ذکر لفظی

اخلاق

آیات اخلاقی
آیات افک • آیه اخوت • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه نجوا • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه ایثار
احادیث اخلاقی
حدیث قرب نوافل • حدیث مکارم اخلاق • حدیث معراج • حدیث جنود عقل و جهل
فضایل اخلاقی
تواضع • قناعت • سخاوت • کظم غیظ • اخلاص • خشیت • حلم • زهد • شجاعت • عفت • انصاف • اصلاح ذات البین • عیب‌پوشی • بلاکشی
رذایل اخلاقی
تکبر • حرص • حسد • دروغ • غیبت • سخن‌چینی • تهمت • بخل • عاق والدین • حدیث نفس • عجب • عیب‌جویی • سمعه • قطع رحم • اشاعه فحشاء • کفران نعمت
اصطلاحات اخلاقی
جهاد نفس • نفس لوامه • نفس اماره • نفس مطمئنه • محاسبه • مراقبه • مشارطه • گناه • درس اخلاق • استدراج
عالمان اخلاق
ملامهدی نراقی • ملا احمد نراقی • میرزا جواد ملکی تبریزی • سید علی قاضی • سید رضا بهاءالدینی • سید عبدالحسین دستغیب • عبدالکریم حق‌شناس • عزیزالله خوشوقت • محمدتقی بهجت • علی‌اکبر مشکینی • حسین مظاهری • محمدرضا مهدوی کنی
منابع اخلاقی
قرآن • نهج البلاغه • مصباح الشریعة • مکارم الاخلاق • المحجة البیضاء • رساله لقاءالله (کتاب) • مجموعه وَرّام • جامع السعادات • معراج السعادة • المراقبات

ذکر لفظی یا ذکر زبانی یا ذکر جَلی یا وِرد به یادکردن خدا با زبان گفته می‌شود. این ذکر اولین مرتبه از مراتب ذکر معرفی شده و آیاتی از قرآن را ناظر بر آن دانسته‌اند.
ایجاد آمادگی برای رسیدن به مراحل بالاتر ذکر، ایجاد توجه اجمالی به خداوند و جلوگیری از معصیت زبان از جمله آثاری است که برای ذکر لفظی برشمرده‌اند.
در سیره و روایات رسیده از اهل بیت(ع)، حصول ذکر قلبی را نافی ذکر لفظی ندانسته‌اند.

مفهوم‌شناسی

ذکر لفظی که به ذکر زبانی، ذکر جلی و وِرد نیز معروف است، به یادکردن خدا با زبان گفته می‌شود. ذكر لفظى را اولین مرتبه ذکر دانسته‌اند که انسان نام خدا و اوصاف او را بر زبانش جارى كند، بدون آنكه توجهى به مفاهيم یا محتواى آن داشته باشد؛ مانند بسيارى از نمازگزاران كه بدون توجّه به معانى نماز، الفاظى را بر زبان جارى مى‌سازند.
علامه مجلسی هر سخنی را که جهتی الهی داشته باشد مانند خواندن دعا، قرآن، ذکر اسما و صفات خداوند، بیان اخبار و روایات ائمه، بیان صفات، فضایل و نصایح اهل بیت (ع) همچنین مباحثه‌های فقهی را ذکر لفظی محسوب می‌کند.
آیاتی از قرآن از جمله آیه ۹ سوره جمعه «ِ فَاسْعَوْا إِلى‏ ذِكْرِ اللَّه‏» و آیه ۸ سوره مزمل «وَاذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَتَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا» را ناظر بر ذکر لفظی دانسته‌اند. در روایات نیز ذکر زبانی مورد تاکید قرار گرفته شده است؛ در روایتی از امام صادق(ع) از توصیه‌های خداوند به حضرت عیسی زنده داشتن یاد او بر زبان و چشیدن لذت سخن با اوست. در ادعیه اهل بیت(ع) از جمله دعای کمیل نیز همواره از خدا تقاضا شده است ذکرش را بر زبان آنها جاری کند
ذکر لفظی در میان فِرَق متصوفه به ذکر جلی معروف است. آنان با تشکیل «حلقه‌هاى ذكر» در جلساتى دورهم نشسته و با آهنگ و حركاتى خاص اذكارى را با صداى بلند تكرار مى‌كنند.

آثار

ذکر را بی‌اثر ندانسته‌اند؛ چراکه مقدمه رسیدن به مراحل بالاتر ذکر است و همیشه با توجهی اجمالی همراه است مثلا شخص نمازگزار به صورت اجمالی می‌داند که رو به سوی خدا دارد و برای او نماز می‌خواند و همین توجه مختصر اجازه ورود انسان به ورطه غفلت را نمی‌دهد.
علماى علم اخلاق بر این عقیده‌اند که در ذکر لفظى، چون زبان مشغول است, حداقل از ارتکاب معصیت‌هاى زبانى پرهیز می‌کند و اگر ذکر لفظى دایمى شود ممکن است اثرات قلبى هم داشته باشد.
از دیگر آثاری که برای ذکر لفظی بیان شده، این است که هر عضوی از اعضای بدن باید بهره‌ای از عبادت و بندگی خداوند داشته باشد و بهره زبان از عبادت این است که ذکر خدا را بگوید. در روایتی از امام باقر(ع) ذکر را برای هفت جز از بدن تعریف کرده‌اند که ذکر زبان حمد و ثنا است.

مصادیق

برای ذکر لفظی، مصادیق در روایات و کتاب‌های دینی آمده است. تلاوت قرآن، ذکر یونسیه، اذكاری مانند «لا إلهَ إلا الله»، «لا حَولَ و لا قُوّةَ إلا بالله»، «يا حیّ يا قيّّوم»، «سُبحان الله»، تکرار اذان همراه مؤذن و ذکر صلوات از جمله مصادیقی است که برای ذکر لفظی بیان شده است.

شبهه

برخی معتقدند حکمت لزوم ذکر لفظی ایجاد مقدمه برای دست‌یابی به ذکر قلبی است و زمانی که انسان به ذکر قلبی دست یافت دیگر ذکر لفظی لازم نخواهد بود. در پاسخ به این شبهه بیان شده است: با مراجعه به سیره و روایات رسیده از اهل بیت(ع)، به شواهد متعددی می‌توان دست یافت که آنان ذکر لفظی را تحت هر شرایط لازم دانسته و حصول ذکر قلبی را نافی ذکر لفظی ندانسته و خود نیز دائم‌الذکر بوده‌اند.

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع