دَلائل الصّدق لِنَهْجِ الْحَق کتابی است به زبان عربی تألیف محمدحسن مظفر در اثبات عقاید شیعی علامه حلی در کتاب نهج الحق و نقد و رد دیدگاه‌های فضل بن روزبهان خنجی در کتاب ابطال الباطل. مظفر در ابتدای کتاب مقدمه‌ای نسبتاً مفصل در باب نقل روایات آورده و طی آن به بررسی صحاح سته اهل سنت پرداخته است. مظفر در ادامه، نقل علامه حلی را آورده و سپس قول فضل بن روزبهان را ذکر کرده و در نهایت به تبیین و توضیح پرداخته است. مؤلف در شکل‌گیری این اثر از منابع مهم اهل سنت بهره برده و به آنها استناد کرده است.
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | محمد حسن مظفر |
| موضوع | کلام |
| سبک | ردیه |
| زبان | عربی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسة آل البیت |
| تاریخ نشر | ۱۴۲۲ق |
درباره مؤلف
محمدحسن بن محمد بن عبدالله بن محمد بن احمد مظفر صیمری نجفی، متکلم، شاعر و عالم شیعه (۱۲ صفر ۱۳۰۱ق- ۲۳ ربیع الاول ۱۳۷۵ق) در نجف تحصیل کرد و از اساتیدی چون محمدکاظم خراسانی، شیخ‌الشریعه اصفهانی، سید محمدکاظم طباطبایی یزدی و شیخ علی بن شیخ باقر جواهری بهره برد.[۱] علما او را به صداقت، پاکی نفس و راستگویی ستوده‌اند.[۲] وی به جز یک بار که در سال ۱۳۶۸ق برای زیارت امام رضا(ع) به ایران مسافرت کرد، از عراق خارج نشد.[۳] از او آثار قلمی بسیاری به جا مانده است.[۴]
تاریخ نگارش و انگیزه تألیف
مؤلف، دلائل الصدق را از این جهت نوشته که احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری را مفصل و طولانی یافته است. او از نگارش این کتاب در سال ۱۳۵۰ق فراغت یافته است.
محتوای کتاب
در مقدمه مفصلی که به قلم پژوهشگران مؤسسه آل البیت بر کتاب نگاشته شده، ابتدا به معرفی سه کتاب اجلی البرهان فی نقد کتاب ابن روزبهان، نوشته سید علی میلانی، نهج الحق و کشف الصدق علامه حلی و ابطال نهج الباطل و اهمال کشف العاطل ابن‌روزبهان پرداخته شده و در رابطه با روش‌های بحث وی در خصوص مساله امامت مطالبی بیان گردیده است.
به گفته محقق، صفحات قابل ملاحظه‌ای از کتاب ابن‌روزبهان به سَبّ و شَتْم علامه حلی و شیعیان اختصاص یافته است. همچنین وی علی‌رغم محبتی که به امام علی(ع) و اهل بیت(ع) ابراز می‌دارد، در بسیاری موارد با بنی امیه و دشمنان علی بن ابی‌طالب، هم‌کلام و هم‌جهت شده و به دفاع از آنان می‌پردازد. فضل بن روزبهان همچنین در مواردی که علامه حلی به روایاتی از عالمان اهل سنت درباره فضائل اهل بیت استناد می‌کند، وی را مورد طعن قرار داده و روایات آنها را ضعیف می‌شمارد. وی همچنین در بسیاری موارد دچار تناقض شده و در مواردی از بحث خارج شده و به موضوع دیگری پرداخته است.[۵][۶]
در این مقدمه مفصل، همچنین به معرفی علامه حلی، فضل بن روزبهان، سید نورالله حسینی شوشتری و محمدحسن مظفر پرداخته شده و روش تحقیق بیان گردیده است. دلائل الصدق دربرگیرنده سه نوشته مربوط به هم است که هر کدام در دورهای جداگانه نگاشته شده است:
نهج الحق
- نهج الحق و کشف الصدق، نوشته علامه حلی که آن را به درخواست سلطان اولجایتو، نوشته است و هشت مسئله را دربرمی‌گیرد:
ابطال الباطل
- ابطال نهج الباطل و اهمال کشف العاطل که اختصاراً ابطال الباطل نامیده می‌شود، نوشته فضل‌الله بن روزبهان خنجی است. وی ردّ خود را در سال ۹۰۹ق در کاشان به پایان برده و در آن تمام کتاب علامه را رد کرده است. تاکنون دو بار از سوی عالمان مکتب اهل بیت بر نوشته فضل ردّیه نگاشته شده است:
- سید نورالله حسینی شوشتری که احقاق الحق را با تفصیل تمام در ردّ وی نوشت.
