الابحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة (کتاب)
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | علامه حلی |
| موضوع | عقاید |
| سبک | کلامی |
| زبان | عربی |
| مجموعه | ۱ جلد |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | چاپ نشده است |
اَلْاَبْحاثُ الْمُفیدَة فی تَحْصیلِ الْعَقیدَة رساله‌ای در علم کلام به زبان عربی نوشته علامه حلّی (۶۴۸-۷۲۶ق)، فقیه و متکلم شیعه در قرن هشتم قمری. در این اثر، بیشتر مباحث کلامی از توحید تا معاد مطرح شده است. ملا هادی سبزواری، حکیم و عارف شیعی قرن سیزدهم قمری این رساله را شرح کرده است.
نویسنده
حسن بن یوسف بن مطهّر حلّی (۶۴۸-۷۲۶ق) معروف به علامه حلّی، فقیه و متکلم شیعه در قرن هشتم قمری. او بیش از ۱۲۰ کتاب در رشته‌های اصول، فقه، تفسیر، منطق، کلام و رجال نگاشته است. او در گسترش فقه شیعه نقشی مهم داشت و مبانی کلامی و اعتقادی شیعه را با تکیه با مبانی عقلی تبیین کرد.[۱] کتاب‌های باب حادی عشر و کشف المراد او جزء منابع اصلی مطالعه اعتقادات شیعیان به شمار می‌رود. نهج الحق و کشف الصدق، خلاصة الاقوال، الجوهر النضید، تذکرة الفقهاء، قواعد الاحکام و مختلف الشیعه معروف‌ترین آثار اویند.[۲]
تاریخ نگارش
علّامه حلّی در خلاصة الأقوال و همچنین در اجازه‌ای که برای مُهنا بن سنان صادر کرده است از این رساله در زمرۀ آثار کلامی خودش نام برده است.[۳]
تاریخ تألیف این رساله بطور دقیق دانسته نیست. تنها، از ارجاع‌هایی که علّامه در این رساله به دو کتاب دیگرش، یعنی مناهج الیقین (تألیف شده در ۶ ربیع الثانی سال ۶۸۰ق) و الأسرار الخَفیة (نوشته شده در حوالی سال ۶۸۰ق) داده است، به دست می‌آید که وی این رساله را پس از سال ۶۸۰ق نگاشته است.[۴]
محتوای کتاب
این کتاب دربردارنده بیشتر مباحث کلامی است و از هشت فصل تشکیل شده است:
- فصل اول که شامل هفت مبحث می‌شود و درباره امور عامه است و دارای بحث‌هایی مانند وجود و عدم، امکان و وجوب، حدوث و قدم است.
- فصل دوم که هفت مبحث دارد و درباره جواهر و احکام آن‌ها است.
- فصل سوم دارای بیست مبحث است و در مورد اَعراض بحث می‌کند.
- فصل چهارم، شانزده مبحث دارد و راجع به اثبات واجب الوجوب و بررسی صفات ثبوتی و صفات سلبی خداوند است.
- فصل پنجم، هفت مبحث دارد و درباره عدل الهی است و شامل بحث‌های مربوط به حسن و قبح عقلی، افعال عباد، تکلیف، لطف، آلام، ارزاق، آجار و اسعار است.
- فصل ششم درباره نبوت است و چهار مبحث دارد: لزوم بعثت انبیا، عصمت انبیا، اثبات نبوت حضرت محمد(ص) و کرامات.
- فصل هفتم شامل چهار مبحث و راجع به امامت است و به بحث‌هایی در مورد لزوم نصب امام، عصمت امام، اثبات امامت امیرالمؤمنین و سایر امامان معصوم(ع) می‌پردازد.
- فصل هشتم درباره معاد است و چهار بحث دارد و شامل مطالبی مانندِ حقیقت انسان، صحّتِ عدم بر عالم، استحقاق ثواب و توبه است.[۵]
چاپ و نسخه‌ها
از رسالۀ الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة دست‌کم سه نسخۀ خطّی موجود است:
- نسخۀ کتابخانۀ ملّی ایران به شمارۀ ۴/ ۱۹۶۴ به خطّ محمّد جواد بن کَلبعلی بن جواد کاظمی که در تاریخ ۱۰۹۰ هجری قمری کتابت شده است.
- نسخۀ موجود در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به شمارۀ ۷۴۱۳، که دست نوشتی متأخّر (احتمالاً حدود قرن دوازده و سیزده هجری قمری) است، ولی تاریخ دقیق کتابت آن معلوم نیست.
- نسخۀ کتابخانه عمومی امام الحکیم در نجف به خط محمد بن طاهر سماوی مورخ ۱۳۳۵ق کتابت شده است.[۶]
شرح‌ها
بر این رساله چند شرح نوشته‌اند، از جمله شرح ناصر بن ابراهیم بویهی احسائی (متوفی ۸۵۳ق) و شرح ملا هادی سبزواری (متوفی ۱۲۸۹ق). نسخه خطی هر دو شرح در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.[۷]
پانویس
- ↑ جمعی از مؤلفان، گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۳۸.
- ↑ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۵، ص۴۰۲ و ج۱۰، ص۲۲۹؛ جمعی از پژوهشگران، گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۱۴۴.
- ↑ عطایی نظری، نگرشی بر نگارش‌های کلامی الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة، ۱۳۹۵ش، ص۸۵.
- ↑ عطایی نظری، نگرشی بر نگارش‌های کلامی الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة، ۱۳۹۵ش، ص۸۶.
- ↑ ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، ص۲۷۴-۲۷۵.
- ↑ عطایی نظری، نگرشی بر نگارش‌های کلامی الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة، ۱۳۹۵ش، ص۸۶.
- ↑ عطایی نظری، نگرشی بر نگارش‌های کلامی الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة، ۱۳۹۵ش، ص۸۷. تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۵۷؛ ج۱، ص۶۳
منابع
- امین، سیدمحسن، اعیان الشیعه، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، چ۳، قم: نشر معروف، ۱۳۸۵ش.
- عطایی نظری، حمید، «نگرشی بر نگارش‌های کلامی (۴) الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة»، آیینه پژوهش، شماره ۱۶۰، پاییز ۱۳۹۵، صفحات ۸۴-۹۰.
- ضمیری، محمدرضا، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون
- دایرة المعارف بزرگ اسلامی
- مقاله «نگرشی بر نگارش‌های کلامی (۴) الأبحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة»، نوشته حمید عطایی نظری، آیینه پژوهش، شماره ۱۶۰، پاییز ۱۳۹۵، صفحات ۸۴-۹۰