توحید مفضل (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
imported>M.bahrami |
Hasanejraei (بحث | مشارکت‌ها) اصلاح پانویس‌ها و منابع |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{الگو:کتاب‌شناسی ناقص}} | {{الگو:کتاب‌شناسی ناقص}} | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| عنوان | | عنوان = توحید مفضل | ||
| عنوان اصلی | | عنوان اصلی = | ||
| برگرداننده | | برگرداننده = ناصر باقری بیدهندی | ||
| تصویر | | تصویر = کتاب توحید مفضل.jpg | ||
|اندازه تصویر | |اندازه تصویر =220px | ||
| زیرنویس تصویر | | زیرنویس تصویر = [[پرونده:کتاب توحید مفضل.jpg|بندانگشتی]] | ||
| نویسنده | | نویسنده = [[مفضل بن عمر جعفی]] | ||
| تصویرگر | | تصویرگر = | ||
| طراح جلد | | طراح جلد = | ||
| زبان | | زبان = عربی | ||
| مجموعه | | مجموعه = یک جلد | ||
| موضوع | | موضوع = [[کلام]]، خداشناسی | ||
| سبک | | سبک = روایی | ||
| ناشر | | ناشر = [[وزارت ارشاد]] | ||
| ناشر فارسی | | ناشر فارسی = | ||
| محل انتشارات | | محل انتشارات = [[تهران]] | ||
| تاریخ نشر | | تاریخ نشر = ۱۳۷۹ ش | ||
| تاریخ نشر فارسی = | | تاریخ نشر فارسی = | ||
| محل ناشر فارسی | | محل ناشر فارسی = | ||
| نوع رسانه | | نوع رسانه = | ||
| صفحه | | صفحه = | ||
| قطع | | قطع = | ||
| شابک | | شابک = | ||
| پس از | | پس از = | ||
| پیش از | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''توحید مفضَّل''' یا '''کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار'''؛ کتابی است مشتمل بر [[حدیث|حدیثی]] طولانی از [[امام صادق]](ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر [[مفضل بن عمر جعفی]] املا شده است. | '''توحید مفضَّل''' یا '''کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار'''؛ کتابی است مشتمل بر [[حدیث|حدیثی]] طولانی از [[امام صادق]](ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر [[مفضل بن عمر جعفی]] املا شده است. | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
در اینکه این کتاب نوشته خود امام صادق(ع) نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام(ع)، آن را بر [[مفضل بن عمر جعفی|مفضّل بن عمر]] املا کرده یا اینکه اثر خود مفضّل است که به امام صادق(ع) نسبت داده است. | در اینکه این کتاب نوشته خود امام صادق(ع) نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام(ع)، آن را بر [[مفضل بن عمر جعفی|مفضّل بن عمر]] املا کرده یا اینکه اثر خود مفضّل است که به امام صادق(ع) نسبت داده است. | ||
غالب علمای شیعه، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق(ع) و [[امام کاظم(ع)]] دانسته<ref>کلینی، ج۲، | غالب علمای شیعه، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق(ع) و [[امام کاظم(ع)]] دانسته<ref>کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، ج۲، ص۹۲؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۴۶ش، ج۲، ص۲۰۸؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۲۱۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، ج۴، ص۲۱۹.</ref> و برخی از آنان، ضمن اقامه دلیل در رد آرای تضعیف‌کنندگان، به تأیید و توثیق وی پرداخته<ref>مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹-۱۳۵۲ق، ج۳، ص۲۳۸-۲۴۲.</ref> و گفته‌اند که این کتاب املای امام صادق(ع) بر اوست.<ref>ابن طاووس، الأمان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۰؛ تستری، قاموس الرجال، مکتبة الصدر، ج۱۴، ص۱۴۳.</ref> بعضی علما نیز تصریح کرده‌اند که ''اِهلیلَجه''، اثر دیگر منسوب به امام صادق(ع) در خداشناسی، را خود امام نوشته و سپس متن دستخط خود را در اختیار مفضّل گذاشته‌اند ولی توحید مفضّل املای امام(ع) بر مفضّل است.<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۸۲.</ref> | ||
البته [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]،<ref>نجاشی، | البته [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]،<ref>نجاشی، فهرست اسماء مصنفي الشیعة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۶.</ref> این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و گفته است برخی وی را از [[غالی|غالیانِ]] [[خطابیه|خطّابی]] شمرده اند. | ||
