آیه ۹۸ سوره یوسف
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| واقع در سوره | سوره یوسف |
| جزء | ۱۳ |
| اطلاعات محتوایی | |
| مکان نزول | مکه |
| درباره | دعای حضرت یعقوب در حق فرزندان برای بخشیده شدن گناهانشان. |
| سایر | شفاعت، توسل |
| آیات مرتبط | آیه ۶۴ سوره نساء، آیه ۳۵ سوره مائده، آیه ۱۱۴ سوره توبه. |
آیه ۹۸ سوره یوسف بیانگر پاسخ حضرت یعقوب(ع) به درخواست فرزندانش و وعده استغفار برای آنان است. فرزندان یعقوب پس از آنکه روشن شد برادرشان، حضرت یوسف(ع) زنده است و دروغ‌هایشان درباره یوسف آشکار شد از کردار خود پشیمان شدند و از پدر خود خواستند تا شفاعت کرده و از خداوند بخشش گناهانشان را بخواهد. حضرت یعقوب(ع) دعا برای ایشان را به آینده موکول نمود. مفسران، گفته‌اند حضرت یعقوب قصد داشت در شب جمعه و یا در نماز شب دعا کند که احتمال استجابت دعا بیشتر است.
محققان و متکلمان شیعه از این آیه و آیه قبل برای جواز توسل و شفاعت استفاده کرده و طبق آن توسل به پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) را بدون اشکال دانسته‌اند. این درحالی است که ابن‌تیمیه و وهابیان، توسل و شفاعت را از مصادیق شرک قلمداد کرده‌اند.
معرفی
آیه ۹۸ سوره یوسف، دربردارنده پاسخی است از یعقوب نبی(ع) به تقاضای فرزندانش که در آیه ۹۷ نقل شده است. فرزندان حضرت یعقوب(ع) از او درخواست کردند که برایشان استغفار و شفاعت کند تا گناهانشان بخشیده شود.[۱]
﴿قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ ٩٨﴾ [یوسف:98]
﴿گفت به زودی از پروردگارم برای شما آمرزش می‌خواهم که او همانا آمرزنده مهربان است ٩٨﴾
سوره یوسف: آیه ۹۸
طبق آیات قبل، فرزندان حضرت یعقوب رفتار ناپسندی در حق حضرت یعقوب(ع) و حضرت یوسف(ع)[۲] و برادرش بنیامین[۳] داشتند. آنها با خبردار شدن از سلامتی برادرشان یوسف[۴] به صحت گفتار و حقانیت یعقوب نبی رسیده[۵] و با دیدن معجزه بینا شدن چشمان پدرشان با پیراهن یوسف به اشتباهات خود پی بردند.[۶]
فرزندان یعقوب(ع) با اظهار پشیمانی[۷] و پس از توبه و استغفار، در صدد جبران خطا و اشتباه خود برآمدند.[۸] آنها از پدرشان تقاضای شفاعت کرده[۹] و او را واسطه قرار دادند تا از خداوند بخواهد، توبه آنها را بپذیرد[۱۰] و گناهان و خطاهای آنها را ببخشد.[۱۱]
در این آیه حضرت یعقوب(ع) نیز بدون آنکه آنها را سرزنش کند با اشاره به بخشنده و مهربان بودن خداوند،[۱۲] وعده داد که به زودی از پروردگار برایشان طلب مغفرت خواهد کرد.[۱۳] از جواب حضرت یعقوب چنین برداشت شده که فرزندان یعقوب او را به خاطر تقرب او به درگاه خداوند، واسطه برای طلب خیر قرار دادند.[۱۴] برای این آیه روایات تفسیری مختلفی نقل شده است.[۱۵]
چگونگی دعا و استجابت آن
در برخی از روایات آمده که حضرت یعقوب(ع) بیش از بیست سال در هر شب جمعه برای آنها طلب آمرزش کرد و فرزندانش نیز پشت سرش به‌صف می‌ایستادند و آمین می‌گفتند. گفته شده که وی پس از دعا دستان خود را به آسمان می‌گرفت و می‌گفت: اللهم اغفِر لی حُزنی علی یوسف و قِلّة صبری عَنه، و اغفِر لولدی ما أتوا علی یوسف.[۱۶]
طبق پاره‌ای از نقل‌ها پس از مدتی جبرئیل نازل شد و گفت: خداوند دعای تو را درباره پسرانت مستجاب کرده[۱۷] و پس از تو بر اساس نبوت با آنها عهد بسته است.[۱۸]
روایت شده که جبرئیل(ع) دعایی را برای بخشش گناهان به یعقوب نبی(ع) آموخت:
«یا رَجاء المؤمنین لا تُخیب رجائی، و یا غوث المؤمنین اَغثنی و یا عَون المؤمنین اَعِنی، یا حَبیب التَوابین تُب علیَ و استجِب لَهم».[۱۹]
مشروعیت توسل و شفاعت
مفسران شیعه با تکیه بر آیه ۹۸ سوره یوسف به همراه آیه قبل، توسل و طلب شفاعت را از مفاهیم صریح قرآن دانسته‌اند[۲۰] و حتی گفته شده که این آیات مردم را به واسطه قرار دادن اولیای الهی ترغیب می‌کند.[۲۱] چنانکه حضرت یعقوب(ع) پس از درخواست فرزندانش برای طلب مغفرت؛ نه تنها به توسل آنان اعتراضی نکرد؛ بلکه وعده دعا و استغفار برای آنها نیز داد.[۲۲] بنابراین چنین نتیجه گرفته شده که طلب استغفار دیگران، منافات با مبانی توحید نداشته[۲۳] و نمی‌تواند شرک باشد.[۲۴] در غیر این صورت، قرآن آن را تحریم می‌کرد.[۲۵]
علت تأخیر در دعا کردن برای فرزندان
