ایمان نیاکان پیامبر به یکتاپرست بودن پدر و اجداد حضرت محمد(ص) اشاره دارد. عالمان شیعه و برخی از عالمان اهل‌سنت، بر این باورند که اجداد پیامبر(ص) همه یکتاپرست بوده‌اند. از نظر معتقدان به ایمان اجداد پیامبر، آیات و روایات متعددی دلالت دارند که پیامبر(ص) از صلب پدرانی غیرمشرک به وجود آمده است و بر همین اساس آزر را که مشرک بوده پدر حضرت ابراهیم نمی‌دانند.
| خداشناسی | |
|---|---|
| توحید | اثبات خدا • توحید ذاتی • توحید صفاتی • توحید افعالی • توحید عبادی • صفات ذات • صفات فعل |
| فروع | توسل • شفاعت • تبرک • استغاثه |
| عدل الهی | |
| حُسن و قُبح • بداء • امر بین الامرین | |
| نبوت | |
| عصمت پیامبران • خاتمیت • پیامبر اسلام • معجزه• اصالت قرآن | |
| امامت | |
| باورها | عصمت امامان • ولایت تكوینی • علم غیب • خلیفة‌الله • غیبت • مهدویت • انتظار فرج • ظهور• رجعت • امامت تنصیصی |
| امامان | امام علی • امام حسن • امام حسین • امام سجاد • امام باقر • امام صادق • امام کاظم • امام رضا • امام جواد • امام هادی • امام عسکری • امام مهدی |
| معاد | |
| برزخ • معاد جسمانی • حشر • صراط • تطایر کتب • میزان | |
| مسائل برجسته | |
| اهل‌بیت • چهارده معصوم • کرامت • تقیه • مرجعیت • ولایت فقیه • ایمان مرتکب کبیره | |
برخی از اهل‌سنت با استناد به نقش آزر در زندگی ابراهیم، معتقدند در بین پدران پیامبر نیز مشرک نیز وجود داشته است.
اهمیت و جایگاه
یکتاپرست یا مشرک‌بودن نیاکان پیامبر(ص) جزو موضوعات اختلافی بین فرقه‌های اسلامی است.[۱] در این زمینه چندین کتاب و مقاله نوشته شده و در کتاب‌ها نیز بخش‌هایی به این بحث اختصاص یافته است.[۲] جلال‌الدین سیوطی (درگذشت: ۹۱۱ق) از علمای در این راستا کتاب‌هایی تألیف کرده‌است.[۳]
آیا همه اجداد پیامبر موحد بوده‌اند؟
شیخ صدوق (درگذشت: ۳۸۰ق) می‌گوید اعتقاد ما آن است که نیاکان پیامبر از حضرت آدم تا عبدالله همه مسلمان (به معنای عام یا همان تسلیم در برابر خدا) بوده‌اند.[۴] به‌گفته شیخ مفید (درگذشت: ۴۱۳ق)، همه اهل حق بر این عقیده اجماع دارند که پدران پیامبر تا آدم همه موحد و بر ایمان به خدا بوده‌اند.[۵] آلوسی (درگذشت: ۱۲۷۰ق) از مفسران اهل‌سنت، اختصاص این عقیده به شیعه را نفی کرده و می‌گوید فخر رازی که این باور را مختص به شیعیان دانسته تحقیق کافی نکرده است.[۶]
نصیرالدین طوسی (درگذشت: ۶۷۲ق) و علامه حلی (درگذشت: ۷۲۶ق) از متکلمان شیعه نیز در تجرید الاعتقاد و شرح آن معتقدند پدران پیامبران باید از هر گونه پَستی به‌دور باشند.[۷] همچنین علاءالدین قوشچی (درگذشت: ۸۷۹ق)، متکلم اشعری‌مذهب، در شرح بر تجرید الاعتقاد گفته است که اجداد پیامبران نباید آلوده به شرک باشند.[۸]
دلایل موحدبودن اجداد پیامبر
آیات قرآن که بر ایمان اجداد پیامبر دلالت دارند
- آیه تقلبک فی الساجدین: به‌گفته فخررازی از علمای اهل‌سنت، رافضه (شیعیان) برای اثبات ایمان اجداد پیامبر به این آیه نیز استناد می‌کنند.[۹] شیخ طوسی (درگذشت: ۴۶۰ق) بر اساس نقل ابن‌عباس، منظور آیه، انتقال پیامبر از صلب پدران پاک است تا زمانی که به دنیا بیاید.[۱۰] فضل بن حسن طبرسی (درگذشت: ۵۴۸ق) نیز در مجمع البیان، ساجدبودن را صفت پدران پیامبر دانسته است.[۱۱]
- دعای ابراهیم در آیه ۱۲۸ سوره بقره: ابراهیم دعا کرد که فرزندانش مسلمان باشند و در آیه ۳۰ سوره زخرف این دعا را مستجاب‌شده دانست. پدران پیامبر همه از نسل ابراهیم بوده‌اند و پیامبر نیز خود را مصداق این آیه دانسته است.[۱۲]
روایاتی که بر ایمان اجداد پیامبر دلالت دارند
نویسنده مقاله «ایمان اجداد پیامبر» روایات در این باره را در پنج گروه دسته‌بندی کرده است:
- روایاتی که صریحا بر ایمان برخی از اجداد پیامبر دلالت می‌کند.
