رافِضی لقبی طعن‌آمیز برای گروهی از لشکر زید بن علی بن الحسین است که او را در جنگ تنها گذاشتند. برخی اهل سنت، از روی طعن، همه شیعیان را رافضی می‌خوانند؛ چرا که معتقدند آنان، ایمان به خلافت سه خلیفه اول را ترک کرده‌اند. شیعیان، به استناد برخی روایات، رافضی بودن با معنای یاد شده را مدح خود می‌دانند.
معناشناسی
رافضی اسم فاعل (همراه با یاء نسبت) از ماده «ر ف ض» به معنای ترک کردن است و روافض لشکریانی هستند که رهبر( فرمانده یا پیشوای) خویش را ترک کرده و به هر دسته از آنها رافضه گفته می‌شود[۱]
ابوالحسن اشعری (درگذشت۳۲۴ق)، رافضه را همان امامیه و یکی از اصناف شیعه می‌داند و می‌گوید بدین علت اینها «رافضه» نامیده می‌شوند که امامت ابوبکر و عمر را رفض [یعنی ترک] کردند.[۲]
شافعی در مدح رَفْضِ چنین سروده است:
جعفر سبحانی معتقد است که رافضی اصطلاحی است سیاسی و درباره کسانی به کار می‌رود که با حکومت زمان خود مخالفت کرده‌اند و از آنجا که شیعیان بعد از دوران رسول خدا(ص) از حکومت‌های بعدی اطاعت نکرده‌اند، به این نام شناخته می‌شوند.[۴]
تاریخچه
به گفته برخی از لغت‌شناسان، رافضی در اصل لقبی است که به گروهی از شیعیان داده‌اند. آنان در آغاز پیرو زید بن علی بودند، اما چون دیدند که او آنان را از لعن و طعن صحابه و نیز شیخین منع می‌کند، از او روی گرداندند. این لقب بعدها برای هر کسی که در این مذهب لعن و طعن صحابه را جایز بداند، به کار رفت.[۵] این داستان با ابهاماتی روبه‌روست از جمله:
رایج بودن این واژه قبل از زید
در زمان معاویه
- معاویه در نامه‌ای به عمروعاص همراهان مروان در مخالفت با حضرت علی(ع) را رافضه بصره می‌نامد. (فقد سقط إلينا مروان في رافضة أهل البصرة)، از این عبارت مشخص می‌شود هر کس با حکومتی مخالفت کند خواه آن حکومت حق باشد یا باطل رافضه خوانده می‌شود.[۶]
- ابن اعثم نیز مضمون همین نامه معاویه به عمروعاص را گزارش می‌کند که در آن معاویه یاران حضرت علی(ع) که از معاویه جدا شده‌اند را رافضه اهل حجاز، یمن، بصره و کوفه خطاب می‌کند.[۷][یادداشت ۲]
در زمان امام باقر و امام صادق(ع) و دیگر امامان
برقی در محاسن دو حدیث نقل می‌کند که بر طبق هر دو، این واژه قبل از قیام زید در زمان امام باقر(ع) رایج بوده‌است.
- ابوالجارود گوید: مردی به امام باقر(ع) عرض کرد: یابن رسول الله! مردم، ما (شیعه) را «رافضی» می‌نامند. حضرت به سینه خود اشاره کرد و فرمود:
- من نیز رافضی‌ام (و سه بار این را تکرار نمود).[۸]
- ابوبصیر گوید: به امام باقر(ع) عرض کردم: فدایت شوم نامی بر ما نهاده‌اند که حکام و فرمانداران به این نام جان و مال و آزار ما را حلال می‌دانند. فرمود: چه نامی؟ عرض کردم: رافضی.
فرمود:
- هفتاد مرد از لشکر فرعون وی را رَفْض (رها) کردند و به موسی (ع) پیوستند و اینان بیش از دیگران از قوم موسی در دینشان استوار و بیش از همه هارون را دوست می‌داشتند. سپس موسی (ع) آنان را رافضه لقب داد، به موسی وحی شد که این نام را در تورات برای آنان ثبت کن که من این نام را برای آنها برگزیدم. سپس حضرت فرمود: خداوند همین نام را به شما (شیعه) نیز داده است.[۹]
- براساس برخی گزارش‌ها ابوحنیفه از امام صادق(ع) تعبیر به امام الرفضه کرده است. [۱۰] [یادداشت ۳]
- امام کاظم(ع) پس از این که در زندان سندی بن شاهک از دنیارفت بدنش را بر تابوتی حمل کردند و با جارزدن در کنار تابوتش او را به عنوان امام رافضیان معرفی کردند. [۱۱][یادداشت ۴]
- طبق نقل علامه مجلسی در بحار الانوار از خرايج راوندی براساس برخی روایات به امام رضا(ع) هم در دوران اقامتش در مدینه امام الرافضه گفته‌اند. [۱۲] این تعبیر برای دیگر امامان شیعه هم بکار رفته است. [۱۳]
- یحیی بن اکثم نیز پس از پاسخ امام هادی(ع) به سؤالاتی که توسط ابن سکیت پرسیده بود به متوکل گفت پس از این دیگر دوست نداریم سؤالی از این مرد بکنیم چون پاسخ‌هایش مقام علمی او راآشکار می سازد و همین باعث تقویت رافضه(شیعیان) می‌شود.( وفي ظهور علمه تقوية للرافضة.) [۱۴]
در احادیث شیعه
به امام صادق(ع) خبر دادند که عمار دهنی روزی در محکمه ابن ابی لیلی -قاضی کوفه- شهادتی داد، قاضی به وی گفت : «ای عمّار ! ما تو را می‌شناسیم، تو رافضی هستی، شهادتت قبول نیست، برخیز». عمّار برخاست در حالی که لرزه به‌اندامش افتاده و می‌گریست.