===اصالت متن کتاب=== | ===اصالت متن کتاب=== | ||
بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه. | بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه. | ||
نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای [[سید بن طاووس]] آمده است<ref>کولبرگ، | نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای [[سید بن طاووس]] آمده است<ref>کولبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۶۱ ـ ۳۶۲.</ref> و بنا بر توضیحات وی،<ref>ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.</ref> آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد. | ||
==علت نگارش کتاب== | ==علت نگارش کتاب== | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
== معرفی کتاب == | == معرفی کتاب == | ||
امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان | امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی‌های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است. | ||
توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر [[شیعه]] در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است.<ref>ابن طاووس، الامان، | توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر [[شیعه]] در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است.<ref>ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.</ref> | ||
===چهار مجلس کتاب=== | ===چهار مجلس کتاب=== | ||
*امام صادق(ع) در آغاز، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی را علت انكار يا شک | *امام صادق(ع) در آغاز، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی را علت انكار يا شک عده‌ای در وجود خداوند متعال بیان می‌فرماید. سپس به بیان آفرینش جهان و خلقت انسان و اعضای بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج گانه، می‌پردازد و از آنها به [[حکمت]] و قدرت و [[علم خدا|علم خداوند]] متعال، که آفریننده آنها است، استدلال می‌کند. | ||
*امام(ع) در جلسه دوم به بیان شگفتی‌های جهان حیوانات، مانند اسب، فیل، زرافه، میمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهی می‌پردازد. | *امام(ع) در جلسه دوم به بیان شگفتی‌های جهان حیوانات، مانند اسب، فیل، زرافه، میمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهی می‌پردازد. | ||
*در جلسه سوم شگفتی‌های آسمان و زمین مانند رنگ آسمان و طلوع و غروب خورشید، و فصل‌های سال و خورشید و ماه و دیگر ستارگان و حرکت بسیار سریع آنها در آسمان و آفرینش سرما و گرما و باد و هوا و چگونگی ایجاد صدا و کوه‌ها و گیاهان را بیان می‌نماید. | *در جلسه سوم شگفتی‌های آسمان و زمین مانند رنگ آسمان و طلوع و غروب خورشید، و فصل‌های سال و خورشید و ماه و دیگر ستارگان و حرکت بسیار سریع آنها در آسمان و آفرینش سرما و گرما و باد و هوا و چگونگی ایجاد صدا و کوه‌ها و گیاهان را بیان می‌نماید. | ||
| خط ۶۴: | خط ۶۴: | ||
===بخش غیرمشهور=== | ===بخش غیرمشهور=== | ||
[[آقا بزرگ طهرانی]] در [[الذریعه]]<ref>ج ۴، | [[آقا بزرگ طهرانی]] در [[الذریعه]]<ref>ج ۴، ص۴۸۲ ـ ۴۸۳.</ref> به این نکته اشاره کرده که ظاهراً بخش دیگر توحید مفضّل، در بیان احوال ملکوت اعلا، را که در دوره [[سید بن طاووس]] شهرت و تداول چندانی نداشته،<ref>ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.</ref> شخصی به نام [[سید میرزاابوالقاسم ذهبی|سیدمیرزاابوالقاسم ذهبی]]، معاصر آقابزرگ، یافته و تماماً در کتاب خود به نام ''تباشیرالحکمه'' آورده است. | ||
==نسخه‌های کتاب== | ==نسخه‌های کتاب== | ||
نسخه‌های خطی متعددی از توحید مفضّل به جا مانده است که برخی از آنها در [[ایران]] و در کتابخانه‌هایی چون [[کتابخانه آستان قدس رضوی]]، [[کتابخانه ملی]] و [[کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی]]، و برخی دیگر در [[عراق]] نگهداری می‌شوند.<ref>حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۴۴؛ فکرت، فهرست الفبایی کتب خطی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۵۰.</ref> | |||
