ماریه دختر شمعون: تفاوت میان نسخه‌ها
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
==ماجرای افک== | ==ماجرای افک== | ||
{{اصلی|حادثه افک}} | {{اصلی|حادثه افک}} | ||
افک به ماجرای تهمتِ [[فحشا]] زدن گروهی از مردم به یکی از [[همسران پیامبر(ص)|همسران پیامبر]] اشاره دارد. <ref>خراسانی و دشتی، آیه‌های نامدار، ۱۳۸۸ش، ص۳۸.</ref> بر اساس روایتی که [[علی بن ابراهیم قمی]] از [[امام محمد باقر علیه السلام|امام باقر(ع)]] نقل کرده، [[عایشه]] به | افک به ماجرای تهمتِ [[فحشا]] زدن گروهی از مردم به یکی از [[همسران پیامبر(ص)|همسران پیامبر]] اشاره دارد. <ref>خراسانی و دشتی، آیه‌های نامدار، ۱۳۸۸ش، ص۳۸.</ref> بر اساس روایتی که [[علی بن ابراهیم قمی]] از [[امام محمد باقر علیه السلام|امام باقر(ع)]] نقل کرده، [[عایشه]] به ماریه قبطیه تهمت زد که با فردی به نام جَریح قبطی ارتباط نامشروع برقرار کرده است.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.</ref> مطابق این گزارش هنگامی که پیامبر(ص) از مرگ فرزندش [[ابراهیم فرزند پیامبر|ابراهیم]] غمگین بود، با این سخن عایشه روبه‌رو شد که «از مرگ ابراهیم ناراحت نباش، چرا که او فرزند جریح بوده است».<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.</ref> به همین دلیل پیامبر(ص)، از امام علی(ع) خواست جریح را به قتل برساند.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.</ref> جریح که از قصد امام علی آگاه شده بود به بالای درختی فرار کرد.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.</ref> در آن هنگام لباس او کنار رفت و علی(ع) متوجه شد او آلت تناسلی ندارد.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.</ref> بدین ترتیب تهمت ارتباط نامشروع از ماریه برداشته و آیات افک نازل شد.<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.</ref> | ||
برخی مفسران مانند [[محمدحسین طباطبایی]]<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.</ref>، [[سید محمدحسین فضل‌الله]]<ref>فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۲۵۲-۲۵۷.</ref>، [[مکارم شیرازی]]<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۳۹۱-۳۹۳.</ref> و [[جعفر سبحانی]] این گزارش را با اشکال‌هایی مواجه دانسته، آن را رد کرده‌اند.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۹، ص۱۱۸.</ref> گفته شده از علمای شیعه، تنها عالمان دوره‌های اخیر آیه افک را مربوط به ماجرای ماریه دانسته‌اند.<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۸.</ref> از جمله این عالمان می‌توان به [[سید ابوالقاسم خویی]]<ref>خویی، صراط النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۶۳.</ref>، [[سید جعفر مرتضی عاملی]]<ref>عاملی، حدیث الافک، ۱۴۳۹ق، ص۳۸۱-۳۸۲.</ref> و [[سید مرتضی عسکری]] اشاره کرد.<ref>عسکری، احادیث ام‌المؤمنین عایشة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> [[شیخ مفید]] که رساله مستقلی در موضوع حدیث ماریه، با نام [[رسالة حول خبر ماریة (کتاب)|رسالة حول خبر ماریة]]، نوشته است، این حدیث را مسلّم دانسته و معتقد است همه علما این روایت را ثابت می‌دانند<ref>شیخ مفید، رسالة حول خبر ماریة، ۱۴۱۳ق، ص۱۸.</ref>، ولی در حدیثی که او نقل کرده، به نازل شدن آیات افک اشاره نشده است؛<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۴.</ref> چنان‌که در منابع متعدد دیگری ماجرای ماریه بدون اشاره به نزول آیات افک، نقل شده است.<ref>سید مرتضی، أمالی المرتضی، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۷۷؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۲۹۷-۲۹۸؛ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۸۶-۳۸۷؛ ابن‌شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۲۵.</ref> اتهام به ماریه در منابع اهل‌تسنن نیز آمده است؛ از جمله این منابع می‌توان به [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]]<ref>مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۲۱۳۹.