سرمه کشیدن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز ←در احرام |
جز ←در احرام |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ ۲۵ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۲۳:۴۵
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
 | این مقاله یک نوشتار توصیفی درباره یک مفهوم فقهی است و نمیتواند معیاری برای اعمال دینی باشد. برای اعمال دینی به منابع دیگر مراجعه کنید. |
سُرمِه کشیدن (به عربی اِکتحال) از اعمال مستحب و سنت‌های پیامبر اسلام(ص) و امامان شیعه که دیگران را به انجام آن سفارش می‌کردند. در روایات برای اکتحال فایده‌های مادی و معنوی چون پیشگیری و درمان برخی بیماری‌های چشم و کمک به عبادت و شب زنده‌داری ذکر شده است.
سرمه کشیدن از زینت‌های ممنوعه زنان در برابر نامحرم، دانسته نشده است. برخی از فقها معتقدند که سرمه کشیدن برای روزه‌دار در صورتی که بو یا مزه آن به حلق برسد، مکروه است. عده‌ای سرمه را مانع رسیدن آب وضو دانسته‌اند.
مفهوم‌شناسی و جایگاه
سرمه کشیدن چشم که به آن در فقه، اکتحال گفته می‌شود،[۱] از روش‌های زینت[۲] و از اعمال مستحبی است که به مردان و زنان سفارش شده است.[۳] اکتحال در لغت به معنای قراردادن چیزی بر روی چشم است[۴] و یا هر چیز مفیدی که برای درمان، روی چشم گذاشته می‌شود.[۵]
در منابع اسلامی از سرمه کشیدن به‌عنوان یکی از سنت‌ها در سیره نبوی یاد شده[۶] و ائمه(ع) نیز بر آن تأکید کرده[۷] و آن را از نشانه‌های ایمان دانسته‌اند؛[۸] و یاران خود را به سرمه کشیدن تشویق می‌کردند.[۹] برخی از کتب روایی، فصلی را به روایات در زمینه سرمه کشیدن اختصاص داده‌اند[۱۰] و به دسته‌بندی روایات در این زمینه پرداخته‌اند.[۱۱]
احکام فقهی سرمه
از سرمه کشیدن در ابواب مختلف فقهی سخن به میان آمده است:
در احکام پوشش
عده‌ای از فقها سرمه کشیدن را جز زینت‌های ممنوعه برای زنان در برابر نامحرم نمی‌دانند.[۱۲] همچنین برخی از محققان سرمه کشیدن را از مصادیق «إِلّا ما ظَهَرَ مِنْها»(زینت‌هایی که پوشاندنشان بر زنان در برابر نامحرم واجب نیست) در آیه «وَ لا یبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلّا ما ظَهَرَ مِنْها»[۱۳] دانسته‌اند[۱۴] در تفسیر آیه مذکور روایتی از امام صادق(ع)[۱۵] و امام باقر(ع) نقل شده[۱۶] که سرمه چشم از زینت‌های ظاهری مباح برای زنان، معرفی شده است.
در احرام
در حرمت و کراهت استفاده از سرمه سیاه در حال احرام اختلاف‌نظر وجود دارد.[۱۷] عده‌ای از فقها سرمه کشیدن به سرمه سیاه در حال احرام را برای مردان و زنان[۱۸] حرام دانسته‌اند؛[۱۹] هرچند به قصد زینت نباشد،[۲۰] البته اگر مجبور به استفاده از آن باشد، حرام نخواهد بود.[۲۱]
عده‌ای برای حرام بودن اکتحال در حال احرام ادعای شهرت و اجماع کرده‌اند؛[۲۲] هرچند شیخ طوسی آن را از مکرهات احرام دانسته است.[۲۳] در برخی از کتاب‌های روایی چون وسائل الشیعه[۲۴] و مستدرک الوسائل[۲۵] فصلی به روایات حرام بودن اکتحال اختصاص یافته است.