ظاهراً قدیمی‌ترین نسخه خطی این اثر، متعلق به سال ۱۰۵۶ق و به خط [[عبدالرزاق جیلانی]] است که در [[کتابخانه آیت الله گلپایگانی]] در [[قم]] نگهداری می‌شود.<ref> | ظاهراً قدیمی‌ترین نسخه خطی این اثر، متعلق به سال ۱۰۵۶ق و به خط [[عبدالرزاق جیلانی]] است که در [[کتابخانه آیت الله گلپایگانی]] در [[قم]] نگهداری می‌شود.<ref>عرب‌زاده، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۹۷.</ref> | ||
توحید مفضل برای نخستین بار در ۱۲۸۷ش در [[ایران]] به چاپ رسید. از آن پس تاکنون، متن و ترجمه‌ها و شروح متعددی از توحید مفضّل در [[مصر]]، عراق و ایران چاپ شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، | توحید مفضل برای نخستین بار در ۱۲۸۷ش در [[ایران]] به چاپ رسید. از آن پس تاکنون، متن و ترجمه‌ها و شروح متعددی از توحید مفضّل در [[مصر]]، عراق و ایران چاپ شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹۱، ۴۸۲ ـ ۴۸۳؛ آقابزرگ طهرانی، مصنفات شیعه، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۶۷؛ فاضل، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش، ج۳، ص۱۵۱۵.</ref> | ||
==ترجمه فارسی== | ==ترجمه فارسی== | ||
ظاهراً اولین ترجمه فارسی کتاب توحید مفضل را شیخ [[فخرالدین ترکستانی]] که مقیم [[قم]] بوده، در سال ۱۰۶۵ق به انجام رسانده است. همچنین [[محمدباقر مجلسی]] این اثر را ترجمه و شرح کرده و در [[بحارالانوار]]<ref>مجلسی، | ظاهراً اولین ترجمه فارسی کتاب توحید مفضل را شیخ [[فخرالدین ترکستانی]] که مقیم [[قم]] بوده، در سال ۱۰۶۵ق به انجام رسانده است. همچنین [[محمدباقر مجلسی]] این اثر را ترجمه و شرح کرده و در [[بحارالانوار]]<ref>مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج۳، ص۵۷ ـ ۱۵۱.</ref>نیز آورده است. | ||
علمای دیگری نیز تاکنون به ترجمه و شرح و تحقیق در باره توحید مفضّل پرداخته‌اند و حتی برخی ترجمه فارسی آن را به نظم کشیده اند.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۴، | علمای دیگری نیز تاکنون به ترجمه و شرح و تحقیق در باره توحید مفضّل پرداخته‌اند و حتی برخی ترجمه فارسی آن را به نظم کشیده اند.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹۱؛ فکرت، فهرست الفبایی کتب خطی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۵۰؛ حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۳۱.</ref> | ||
==پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون == | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۶: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آقابزرگ طهرانی، | * آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، تحقیق علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق. | ||
* آقابزرگ طهرانی، | * آقابزرگ طهرانی، مصنفات شیعه: ترجمه و تلخیص الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، به اهتمام محمد آصف فکرت، مشهد، ۱۳۷۳ش. | ||
* ابن شهرآشوب، | * ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، قم. | ||
* ابن طاووس، | * ابن طاووس، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، قم، ۱۴۰۹ق. | ||
* ابن طاووس، | * ابن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، تحقیق محمد حسون، قم، ۱۳۷۵ش. | ||
* انوار، عبدالله، | * انوار، عبدالله، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، تهران، ۱۳۴۳-۱۳۵۸ش. | ||
* تستری، محمدتقی، | * تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ملحقات، تهران، مکتبة الصدر. | ||
* حسینی اشکوری، احمد، | * حسینی اشکوری، احمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی مدّظلّه العالی، قم، ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش. | ||
* شیخ طوسی، | * شیخ طوسی، کتاب الغیبة، تهران، ۱۳۹۸ق. | ||
* شیخ مفید، | * شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، با ترجمه و شرح هاشم رسولی محلاتی، تهران، ۱۳۴۶ش. | ||