</ref>، الطبقات الکبری<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۷۲.</ref>، انساب الأشراف<ref>بلاذری، انساب الأشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۴۵۰.</ref>، [[المستدرک علی الصحیحین]]<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق ج۴، ص۴۱.</ref> و صفوة الصفوة اشاره کرد.<ref>ابن‌جوزی، صفوة الصفوة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۴۵.</ref> | برخی مفسران مانند [[محمدحسین طباطبایی]]<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.</ref>، [[سید محمدحسین فضل‌الله]]<ref>فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۲۵۲-۲۵۷.</ref>، [[مکارم شیرازی]]<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۳۹۱-۳۹۳.</ref> و [[جعفر سبحانی]] این گزارش را با اشکال‌هایی مواجه دانسته، آن را رد کرده‌اند.<ref>سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۹، ص۱۱۸.</ref> گفته شده از علمای شیعه، تنها عالمان دوره‌های اخیر آیه افک را مربوط به ماجرای ماریه دانسته‌اند.<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۸.</ref> از جمله این عالمان می‌توان به [[سید ابوالقاسم خویی]]<ref>خویی، صراط النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۶۳.</ref>، [[سید جعفر مرتضی عاملی]]<ref>عاملی، حدیث الافک، ۱۴۳۹ق، ص۳۸۱-۳۸۲.</ref> و [[سید مرتضی عسکری]] اشاره کرد.<ref>عسکری، احادیث ام‌المؤمنین عایشة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۸۶-۱۸۷.</ref> [[شیخ مفید]] که رساله مستقلی در موضوع حدیث ماریه، با نام [[رسالة حول خبر ماریة (کتاب)|رسالة حول خبر ماریة]]، نوشته است، این حدیث را مسلّم دانسته و معتقد است همه علما این روایت را ثابت می‌دانند<ref>شیخ مفید، رسالة حول خبر ماریة، ۱۴۱۳ق، ص۱۸.</ref>، ولی در حدیثی که او نقل کرده، به نازل شدن آیات افک اشاره نشده است؛<ref>خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۴.</ref> چنان‌که در منابع متعدد دیگری ماجرای ماریه بدون اشاره به نزول آیات افک، نقل شده است.<ref>سید مرتضی، أمالی المرتضی، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۷۷؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۲۹۷-۲۹۸؛ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۸۶-۳۸۷؛ ابن‌شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۲۵.</ref> اتهام به ماریه در منابع اهل‌تسنن نیز آمده است؛ از جمله این منابع می‌توان به [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]]<ref>مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۲۱۳۹.</ref>، الطبقات الکبری<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۷۲.</ref>، انساب الأشراف<ref>بلاذری، انساب الأشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۴۵۰.</ref>، [[المستدرک علی الصحیحین]]<ref>حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق ج۴، ص۴۱.</ref> و صفوة الصفوة اشاره کرد.<ref>ابن‌جوزی، صفوة الصفوة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۴۵.</ref> | ||
نسخهٔ ۱۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۳:۵۲
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| لقب | ماریه قِبْطیه • ام المؤمنین |
| زادگاه | روستای «حفن» از مناطق «انصنا»، مصر |
| خویشاوندان | پیامبراکرم(ص) • ابراهیم پسر رسول خدا |
| درگذشت | محرم سال ۱۶ هجری، مدینه |
| مدفن | قبرستان بقيع |
| مشخصات دینی | |
| زمان اسلام آوردن | سال هفتم هجری قمری |
| دلیل شهرت | همسر رسول خدا(ص) |
ماریه دختر شمعون (درگذشت: ۱۶ق) معروف به ماریه قِبْطیه، از همسران پیامبر(ص) که ابراهیم از او زاده شد. مقوقس، حاکم مصر و اسکندریه در پاسخ به نامه پیامبر، او را به همراه هدایایی برای پیامبر فرستاد. در میان همسران پیامبر، غیر از حضرت خدیجه، ماریه تنها زنی بود که از پیامبر صاحب فرزند شد.