ابن ابی لیلی گفت: «ای عمّار! تو مردی دانشمندی اگر از این نام ناخرسندی دست از این مذهب بردار که در آن حال از برادران ما خواهی بود».
عمّار گفت:
- «خیر، چنین نیست که تو می‌پنداری ولی گریه‌ام بر خودم بود و بر تو؛ اما گریه‌ام بر خودم بدین سبب است که تو مرا به مقامی والا نسبت دادی که من خود را شایسته آن نمی‌دانم: تو مرا رافضی خواندی در صورتی که امام صادق(ع) فرمود: اوّلین کسی که بدین نام خوانده شد سحره فرعون بودند که چون برحق بودن حضرت موسی را تشخیص دادند فرمان فرعون و مسلک او را رفض (رها) کرده و به موسی(ع) پیوستند و هر شکنجه ای را به خود پذیرفتند، سپس فرعون آنها را رافضی خواند که دین او را رفض کرده بودند. پس رافضی کسی است که هر چه نزد خدا ناپسند باشد رفض کند و اما گریه من بر تو از این جهت است که چگونه به خودت جرئت دادی که شریف‌ترین نام را بدترین نام دانی و در موقف قیامت از این جنایت بزرگ چگونه خدای را جواب خواهی داد»؟!
حضرت صادق(ع) چون این داستان را شنید فرمود:
- «اگر عمّار گناهانی بزرگ‌تر از آسمان و زمین داشته باشد با این سخنانش همه محو گردد و آنچنان این کار او موجب ازدیاد حسناتش شود که هردانه خردلی را هزار بار بزرگ‌تر از دنیا کند».[۱۵]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۲۰۰۳م، ج۷، ۱۵۷.
- ↑ الاشعری، مقالات الاسلامیین، ۱۳۶۹ق، ص۸۷.
- ↑ ابراهیم سلیم، دیوان الامام الشافعی، قاهره، ص۸۹.
- ↑ سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۱۲۳
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۱۵۷؛ فیومی، المصباح المنیر، دار الهجره، ص۲۳۲.
- ↑ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ۱۴۰۴ق، ص۳۴؛ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، دار الصادر، ج۲، ص۱۸۴.
- ↑ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۵۱۰.
- ↑ برقی، محاسن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ برقی، محاسن، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب، :الناشر مطبعة الحيدرية - النجف الأشرف، ج۳، ص۳۵۳.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۲۲۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۹، ص ۵۵.
- ↑ به عنوان نمونه رجوع کنید به: مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۷۲، ص۴۰۵،(امام جواد) ج۵۰، ص۳۲۷،(امام حسن عسکری)
- ↑ ابن شهر آشوب، مناقب، الناشر مطبعة الحيدرية - النجف الأشرف، ج۳، ص۵۰۹.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶۵، ص۱۵۶.
یادداشت
- ↑ ترجمه: ای سوارگان بر شن‌زارهای منی، سواره بمانید و به نشستگان درّه‌ها و بلندی‌ها خبر دهید. به زائرانی كه سپیده دمان به مانند رود خروشان فرات بسوی منی سرازیر می شوند، بگویید: اگر محبت اهل بیت رفض و كفر است، جنّ و اِنس بدانند كه من رافضی هستم.
- ↑ وأن علي بن أبي طالب قد اجتمع إليه رافضة أهل الحجاز وأهل اليمن والبصرة و الكوفة
- ↑ ابوحنیفه در جمله‌ای به اصحابش گفت: انطلقوا بنا إلى إمام الرافضة نسأله عن أشياء نُحَيِّره فيها...بیایید نزد امام رافضه برویم تا با پرسش‌هایی او را متحیر سازیم
- ↑ فحمل على نعش ونودي عليه هذا إمام الرافضة فاعرفوه
منابع
- ابن اعثم، أبو محمد أحمد، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۱ق.
- ابن شهر آشوب، مناقب ال ابی طالب، المحقق :لجنة من أساتذة النجف الأشرف، الناشر: مطبعة الحيدرية - النجف الأشرف، ۱۳۷۵ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۲۰۰۳م.
- اشعری، ابوالحسن، مقالات الاسلامیین واختلاف المصلین، بتحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، القاهرة، مکتبة النهضة المصریة، ۱۳۶۹ق.
- برقی، احمد بن محمد، محاسن، مصحح جلال الدین محدث، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۱ش.
- سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، موسسة النشر الاسلامی، قم، ۱۴۲۰ق.
- شافعی،محمد بن ادریس، دیوان شافعی، دار احیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۴۰۲ق.
- فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم، دار الهجره، بی‌تا.
- مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، بیروت، دار الوفاء، ۱۴۰۳ق.
- نصر بن مزاحم المنقری، وقعة صفین، تحقیق عبد السلام محمد هارون، قم، منشورات مکتبة المرعشی النجفی، ۱۴۰۴.
- یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.