* | * عرب‌زاده، ابوالفضل، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیة اللّه العظمی گلپایگانی (قدس سره)، قم، ۱۳۷۸ش. | ||
* فاضل، محمود، | * فاضل، محمود، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد، مشهد، ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ش. | ||
* فکرت، محمدآصف، | * فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۶۹ش. | ||
* کولبرگ، اتان، | * کولبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ترجمه علی قرائی و رسول جعفریان، قم، ۱۳۷۱ش. | ||
* کلینی، | * کلینی، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه. | ||
* مامقانی، عبدالله، | * مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی، نجف، ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲ق. | ||
* مجلسی، محمدباقر، | * مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء. | ||
* مفضّل بن عمر، | * مفضّل بن عمر، توحید مفضّل، ترجمه محمدباقر مجلسی، تحقیق باقر بیدهندی، تهران، ۱۳۷۹ش. | ||
* نجاشی، احمد، | * نجاشی، احمد، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
{{خداشناسی}} | {{خداشناسی}} | ||
{{ | {{کتابهای حدیثی شیعه}} | ||
{{ | {{کتابهای کلامی شیعه}} | ||
{{کتاب‌شناسی شیعه (قرن دوم)}} | {{کتاب‌شناسی شیعه (قرن دوم)}} | ||
[[ur:توحید مفضل (کتاب)]] | [[ur:توحید مفضل (کتاب)]] | ||
نسخهٔ ۵ فوریهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۳:۱۲
 | کتاب‌شناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | مفضل بن عمر جعفی |
| موضوع | کلام، خداشناسی |
| سبک | روایی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | یک جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | وزارت ارشاد |
| تاریخ نشر | ۱۳۷۹ ش |
توحید مفضَّل یا کتاب فَکِّر: کتابٌ فی بدء الخلق و الحثّ علی الاعتبار؛ کتابی است مشتمل بر حدیثی طولانی از امام صادق(ع) با موضوع حکمت و خداشناسی و اسرار آفرینش که طی چهار جلسه بر مفضل بن عمر جعفی املا شده است.
مؤلف
مشهور است که این کتاب املای امام صادق(ع) بر مُفَضَّل بن عُمَر جُعْفی کوفی، یکی از اصحاب سرشناس و بزرگ آن حضرت، می باشد.
در اینکه این کتاب نوشته خود امام صادق(ع) نیست، اختلافی وجود ندارد بلکه بحث در این است که آیا امام(ع)، آن را بر مفضّل بن عمر املا کرده یا اینکه اثر خود مفضّل است که به امام صادق(ع) نسبت داده است.
غالب علمای شیعه، مفضَّل بن عمر جُعْفی را صحابی خاص امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) دانسته[۱] و برخی از آنان، ضمن اقامه دلیل در رد آرای تضعیف‌کنندگان، به تأیید و توثیق وی پرداخته[۲] و گفته‌اند که این کتاب املای امام صادق(ع) بر اوست.[۳] بعضی علما نیز تصریح کرده‌اند که اِهلیلَجه، اثر دیگر منسوب به امام صادق(ع) در خداشناسی، را خود امام نوشته و سپس متن دستخط خود را در اختیار مفضّل گذاشته‌اند ولی توحید مفضّل املای امام(ع) بر مفضّل است.[۴]
البته نجاشی،[۵] این اثر را به مفضّل نسبت داده و اشاره کرده که به آثار وی چندان اعتنایی نیست و گفته است برخی وی را از غالیانِ خطّابی شمرده اند.
اصالت متن کتاب
بر فرض پذیرش اینکه مطالب کتاب حدیثی از امام صادق است که آن حضرت بر مفضل بن عمر املا کرده، این سؤال مطرح است که آیا متن فعلی، همان توحید مفضّل است یا نه.
نام توحید مفضّل در فهرست کتابهای سید بن طاووس آمده است[۶] و بنا بر توضیحات وی،[۷] آن کتاب، ظاهراً همین است که در دسترس ماست. و بیان داشته تاکنون هیچ‌یک از علما وقوع تغییر و تحریفی را در متن این کتاب گزارش نکرده است و کسی مدعی نشده که توحید مفضّل کنونی غیر از آن است که مفضّل بن عمر جعفی از قول امام صادق(ع)روایت نموده است، بلکه سیره آنان در نقل و ترجمه و شرح این اثر، نشان از اعتقاد به عدم تحریف و تغییر دارد.
علت نگارش کتاب
مفضل بن عمر جعفی داستان نوشتن کتاب را این گونه نقل می کند:
- یک روز عصر من در مسجد مدینه در کنار قبر مطهر حضرت رسول خدا(ص) نشسته بودم و در مقام و منزلت آن حضرت فکر می کردم که ناگهان ابن ابو العوجاء و یارانش وارد شدند و در کناری نشستند و شروع به صحبت کردند.
