ، وَعَلی مَنْ خَلَّفَ مِنْ عِتْرَتِهِ الطَّاهِرِینَ، بِرَحْمَتِکَ یا ارْحَمَ الرَّاحِمِینَ، اللَّهُمَّ انّی اسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍصَفِیِّکَ، وَابْراهِیمَ نَجْلِ نَبِیِّکَ انْ تَجْعَلَ سَعْیِی بِهِمْ مَشْکُوراً، وَذَنْبِی بِهِمْ مَغْفُوراً، وَحَیاتِی بِهِمْ سَعِیدَهً، وَعاقِبَتِی بِهِمْ حَمِیدَهً، وَحَوائِجِی بِهِمْ مَقْضِیَّهً، وَافْعالِی بِهِمْ مَرْضِیَّهً، وَامُورِی بِهِمْ مَسْعُودَهً، وَشُؤُونِی بِهِمْ مَحْمُودَهً، اللَّهُمَّ وَاحْسِنْ لِیَ التَّوْفِیقَ، وَنَفِّسْ عَنّی کُلَّ هَمٍّ وَضِیقٍ، اللَّهُمَّ جَنِّبْنِی عِقابَکَ، وَامْنَحْنِی ثَوابَکَ، وَاسْکِنّی جِنانَکَ، وَارْزُقْنِی رِضْوانَکَ وَامانَکَ، وَاشْرِکْ لِی فِیصالِحِ دُعائِی والِدَیَّ وَوُلْدِی وَجَمِیعَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِناتِ، الْاحْیاءَ مِنْهُمْ وَالْامْواتَ، انَّکَ وَلِیُّ الْباقِیاتِ الصَّالِحاتِ، آمِینَ رَبَّ الْعالَمِینَ.»[۲۳] |
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ آیتی، چکیده تاریخ پیامبر اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۲۱۵.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۰۷.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۰۷؛ ج۸، ص۲۱۲.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۰۸.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۱.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۴؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۱.
- ↑ «Solar Eclipses of Historical Interest»، سایت ناسا.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۱.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۱.
- ↑ ابنشهرآشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۸۱.
- ↑ مجلسی، بحار الأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۷۹، ص۹۱؛ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۴.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۲.
- ↑ نجفی، جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۴، ص۲۶۴-۲۶۵.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۵۲؛ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۳۶۳ش، ج۷۹، ص۹۱.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار شهید مطهری، ۱۳۹۰شُ ج١۶، ص١٠٩.
- ↑ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۶ش، ص۴۵۵-۴۵۷.
- ↑ در طواف دل، ص۶۲-۶۶.
منابع
- آیتی، محمدابراهیم، چکیده تاریخ پیامبر اسلام، مشهد، بنياد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۳۷۸ش.
- ابنسعد، الطبقات الکبری، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
- ابنشهرآشوب، محمد بن علی، المناقب، قم، نشر علامه، ۱۳۷۹ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الأشراف، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.
- در طواف دل، مرکز تحقیقات حج، نشر مشعر.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ۱۳۸۶ش، تهران، مشعر.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، تهران، انتشارات اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، تهران و قم، انتشارات صدرا، ۱۳۹۰ش.
- نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ۱۴۰۴ق.
- «Solar Eclipses of Historical Interest»، سایت ناسا، تاریخ بازدید: ۲ مهر ۱۳۰۴ش.