- محمدحسن مظفر که دلائل الصدق را در رد ابطال الباطل فضل بن روزبهان نگاشت. مظفر در ردّ خود، به مطالب مربوط به اصول دین بسنده کرده و از ورود به مباحث اصول فقه و فروع آن خودداری کرده است. او خود در پایان جلد سوم می‌گوید: «در همین‌جا دست از نگارش برمی‌داریم؛ چرا که اساس، اصول دین است. پس اگر خدای متعال خواننده این کتاب را به پیروی از حق موفق گرداند، همانا که از بحث اصول فقه و فروع آن بی‌نیاز خواهد بود وگرنه از جاده هدایت به دور است. شاید اگر فرصتی به ما دست دهد کتاب را تمام کنیم».
دلائل الصدق
- فضائل امیرالمؤمنین و امامته من دلائل الصدق، کتابی است نوشته محمدحسن مظفر که در ربیع الاول ۱۳۵۰ق از نگارش آن فراغت یافته است. محمدحسن مظفر با نگاهی به سه کتاب یاد شده، این کتاب را با بیانی جدید و نیز نقل و رد برخی از سخنان ابن تیمیه نگاشته است. او در هر مبحث ابتدا سخنان علامه حلی را با عبارت «قال المصنف» آورده، آنگاه گفته‌های فضل بن روزبهان را با عبارت «و قال الفضل» ذکر کرده و سپس خود مطالبی در توضیح و تبیین بیشتر مسأله افزوده است.
مظفر در ابتدای کتاب، مقدمه‌ای نسبتاً مفصل در باب نقل روایات آورده و طی آن به بررسی صحاح سته اهل سنت پرداخته است. وی با یادآوری این نکته که مناقشه اهل سنت در سند روایات وارده در مناقب اهل بیت(ع) دارای اشکال است، از چهار جهت در روایات صحاح سته مناقشه می‌کند که این جهات عبارتند از:
- مناقشه در نحوه گردآوری این صحاح؛
- اشتمال صحاح مذکور بر کفر؛
- تدلیس غالب راویان موجود در صحاح؛
- جرح اکثر رجال اسناد روایات صحاح.
در مقدمه جلد دوم، مولف به معرفی فرقه ناجیه پرداخته و دیدگاه فضل بن روزبهان را در این باره نقل و نقد می‌کند، سپس سه مساله ذیل را مورد بررسی قرار داده و به نقد دیدگاه فضل در مورد آن می‌پردازد:
- ادراک،
- نظر
- صفات خداوند.[۸]
در جلد سوم، ادامه مباحث مربوط به مساله سوم (صفات خد اوند) آمده است.[۹]
جلد چهارم؛ مشتمل بر دو مساله نبوت و امامت است. در مساله نخست که مشتمل بر سه مبحث است، به موضوعات ذیل پرداخته شده است:
- در مبحث نخست این مساله درباره نبوت خاصه (نبوت پیامبر اکرم) سخن گفته شده است.[۱۰]
- در مبحث دوم درباره عصمت انبیاء الهی مطالبی بیان گردیده است.[۱۱]
- در مبحث سوم درباره ضرورت پاکی مولد انبیاء و نیز بریّ بودن ایشان از افعال زشت و ناپسند سخن گفته شده و دیدگاه فضل در این باره نقد گردیده است.[۱۲]
در مساله دوم که به موضوع امامت اختصاص یافته و خود مشتمل بر پنج مبحث است (و این مباحث محتوای بخشی از این جلد و کل دو جلد دیگر کتاب را تشکیل می‌دهد)، موضوعات ذیل مطرح گردیده و به شبهات ابن روزبهان درباره آن پاسخ داده شده است:
- مبحث اول: وجوب عصمت امام؛[۱۳]
- مبحث دوم: ضرورت افضل بودن امام از سایر مردم(رعیت)؛[۱۴]
- مبحث سوم: روش تعیین امام؛[۱۵]
- مبحث چهارم: بیان دیدگاه شیعه و اهل سنت درباره خلیفه بلافصل پیامبر(ص).[۱۶]
جلد پنجم، کتاب هم تتمه مباحث مربوط به امامی که از سوی پیامبر اکرم(ص) معین شده را دربردارد.[۱۷]
جلد ششم به تتمه مطالب مربوط به مبحث چهارم از جلد قبل و نیز مبحث پنجم مساله دوم از جلد چهارم؛ یعنی معرفی و بررسی برخی فضائل امیرالمؤمنین علی(ع) اختصاص یافته است.[۱۸][۱۹]
مظفر در مقدمه به عدم پای بندی مخالفان شیعه به آداب مناظره تصریح دارد و بیان می‌کند که اینان در مقام مناظره به روایات مورد قبول خودشان استناد می کنند در حالی که باید در مناظره به مطالبی استدلال و استشهاد کرد که مورد قبول طرف مقابل است. وی در ادامه مواردی را از برخورد اهل سنت (حتی با دانشمندان خودشان) نقل کرده که پس از ذکر مناقب و فضائلی از اهلبیت مورد عتاب، نکوهش، توبیخ و حتی آزار و اذیت واقع شده اند. و از این مطلب استفاده کرده که ناقلان فضائل اهلبیت(ع) از اهل سنت که متهم به کذب هستند نمی توان گفت که صرفاً برای نقل مطالبی دروغ خو دشان را در معرض آزار واذیت و اتهام قرار داده اند. [۲۰]