- آنان از حضرت رسول خدا(ص) به عنوان یک فیلسوف، که با زیرکی فراوان نام خود را در جهان زنده نگه داشت، نام بردند و گفتند، این جهان خدایی ندارد و همه چیز خود به خود به وجود آمده و این جهان همیشه بوده و خواهد بود.
- من نتوانستم خشم خود را فرو بنشانم و بر سر آنها فریاد زدم و گفتم: ای دشمنان خدا آیا کافر شده‌اید؟! آنان در پاسخ من گفتند: اگر تو از یاران جعفر بن محمد هستی، او این گونه با ما سخن نمی‌گوید.
- من از نزد آنها خارج شدم و به نزد امام صادق(ع) رفتم و ماجرا را برای آن حضرت تعریف کردم. آن حضرت فرمود: فردا صبح به نزد من بیا و قلم و کاغذی نیز بیاور تا برای تو از حکمت خداوند متعال در آفرینش جهان سخن بگویم. من هم فردا صبح به نزد آن حضرت رفتم و ایشان نیز طی چهار جلسه حدیثی را فرمودند و من آن را املاء کردم.
معرفی کتاب
امام صادق(ع) کتاب را در چهار جلسه و در چهار روز، از صبح تا ظهر بر مفضل املا کرده است. آن حضرت در این کتاب با بیان شگفتی‌های آفرینش، به اثبات آفریدگار حکیم و دانا پرداخته است.
توحید مفضل از کتابهای ارزشمند و معتبر شیعه در مباحث اعتقادی محسوب می شود. به سبب اهمیت خاص توحید مفضّل نزد علمای تشیع، سید بن طاووس، همراه داشتن آن را در سفر و مطالعه و تفکر در باره آن را توصیه و بر آن تأکید نموده است.[۸]
چهار مجلس کتاب
- امام صادق(ع) در آغاز، ناآگاهی از اسباب و شیوه آفرینش جهان هستی را علت انكار يا شک عده‌ای در وجود خداوند متعال بیان می‌فرماید. سپس به بیان آفرینش جهان و خلقت انسان و اعضای بدن او، مانند دستگاه گوارش و حواس پنج گانه، می‌پردازد و از آنها به حکمت و قدرت و علم خداوند متعال، که آفریننده آنها است، استدلال می‌کند.
- امام(ع) در جلسه دوم به بیان شگفتی‌های جهان حیوانات، مانند اسب، فیل، زرافه، میمون، سگ، مرغ، خفاش، زنبور عسل، ملخ، مورچه و ماهی می‌پردازد.
- در جلسه سوم شگفتی‌های آسمان و زمین مانند رنگ آسمان و طلوع و غروب خورشید، و فصل‌های سال و خورشید و ماه و دیگر ستارگان و حرکت بسیار سریع آنها در آسمان و آفرینش سرما و گرما و باد و هوا و چگونگی ایجاد صدا و کوه‌ها و گیاهان را بیان می‌نماید.
- جلسه چهارم هم به بیان حقیقت مرگ و زندگی و علت آفرینش انسان و راه شناخت جهان هستی و بیان فرق میان حس و عقل در شناخت جهان و حقایق هستی اختصاص یافته است.
بخش غیرمشهور
آقا بزرگ طهرانی در الذریعه[۹] به این نکته اشاره کرده که ظاهراً بخش دیگر توحید مفضّل، در بیان احوال ملکوت اعلا، را که در دوره سید بن طاووس شهرت و تداول چندانی نداشته،[۱۰] شخصی به نام سیدمیرزاابوالقاسم ذهبی، معاصر آقابزرگ، یافته و تماماً در کتاب خود به نام تباشیرالحکمه آورده است.
نسخه‌های کتاب
نسخه‌های خطی متعددی از توحید مفضّل به جا مانده است که برخی از آنها در ایران و در کتابخانه‌هایی چون کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه ملی و کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، و برخی دیگر در عراق نگهداری می‌شوند.[۱۱]
ظاهراً قدیمی‌ترین نسخه خطی این اثر، متعلق به سال ۱۰۵۶ق و به خط عبدالرزاق جیلانی است که در کتابخانه آیت الله گلپایگانی در قم نگهداری می‌شود.[۱۲]
توحید مفضل برای نخستین بار در ۱۲۸۷ش در ایران به چاپ رسید. از آن پس تاکنون، متن و ترجمه‌ها و شروح متعددی از توحید مفضّل در مصر، عراق و ایران چاپ شده است.[۱۳]
ترجمه فارسی
ظاهراً اولین ترجمه فارسی کتاب توحید مفضل را شیخ فخرالدین ترکستانی که مقیم قم بوده، در سال ۱۰۶۵ق به انجام رسانده است. همچنین محمدباقر مجلسی این اثر را ترجمه و شرح کرده و در بحارالانوار[۱۴]نیز آورده است.