- روایاتی که می‌گوید پیامبر در صلب‌ها و رَحِم‌های پاک بوده است.
- روایاتی که می‌گوید پیامبر در بهترین گروه و خانواده قرار داده شده است.
- روایاتی که پیامبر را همیشه در اصلاب انبیاء می‌دانند.
- روایاتی که تصریح می‌کند صلبی که پیامبر از آن متولد شده بر آتش جهنم حرام است.[۱۳] برای نمونه در الکافی آمده است که جهنم بر پشت، شکم و دامنی که پیامبر را به دنیا آورده و کفالت کرده حرام است.[۱۴] همچنین در امالی شیخ طوسی از پیامبر نقل شده است: نطفه من از صلب آدم تا جدم، دائم در پشت و رحم‌هایی پاک قرار گرفت و هرگز ناپاکی جاهلیت مرا آلوده نکرد.[۱۵]این گونه روایات در منابع اهل‌سنت نیز نقل شده است[۱۶]
پذیرش دعوت پیامبران مبتنی بر موحدبودن اجدادشان
به گفته ابوالفتوح رازی از مفسران شیعه از نظر عقلی اجداد همه پیامبران موحد بوده‌اند؛ چرا که پیامبران باید از چیزهایی که مورد تنفّر مردم از آنان و دعوتشان می‌شود، مبرا باشند و الا وجود اینها باعث می‌شود مردم دعوت آنها را نپذیرند[۱۷] و در واکنش به دعوت پیامبران، بگویند: پدران شما نیز مشرک بوده‌اند.[۱۸] همچنین خدا مشرکان را نجس خوانده است؛ ازاین‌رو از نظر عقلی کسی را که به پاک کردن پلیدان فرستاده، نباید ناپاک‌زاده باشد.[۱۹]
تردید در ایمان اجداد پیامبر با استناد به ماجرای آزر و روایات
فخر رازی (درگذشت: ۶۰۶ق) از متکلمان اشعری‌مذهب موحدبودن همه نیاکان پیامبر را نمی‌پذیرد و باور به موحدبودن همه آنها را عقیده شیعه می‌داند.[۲۰] ابن‌تیمیه (درگذشت: ۷۲۸ق) پیشوای سلفیه نیز در کتاب مجموع الفتاوی، پدر پیامبر اسلام را کافر می‌داند.[۲۱] رشیدرضا (درگذشت: ۱۹۳۵م) نیز معتقد است اعتقاد به پاکی پدران انبیاء خلاف ظاهر قرآن و احادیث صحیح است.[۲۲]رشیدرضا با تکیه بر احادیثی که مضمون آن کافر و جهنمی بودن پدر پیامبر است، می‌گوید ممکن است پدران پیامبران مشرک باشند.[۲۳] مخالفان ایمان اجداد پیامبر همچنین معتقدند از آنجا که آزر پدر حضرت ابراهیم بت‌پرست بوده پس همه اجداد پیامبر(ص) موحد نبوده‌اند.[۲۴]
در مقابل، کسانی که به ایمان پدران پیامبران معتقدند، آزر را نه پدر ابراهیم، بلکه سرپرست یا عموی او می‌دانند.[۲۵] به گفته علامه طباطبائی (درگذشت: ۱۳۶۰ش) نویسنده تفسیر المیزان، پدر ابراهیم شخصی غیر از آزر بوده است؛ چراکه ابراهیم در سن پیری برای پدرش طلب مغفرت کرده[۲۶] و به‌جای تعبیر اَب از تعبیر والد استفاده کرده است.[۲۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مدنی بجستانی، «ایمان اجداد رسول‌خدا»، ص۱۶۲.