مظفر در پایان کتاب دلائل‌الصدق به بررسی مواضع برخی از اصحاب مانند عثمان و طلحه پس از شکست مسلمانان در جنگ احد پرداخته است و از منابع اهل سنت وبا استناد به آنها پاره ای از کرامات ساختگی برای برخی از صحابه را مورد نقد قرار داده است.وی هم‌چنان تصریح کرده که برخی از اهل سنت همواره به دروغ مطالبی را به شیعه نسبت داده اند که هیچ نشانی از آنها در کتاب‌هایشان نیست و حتی در ذهنشان چنین چیزی نبوده است.[۲۱]
</ref>
منابع کتاب
مصنف در خاتمه کتاب، اینکه از تعداد کمی از کتاب‌های علمای اهل سنت استفاده کرده عذر خواسته و دلیل آن را عدم دسترسی به منابع بیشتر در نجف ذکر کرده است؛ اما با این حال، از مهم‌ترین کتاب‌های اهل تسنن بهره برده که با توجه به امکانات آن روز، اهمیت دارد. وی، برخی از منابعی را که استفاده کرده نام برده و به میزان استفاده خود از آنها اشاره کرده است؛ برخی از آنها عبارتند از: صحیح مسلم، صحیح بخاری، صحیح ترمذی، صحیح نسائی، صحیح ابوداود، موطأ ابن مالک، در المنثور سیوطی، تفسیر زمخشری، تفسیر رازی، مستدرک حاکم، کنز العمال، تاریخ طبری، کامل ابن اثیر، مسند احمد بن حنبل، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، عقد الفرید ابن عبد ربه و صواعق ابن حجر.[۲۲]
ترجمه و چاپ
کتاب دلائل الصدق، در زمان حیات مؤلف و با اشراف وی، در سه جزء چاپ شده است؛ جزء اول در سال ۱۳۶۹ق و در چاپخانه بوذرجمهری تهران، جزء دوم در سال ۱۳۷۲ق و در چاپخانه حیدریه نجف، و جزء سوم در سال ۱۳۹۶ق (۱۳۵۵ش) و در چاپخانه بوذرجمهری تهران. این کتاب همچنین با ترجمه محمد سپهری، در سال‌های ۱۳۷۴ و ۱۳۸۶ش در تهران چاپ شده است، با این حال در این چاپ، بخش مطاعن خلفا و صحابه از کتاب حذف شد.[۲۳]
نسخه دیگری از کتاب با تصحیح محمدرضا جعفری اشکوری در سال ۱۳۹۶ق (۱۳۵۵ش) در قاهره به چاپ رسید. تصحیح مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث نیز در سال ۱۴۲۲ قمری در قم چاپ شده است.[۲۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ مردی، «دلائل الصدق: از آیةالله محمدحسن مظفر (۱۳۷۶ق)»، ص۲۷۵.
- ↑ مردی، «دلائل الصدق: از آیةالله محمدحسن مظفر (۱۳۷۶ق)»، ص۲۷۵.
- ↑ مردی، «دلائل الصدق: از آیةالله محمدحسن مظفر (۱۳۷۶ق)»، ص۲۷۵.
- ↑ مردی، «دلائل الصدق: از آیةالله محمدحسن مظفر (۱۳۷۶ق)»، ص۲۷۵.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ص۵۴ به بعد.
- ↑ امینی، دلائل الصدق، فضایل و امامت علی(ع)، ۱۳۷۸ش.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ص۵۰-۵۳.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۷ به بعد.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۵ به بعد.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۷.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۷.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۱۸۹.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۰۵.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۳۳.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۴۱.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۴، ص۲۷۱.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۵ به بعد.
- ↑ مظفر، دلائل الصدق، ۱۴۲۲ق، ج۶، ص۵ به بعد.
- ↑ امینی، دلائل الصدق، فضایل و امامت علی(ع)، ۱۳۷۸ش.
- ↑ دلائل الصدق، نشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ج۱، ص۷.
- ↑ دلائل الصدق، نشر مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ج۷، ص۵۸۴-۵۹۶.
- ↑ مردی، «دلائل الصدق: از آیةالله محمدحسن مظفر (۱۳۷۶ق)»، ص۲۸۴.
- ↑ مردی، «دلائل الصدق: از آیةالله محمدحسن مظفر (۱۳۷۶ق)»، ص۲۸۴.
- ↑ مردی، «دلائل الصدق: از آیةالله محمدحسن مظفر (۱۳۷۶ق)»، ص۲۸۴.
منابع
- مظفر، محمدحسن، دلائل الصدق لنهج الحق، قم، موسسة آل البیت، ۱۴۲۲ ق.
- امینی، فرزانه، دلائل الصدق، فضایل و امامت علی(ع)، کتاب ماه دین، خرداد ۱۳۷۸ - شماره ۲۰.
- مردی، عباس‌علی، کتاب‌شناسی: دلائل الصدق از محمد حسن مظفر، امامت پژوهی، تابستان ۱۳۹۰ - شماره ۲.