علمای دیگری نیز تاکنون به ترجمه و شرح و تحقیق در باره توحید مفضّل پرداخته‌اند و حتی برخی ترجمه فارسی آن را به نظم کشیده اند.[۱۵]
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دانشنامه جهان اسلام
پانویس
الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود
منابع
- آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، تحقیق علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ طهرانی، مصنفات شیعه: ترجمه و تلخیص الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، به اهتمام محمد آصف فکرت، مشهد، ۱۳۷۳ش.
- ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، قم.
- ابن طاووس، الامان من اخطار الاسفار و الازمان، قم، ۱۴۰۹ق.
- ابن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، تحقیق محمد حسون، قم، ۱۳۷۵ش.
- انوار، عبدالله، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی، تهران، ۱۳۴۳-۱۳۵۸ش.
- تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ملحقات، تهران، مکتبة الصدر.
- حسینی اشکوری، احمد، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة اللّه العظمی مرعشی نجفی مدّظلّه العالی، قم، ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش.
- شیخ طوسی، کتاب الغیبة، تهران، ۱۳۹۸ق.
- شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج اللّه علی العباد، با ترجمه و شرح هاشم رسولی محلاتی، تهران، ۱۳۴۶ش.
- عرب‌زاده، ابوالفضل، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیة اللّه العظمی گلپایگانی (قدس سره)، قم، ۱۳۷۸ش.
- فاضل، محمود، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه جامع گوهرشاد مشهد، مشهد، ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ش.
- فکرت، محمدآصف، فهرست الفبائی کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۶۹ش.
- کولبرگ، اتان، کتابخانه ابن طاووس و احوال و آثار او، ترجمه علی قرائی و رسول جعفریان، قم، ۱۳۷۱ش.
- کلینی، الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
- مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، چاپ سنگی، نجف، ۱۳۴۹ـ۱۳۵۲ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، بیروت، موسسه الوفاء.
- مفضّل بن عمر، توحید مفضّل، ترجمه محمدباقر مجلسی، تحقیق باقر بیدهندی، تهران، ۱۳۷۹ش.
- نجاشی، احمد، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
- ↑ کلینی، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، ج۲، ص۹۲؛ شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۴۶ش، ج۲، ص۲۰۸؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ۱۳۹۸ق، ج۱، ص۲۱۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، قم، ج۴، ص۲۱۹.
- ↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۳۴۹-۱۳۵۲ق، ج۳، ص۲۳۸-۲۴۲.
- ↑ ابن طاووس، الأمان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۵۰؛ تستری، قاموس الرجال، مکتبة الصدر، ج۱۴، ص۱۴۳.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۸۲.
- ↑ نجاشی، فهرست اسماء مصنفي الشیعة، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۴۱۶.
- ↑ کولبرگ، کتابخانه ابن طاووس، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۳۶۱ ـ ۳۶۲.
- ↑ ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.
- ↑ ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.
- ↑ ج ۴، ص۴۸۲ ـ ۴۸۳.
- ↑ ابن طاووس، الامان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۹۱.
- ↑ حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۴۴؛ فکرت، فهرست الفبایی کتب خطی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۵۰.
- ↑ عرب‌زاده، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۱۹۷.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹۱، ۴۸۲ ـ ۴۸۳؛ آقابزرگ طهرانی، مصنفات شیعه، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۱۶۷؛ فاضل، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۶۳-۱۳۶۷ش، ج۳، ص۱۵۱۵.
- ↑ مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج۳، ص۵۷ ـ ۱۵۱.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۹۱؛ فکرت، فهرست الفبایی کتب خطی، ۱۳۶۹ش، ج۱، ص۱۵۰؛ حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ۱۳۵۴-۱۳۷۶ش، ج۱، ص۱۳۱.