- ↑ مدنی بجستانی، «ایمان اجداد رسول‌خدا»، ص۱۸۸.
- ↑ مدنی بجستانی، «ایمان اجداد رسول‌خدا»، ص۱۶۶.
- ↑ شیخ صدوق، الاعتقادات، ۱۴۱۳ق، ص۱۱۰.
- ↑ شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۹.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۴، ص۱۸۴.
- ↑ علامه حلی، کشف المراد، ۱۴۲۲ق، ص۴۷۲.
- ↑ قوشچی، شرح تجرید العقائد، منشورات رضی، ص۳۵۹.
- ↑ فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۲۴، ص۵۳۷.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۸، ص۶۸.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۳۵۶.
- ↑ مدنی بجستانی، «ایمان اجداد رسول‌خدا»، ص۱۷۰-۱۷۱.
- ↑ مدنی بجستانی، «ایمان اجداد رسول خدا»، ص۱۷۵-۱۷۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۴۶، ح۲۱.
- ↑ شیخ طوسی، الأمالی، ۱۴۱۴ق، ص۵۰۰، ح۱۰۹۵.
- ↑ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۱۵ق، ج۱۱، ص۳۶۲؛ الحلبی، السیرة الحلبیة، ۲۰۰۶م، ج۱، ص۴۴؛ الهیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۸۶.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۷، ص۳۴۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۷، ص۳۴۰.
- ↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۷۶ش، ج۷، ص۳۴۰.
- ↑ نگاه کنید به فخر رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۳، ص۳۱-۳۴.
- ↑ ابن‌تیمیه، مجموع الفتاوی، ۱۴۱۶ق، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ رشیدرضا، المنار، ۱۹۹۰م، ج۷، ص۴۵۱-۴۵۴.
- ↑ رشیدرضا، المنار، ۱۹۹۰م، ج۷، ص۴۵۱.
- ↑ رشیدرضا، المنار، ۱۹۹۰م، ج۷، ص۴۴۹.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۱۶۴-۱۶۵.
- ↑ سوره ابراهیم، آیه۴۱.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۷، ص۱۶۴-۱۶۵.
منابع
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح یاحقی، محمدجعفر یاحقی، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد مقدس، ۱۳۷۶ش.
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، مجموع الفتاوی، تحقیق: عبدالرحمان بن محمد بن قاسم، مدینه، مجمع الملک فهد، ۱۴۱۶ق.
- الحلبی الشافعی، علی بن ابراهیم، السیرة الحلبیة، تحقیق: عبدالله محمد الخلیلی، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۲۰۰۶م.
- رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار، مصر، الهیئة المصریة للکتاب، ۱۹۹۰م.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، الاعتقادات، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طبرانی، ابوالقاسم، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید السلفی، قاهره، مکتبة ابن تیمیه، ۱۴۱۵ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، تصحیح اعتقادات الامامیة، قم، المؤتمر العالمی للشیخ المفید، ۱۴۱۳ق.
- طباطبائی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ۱۳۷۱ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ۱۴۱۵ق.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح: حسن حسن‌زاده آملی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ نهم، ۱۴۲۲ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۲۰ق.
- قوشچی، علاءالدین، شرح تجرید العقائد، قم، منشورات رضی-بیدار-عزیزی، بی‌تا.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
- مدنی بجستانی، سید محمود، «ایمان اجداد رسول خدا»، فصلنامه میقات حج، ش۴۴، تابستان ۱۳۸۲ش.
- الهیثمی، علی بن ابی‌بکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، تحقیق: حسام الدین قدسی، قاهره، مکتبة القدسی، ۱۴۱۴ق.
پیوند به بیرون