بعضی از فقها معتقدند که سرمه کشیدن در حال احرام کفاره ندارد؛ اما اگر بوی خوشی داشته باشد بنا بر اقوی کفاره خواهد داشت.[۲۶]
در نماز و روزه
عده‌ای سرمه کشیدن در حال روزه را جایز و عده‌ای دیگر از مبطلات روزه دانسته‌اند؛[۲۷] اما شماری از فقها معتقدند که سرمه کشیدن روزه‌دار در صورتی که مزه یا بوی آن به حلق برسد، مکروه است.[۲۸]
سرمه از موانع رسیدن آب وضو به بدن دانسته شده که باید قبل از وضو از روی چشم پاک شود.[۲۹]
فواید در روایات
در روایات اسلامی به استفاده از سرمه و فوائد آن برای چشم اشاره[۳۰] و در پاره‌ای از روایات برای پیشگیری[۳۱] و درمان برخی از بیماری‌های چشم سفارش شده است.[۳۲] امام صادق(ع) سرمه کشیدن در شب را برای بدن مفید و در روز زینت دانسته است.[۳۳] همچنین در روایتی دیگر، کمک به رشد مو، جلوگیری از ریزش اشک زیاد، گوارایی آب دهان و جلای چشم از فوائد سرمه کشیدن معرفی شده است.[۳۴]
افزایش قدرت آمیزش،[۳۵] محکمی[۳۶] و رشد مژه‌ها، تیزبینی چشم،[۳۷] در امان ماندن از آب سیاه چشم،[۳۸] از بین برنده خار و خاشاک‌های داخل چشم[۳۹] و آثار معنوی چون کمک به عبادت و شب زنده‌داری،[۴۰] سجده‌های طولانی[۴۱] و نورانیت سیمای انسان[۴۲] از دیگر فوائد سرمه کشیدن در روایات است.
در برخی از روایات به جنس سرمه،[۴۳]
مقدار مصرف[۴۴] و زمان سرمه کشیدن[۴۵] توجه شده و به دعایی خاص هم به هنگام سرمه کشیدن اشاره کرده‌اند.[۴۶]
پانویس
منابع
- ابن حیون، نعمان بن محمد مغربی، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، ۱۴۱۴ق.
- ابنا بسطام، عبدالله و حسین، طبّ الأئمة(ع)، قم، دارالشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۱۱ق.
- ازدی، عبدالله بن محمد، كتاب الماء، تهران، مؤسسه مطالعات تاريخ پزشكي، طب اسلامي و مكمل - دانشگاه علوم پزشكي ايران، ۱۳۸۷ش.
- اصفهانی، مجلسی اول، محمد تقی، لوامع صاحبقرانی، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.
- امام خمینی، سید روح اللّه موسوی، تحریر الوسیلة، قم، مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی‌تا.
- امام خمینی، سید روح اللّه موسوی، توضیح المسائل (محشّی - امام خمینی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق.
- امام خمینی، سید روح اللّه موسوی، توضیح المسائل، بی‌جا، ۱۴۲۶ق.
- امام خمینی، سید روح الله موسوی، مناسک حج، بی‌جا، بی‌تا.
- انصاری، شیخ مرتضی، مناسک حج (محشی)، قم، مجمع الفکر الإسلامی، ۱۴۲۵ق.
- جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سید محمود هاشمی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۶ق.
- جمعی از پژوهشگران زیر نظر شاهرودی، سید محمود هاشمی، موسوعة الفقه الإسلامی طبقا لمذهب أهل‌البیت(ع)، قم، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، ۱۴۲۳ق.
- جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت(ع)، فارسی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیت(ع)، بی‌تا.
- حر عاملی، محمد بن حسن، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة - منتخب المسائل، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۴۱۲ق.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۹ق.
- خامنه‌ای، سید علی حسینی، مناسک حج، بی‌جا، بی‌تا.
- زبيدي، محمد مرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالفكر، ۱۴۱۴ق.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۲ش.
- صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دارالشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.
- طبرسی، حسن بن فضل، طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، قم، الشریف الرضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
- طوسی، محمد بن حسن، الجمل و العقود فی العبادات، مشهد، مؤسسه نشر دانشگاه فردوسی، ۱۳۸۷ق.
- عاملی، حسن بن زین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین (قسم الفقه)، قم، مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، ۱۴۱۸ق.
- عاملی، شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۷ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضى، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران، مکتبه الصدر، ۱۴۱۵ق.
- قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ ششم، ۱۴۱۲ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق طيّب موسوى جزائرى، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق.
- کابلی، محمد اسحاق فیاض، رساله توضیح المسائل، قم، انتشارات مجلسی، ۱۴۲۶ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- لاری، سید عبدالحسین، مجموعه مقالات، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، ۱۴۱۸ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محمود، عبدالرحمان، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة، بی‌جا، بی‌تا.
- محمودی، محمدرضا، مناسک عمره مفرده (محشی)، قم، نشر مشعر، ۱۴۲۹ق.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مؤسسه آل‌البیت(ع)، ۱۴۰۸ق.