قبل از ازدواج با پیامبر(ص)
 | |
| خدیجه دختر خویلد | (ازدواج: ۲۵ عام‌الفیل) |
| سوده دختر زمعه | (ازدواج: قبل از هجرت) |
| عایشه دختر ابوبکر | (ازدواج: ۲ق) |
| حفصه دختر عمر بن خطاب | (ازدواج: ۳ق) |
| زینب دختر خزیمه | (ازدواج: ۳ق) |
| ام سلمه دختر ابوامیه | (ازدواج: ۴ق) |
| زینب دختر جحش | (ازدواج: ۵هجری) |
| جویریه دختر حارث | (ازدواج: ۵ یا ۶ق) |
| ام‌حبیبه دختر ابوسفیان | (ازدواج: ۶ یا ۷ق) |
| ماریه دختر شمعون | (ازدواج: ۷ق) |
| صفیه دختر حیی | (ازدواج: ۷ق) |
| میمونه دختر حارث | (ازدواج: ۷ق) |
ماریه دختر شمعون در روستای «حفن» در یکی از مناطق «انصنا» در مصر به دنیا آمد. در سال هفتم هجری قمری، رسول خدا(ص) حاطب بن ابی بلتعه را به همراه نامه‌ای به سوی مقوقس حاکم مصر و اسکندریه فرستاد تا او را به اسلام دعوت کند.[۱] مقوقس در پاسخ به دعوت پیامبر (ص) ماریه را که از دختران ملوک مصر بود به همراه خواهرش «سیرین»[۲] و به نقلی «شیرین»[۳] و همچنین هدایای بسیار، برای رسول خدا(ص) فرستاد. مقوقس همراه این هدایا نامه‌ای نیز برای پیامبر نوشت که در بخشی از آن آمده است: «من فرستاده تو را اکرام کردم و به سوی تو، دو کنیز فرستادم که در سرزمین عظیم قبط، دارای منزلت هستند.»[۴] روایت شده که حاطب بن ابی بلتعه در بین راه اسلام را بر آن دو عرضه کرد و آنان مسلمان شدند.[۵]
ازدواج با پیامبر(ص)
پس از ورود به مدینه، رسول خدا (ص) ماریه را برای خود برگزید و سیرین را به حسان بن ثابت بخشید.[۶] نخستین منزل ام المؤمنین ماریه، خانه حارثة بن نعمان بود. او یک سال در این منزل سکونت داشت.
شایستگی‌های ماریه و توجه پیامبر به او، حسادت برخی از زنان پیامبر، به خصوص عایشه را برانگیخت.[۷]
ماریه، زنی پاک،[۸] دیندار و از زنان صالح، نیکوکار، شایسته و مورد توجه و علاقه پیامبر (ص) بود[۹] و مورخان و سیره‌نگاران او را به حسن دینش ستوده‌اند.[۱۰] پیامبر (ص) در بیان علاقه خود به او فرمود: آنگاه که مصر را فتح کردید، با آنان به خوبی برخورد کنید، چون من داماد آنان هستم».[۱۱]
نزول آیاتی از سوره تحریم
روزی حفصه در روز مخصوص خود نزد پیامبر (ص) رفت و از ایشان اجازه خواست جهت کاری نزد پدرش برود. حضرت به او اجازه داد. پس از رفتن حفصه، آن حضرت ماریه را به خود طلبیدند. وقتی حفصه پیامبر را با ماریه دید ناراحت شد و با پیامبر درشتی کرد. رسول خدا (ص) برای رضایت او، ماریه را بر خود حرام کرد.[۱۲]
در این هنگام آیات اول سوره تحریم نازل شد:
- «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللهُ لَكَ ۖ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ ۚ وَاللهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ»
- «ای پیامبر، چرا برای خشنودی همسرانت، آنچه را خدا برای تو حلال گردانیده حرام می‌کنی؟ خدا[ست که] آمرزنده مهربان است.»[۱۳][یادداشت ۱]
در نهایت، ماریه نزد رسول خدا(ص) ماند، اما توجه پیامبر به وی همچنان ناراحتی برخی زنان پیامبر (ص) را در پی داشت. این وضعیت با اعلان بارداری ماریه تشدید شد. از این رو پیامبر خدا (ص) ماریه را از مدینه خارج و در بخش بالای مدینه در نخلستان کوچکی به نام عالیه که در غزوه بنی نضیر به ایشان رسیده بود (و امروزه به مشربه ام ابراهیم معروف است) مسکن داد و برای دیدنش به آنجا می‌رفت.[۱۴]
اکنون این محل به صورت قبرستانی مخروبه است و قبر نجمه مادر امام رضا(ع) و جمعی از امام‌زادگان و دوستداران اهل بیت(ع) در آنجاست. از آنجا که ایرانیان گاهی برای زیارت به آنجا می‌رفتند در سال‌های اخیر دیوارهای بلندی بر گرد آن ساخته شده و اجازه بازدید از آن را نمی‌دهند.[۱۵]
تولد ابراهیم
گفته‌اند که ماریه تنها زنی جز خدیجه بود که برای پیامبر اکرم(ص) فرزند آورد.[۱۶] مدتی پس از استقرار ماریه در منزل جدید، ابراهیم فرزند رسول خدا (ص) در ذیحجه سال هشتم هجری به دنیا آمد و جبرئیل نازل شد و حضرت را با عنوان «اباابراهیم» سلام داد.[۱۷] نقل است که بعد از تولد ابراهیم، پیامبر شاد شد و او را به عایشه نشان داد و فرمود: «ببین چقدر این بچه شبیه من است!»[۱۸]
ابراهیم در سال دهم هجری، از دنیا رفت و در بقیع دفن شد. پیامبر(ص) در غم او اندوهگین شد و فرمود: «این غم، اشک را جاری و قلب را اندوهناک می‌کند ولی من چیزی نمی‌گویم که باعث خشم پرورگار گردد.»[۱۹]
ماجرای افک
افک به ماجرای تهمتِ فحشا زدن گروهی از مردم به یکی از همسران پیامبر اشاره دارد. [۲۰] بر اساس روایتی که علی بن ابراهیم قمی از امام باقر(ع) نقل کرده، عایشه به ماریه قبطیه تهمت زد که با فردی به نام جَریح قبطی ارتباط نامشروع برقرار کرده است.[۲۱] مطابق این گزارش هنگامی که پیامبر(ص) از مرگ فرزندش ابراهیم غمگین بود، با این سخن عایشه روبه‌رو شد که «از مرگ ابراهیم ناراحت نباش، چرا که او فرزند جریح بوده است».[۲۲] به همین دلیل پیامبر(ص)، از امام علی(ع) خواست جریح را به قتل برساند.[۲۳] جریح که از قصد امام علی آگاه شده بود به بالای درختی فرار کرد.[۲۴] در آن هنگام لباس او کنار رفت و علی(ع) متوجه شد او آلت تناسلی ندارد.[۲۵] بدین ترتیب تهمت ارتباط نامشروع از ماریه برداشته و آیات افک نازل شد.[۲۶]
برخی مفسران مانند محمدحسین طباطبایی[۲۷]، سید محمدحسین فضل‌الله[۲۸]، مکارم شیرازی[۲۹] و جعفر سبحانی این گزارش را با اشکال‌هایی مواجه دانسته، آن را رد کرده‌اند.[۳۰] گفته شده از علمای شیعه، تنها عالمان دوره‌های اخیر آیه افک را مربوط به ماجرای ماریه دانسته‌اند.[۳۱] از جمله این عالمان می‌توان به سید ابوالقاسم خویی[۳۲]، سید جعفر مرتضی عاملی[۳۳] و سید مرتضی عسکری اشاره کرد.[۳۴] شیخ مفید که رساله مستقلی در موضوع حدیث ماریه، با نام رسالة حول خبر ماریة، نوشته است، این حدیث را مسلّم دانسته و معتقد است همه علما این روایت را ثابت می‌دانند[۳۵]، ولی در حدیثی که او نقل کرده، به نازل شدن آیات افک اشاره نشده است؛[۳۶] چنان‌که در منابع متعدد دیگری ماجرای ماریه بدون اشاره به نزول آیات افک، نقل شده است.[۳۷] اتهام به ماریه در منابع اهل‌تسنن نیز آمده است؛ از جمله این منابع می‌توان به صحیح مسلم[۳۸]، الطبقات الکبری[۳۹]، انساب الأشراف[۴۰]، المستدرک علی الصحیحین[۴۱] و صفوة الصفوة اشاره کرد.[۴۲]
به گفته محمدجواد مغنیه از مفسران شیعه در قرن چهاردهم قمری، بیشتر مفسران و تاریخ‌نگاران بر این باورند که آیات افک درباره تهمت زدن منافقان به عایشه نازل شده است.[۴۳] گزارش مربوط به عایشه در منابع متعددی از اهل‌سنت وجود دارد.[۴۴] </ref> در برخی منابع شیعیان نیز واقعه افک مربوط به تهمت زدن منافقان به عایشه دانسته شده است.[۴۵] با این حال به نظر برخی از محققان شیعه، این روایت نیز اشکال‌های متعددی دارد[۴۶] و داستان تهمت به عایشه جعلی و هدف سازندگان آن، فضیلت‌سازی برای عایشه بوده است.[۴۷]
درگذشت
ماریه، پنج سال بعد از رحلت پیامبر اکرم (ص) در محرم سال ۱۶ هجری درگذشت و در بقیع دفن شد.[۴۸]
پانویس
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۱۰۷
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۱۱، ص۶۱۷.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۲۰۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۴۴۹.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۱۱، ص۶۱۷
- ↑ رجوع کنید به: ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۸، ص۱۷۱.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۳، ص۲۲.