- وجدانی فخر، قدرت الله، الجواهر الفخریة فی شرح الروضة البهیة، قم، انتشارات سماء قلم، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- وحید خراسانی، حسین، مناسک حج، قم، مدرسة الإمام باقر العلوم(ع)، چاپ چهارم، ۱۴۲۸ق.
| اقسام |
|  | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| محرمات احرام | |||||||
| مراحل اعمال |
| ||||||
| زمانها | |||||||
| مکانها |
| ||||||
| مرتبط | حج ناتمام امام حسین(ع) • فاجعه منا (۱۳۹۴) • سوره حج • فهرست کتاب‌های درباره حج • سقایة الحاج • عمرة القضاء • حج خونین • استلام حجر • آیه سقایة الحاج • دانشنامه حج و حرمین شریفین • متعة الحج • روحانی کاروان • امیر الحاج • مراسم برائت از مشرکین • حجة الوداع • تعظیم شعائر • بعثه حج • آیه حج • آیه ۲ سوره مائده | ||||||
- ↑ وجدانی فخر، الجواهر الفخریة، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۲۵۵.
- ↑ عاملی، معالم الدین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۹۰۶؛ جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت(ع)، قم، ج۲۲، ص۶۹.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۱۱، ص۵۸۴؛ محمود، معجم المصطلحات، ج۱، ص۲۷۰.
- ↑ ازدی، كتاب الماء، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۱۱۰۲؛ زبیدی، تاج العروس، ۱۴۱۴ق، ج۱۵، ص۶۴۹.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۹۶.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۳.
- ↑ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۵۰؛ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۶.
- ↑ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۴۹.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۳.
- ↑ حر عاملی، هدایة الأمة، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۴۹-۱۵۲؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۹۶-۳۹۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: امام خمینی، توضیح المسائل (محشی)، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۹۲۸-۹۲۹.
- ↑ سوره نور، آیه۳۱.
- ↑ جمعی از مؤلفان، مجله فقه اهل‌بیت(ع)، قم، ج۵۴، ص۱۵۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۵۲۱؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۳۰؛ قرشی، قاموس قرآن، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۹۷.
- ↑ قمی، تفسیر قمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۱۰۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۱، ص۳۳.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعه الفقه الاسلامی، ۱۴۲۳، ج۶، ص۶۱۳.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۶، ص۶۱۳؛ امام خمینی، مناسک حج، بی‌تا، ص۱۰۱؛ خامنه‌ای، مناسک حج، بی‌تا، ص۲۶.
- ↑ وجدانی فخر، الجواهر الفخریة، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۲۵۵؛ انصاری، مناسک حج محشی، ۱۴۲۵ق، ص۳۶؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، قم، ج۱، ص۴۲۲؛ خامنه‌ای، مناسک حج، بی‌تا، ص۲۶؛ وحید خراسانی، مناسک حج، ۱۴۲۸ق، ص۱۲۴؛ محمودی، مناسک عمره مفرده محشی، ۱۴۲۹ق، ص۶۵-۶۶.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۶، ص۶۱۳؛ امام خمینی، مناسک حج، بی‌تا، ص۱۰۱؛ خامنه‌ای، مناسک حج، بی‌تا، ص۲۶.
- ↑ خمینی، تحریر الوسیلة، قم، ج۱، ص۴۲۲؛ محمودی، مناسک عمره مفرده محشی، ۱۴۲۹ق، ص۶۵-۶۶.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الإسلامی، ۱۴۲۳ق، ج۶، ص۶۱۳.
- ↑ طوسی، الجمل و العقود، ۱۳۸۷ق، ص۱۳۶.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۱۲، ص۴۶۸.
- ↑ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۲۱۷.
- ↑ وجدانی فخر، الجواهر الفخریة، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۲۵۵؛ امام خمینی، تحریر الوسیلة، قم، ج۱، ص۴۲۲؛ محمودی، مناسک عمره مفرده محشی، ۱۴۲۹ق، ص۶۵-۶۶.
- ↑ لاری، مجموعه مقالات، ۱۴۱۸ق، ص۵۹۱.
- ↑ جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه، ۱۴۲۶ق، ج۳، ص۱۷۸؛ امام خمینی، توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۳۴۵.
- ↑ کابلی، رساله توضیح المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۴۰.
- ↑ برای نمونه نگاه کن به: صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۲؛ شهید اول، الدروس الشرعیة، ۱۴۱۷ق، ج۳، ص۵۱.
- ↑ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۲.
- ↑ ابنا بسطام، طب الأئمة، ۱۴۱۱ق، ص۸۳؛ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۶.
- ↑ عاملی، معالم الدین، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۹۰۶؛ اصفهانی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۲؛ صدوق، ثواب الأعمال، ۱۴۰۶ق، ص۲۲.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۶
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۴.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۵.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۳.
- ↑ ابن حیون، دعائم الإسلام، ۱۳۸۵ق، ج۲، ص۱۴۶.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۵.
- ↑ اصفهانی، لوامع صاحبقرانی، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۴۶۱.
- ↑ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۲۳۷.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۳.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۲۸۷.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۶.
- ↑ طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۴۱۲ق، ص۴۷.