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۷۴.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۱۰۷.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۵، ص۱۳۸.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۸، ص۱۸۲.
- ↑ سوره تحریم، آیه ۱.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۹۰م، ج۱، ص۱۰۷.
- ↑ «ماریه همسر پیامبر(ص) مادر ابراهیم»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۵۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۴۵۰
- ↑ نک: بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۱۴-۱۱۵.
- ↑ خراسانی و دشتی، آیه‌های نامدار، ۱۳۸۸ش، ص۳۸.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.
- ↑ قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۹۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۵، ص۸۹.
- ↑ فضل‌الله، تفسیر من وحی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۱۶، ص۲۵۲-۲۵۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۴، ص۳۹۱-۳۹۳.
- ↑ سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۹۰ش، ج۹، ص۱۱۸.
- ↑ خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۸.
- ↑ خویی، صراط النجاة، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۴۶۳.
- ↑ عاملی، حدیث الافک، ۱۴۳۹ق، ص۳۸۱-۳۸۲.
- ↑ عسکری، احادیث ام‌المؤمنین عایشة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۸۶-۱۸۷.
- ↑ شیخ مفید، رسالة حول خبر ماریة، ۱۴۱۳ق، ص۱۸.
- ↑ خشن، ابحاث حول السیدة عایشة، ۱۴۳۸ق، ص۲۵۴.
- ↑ سید مرتضی، أمالی المرتضی، ۱۹۹۸م، ج۱، ص۷۷؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۹ق، ص۲۹۷-۲۹۸؛ طبری، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۳۸۶-۳۸۷؛ ابن‌شهر آشوب، المناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۲۲۵.
- ↑ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۲۱۳۹.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۷۲.
- ↑ بلاذری، انساب الأشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۴۵۰.
- ↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ۱۴۱۱ق ج۴، ص۴۱.
- ↑ ابن‌جوزی، صفوة الصفوة، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۳۴۵.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۵، ص۴۰۳.
- ↑ برای نمونه ر.ک: بخاری، صحیح البخاری، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۱۰۱؛ واقدی، المغازی، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۲۸؛ ابن‌هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۲، ص۲۹۸؛ مسلم، صحیح مسلم، دار احیاء التراث العربی، ج۴، ص۲۱۲۹.
- ↑ ابن‌مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۵۲۳؛ نعمانی، رسالة المحکم و المتشابه، ۱۳۸۴ش، ص۱۵۶؛ شیخ مفید، الجمل، ۱۴۱۶ق، ص۱۵۷؛ شیخ طوسی، التبیان، ج۷، ص۴۱۵.
- ↑ برای نمونه ر.ک: عاملی، حدیث الافک، ۱۴۳۹ق، ص۵۵-۳۳۴؛ عسکری، احادیث ام‌المؤمنین عایشة، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۷-۱۸۱.
- ↑ عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۱۲، ص۷۷-۷۸، ۸۱، ۹۷.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۷۸ق، ج۱۱، ص۶۱۸.
یادداشت
- ↑ علامه طباطبایی این شأن نزول را منطبق بر آیه نمی داند .طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۳۳۸
منابع
- «ماریه همسر پیامبر (ص) مادر ابراهیم»، پایگاه اطلاع رسانی حوزه علمیه، تاریخ بازدید: ۱۶ بهمن ۱۳۹۶.
- ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۹۹۰م.
- ابن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق: محمد عبدالقادر عطاء، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۱۸ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
- ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق: سهیل زکار وریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۹۹۶م.
- حموی، یاقوت، معجم البلدان، بیروت، دارصادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۷۸ق.
- فخررازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، قم، درالکتاب، ۱۳۶۷ش.
- «ماریه همسر پیامبر(ص) مادر ابراهیم»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، مجله پیام زن مرداد ۱۳۸۷، شماره ۱۹۷ .