طبق این آیه حضرت یعقوب(ع) بلافاصله درخواست فرزندانش را نپذیرفت و آن را به آینده موکول کرد؛[۲۶] چنانکه گفته شده حضرت یوسف(ع) پس از اظهار پشیمانی برادران بلافاصله برای آنها طلب آمرزش نمود؛ اما حضرت یعقوب(ع) آن را به تأخیر انداخت.[۲۷] مفسران برای به تأخیر انداختن دعا توسط حضرت یعقوب(ع) دلایل مختلفی را با استفاده از روایات ذکر کرده‌اند[۲۸] که برخی از آنها عبارتند از:
- می‌خواست دعا برای آمرزش گناهان در وقتی باشد که در آن وقت، دعا مستجاب می‌شود؛[۲۹] بنابراین گفته شده قصد او دعا در سحر[۳۰] شب جمعه[۳۱] و در نماز شب[۳۲] بود؛ زیرا این زمان بهترین زمان برای استجابت دعا دانسته شده است.[۳۳] ادعا شده که اکثر مفسران این قول را صحیح دانسته‌اند.[۳۴] برخی از محققان با استفاده از روایات پیامبر(ص) در مورد جایگاه سحر و استجابت دعا، تأخیر دعای یعقوب(ع) را توجیه کرده‌اند.[۳۵]
- یعقوب نبی(ع) قصد داشت بعد از دیدار با حضرت یوسف(ع)[۳۶] و برطرف شدن کامل دلخوری از فرزندان، دعا کند.[۳۷]
- حضرت یعقوب در آن زمان آنها را نبخشیده بود؛ به همین دلیل وعده آینده داد.[۳۸]
- می‌خواست مطمئن شود که یوسف(ع) آنها را بخشیده است؛ زیرا بخشش مظلوم شرط بخشیده شدن گناهان است.[۳۹] جنایت آنان بر یعقوب(ع) به خاطر جنایتی بود که نسبت به یوسف داشتند، حضرت یوسف(ع) می‌توانست در گذشت از حق خود شتاب کند؛ اما حضرت یعقوب نمی‌توانست.[۴۰]
- دلیل تأخیر وجود غمی بود که بابت گناهان فرزندانش در دل داشت. برخی این نظر را به جهت تشبیه قلوب انبیا به قلوب همه مردم رد کرده‌اند.[۴۱]
پانویس
- ↑ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۴۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ۴۰۳.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۳۳-۱۳۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۴۵.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۱.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۳۳-۱۳۴.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۶، ص۱۹۵؛ حقی بروسوی، تفسیر روح البیان، بیروت، ج۴، ص۳۱۸ ؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۷۱.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۵۶؛ حسینی اوسطی، دوازده گفتار درباره حضرت مهدی(ع)، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۳.
- ↑ مکارم شیرازی، الشیعة شبهات و ردود، ۱۴۲۸ق، ص۷۴.
- ↑ مکارم شیرازی، الشیعة شبهات و ردود، ۱۴۲۸ق، ص۷۴.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۵۶.
- ↑ مکارم شیرازی، آیات الولایة فی القرآن، ۱۳۸۳ش، ص۲۰۱؛ جمعی از نویسندگان، فی رحاب أهل البیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱۳، ص۲۰.
- ↑ حسینی شیرازی، تقریب القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۴۲.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۱۰، ص۷۱.
- ↑ جمعی از نویسندگان، فی رحاب أهل البیت(ع)، ۱۴۲۶ق، ج۱۸، ص۲۳.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به: قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۳۵۶.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۲۵۷.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۲۵۷.
- ↑ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۶.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۵، ۴۰۳،
- ↑ سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، قم، ج۴، ص۳۷۴، ج۴، ۴۴۴؛ سبحانی، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، ۱۳۸۴ش، ص۱۲۳.
- ↑ حسینی اوسطی، دوازده گفتار درباره حضرت مهدی(ع)، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۳-۱۲۴.
- ↑ حسینی نسب، شیعه پاسخ می‌دهد، ۱۳۸۶ش، ص۱۴۵؛ حسینی اوسطی، دوازده گفتار درباره حضرت مهدی(ع)، ۱۳۸۶ش، ص۱۲۳-۱۲۴؛ سبحانی، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، ۱۳۸۴ش، ص۱۲۲؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۷۶.
- ↑ مکارم شیرازی، الشیعة شبهات و ردود، ۱۴۲۸ق، ص۷۳.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج۱۰، ص۷۶.
- ↑ مرکز المصطفی، العقائد الإسلامیة، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۵۱.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۶، ص۱۹۵؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۴۵؛ طبری، جامع البیان، ۱۴۱۲ق، ج۱۳، ص۴۲.
- ↑ مرکز المصطفی، العقائد الإسلامیة، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۵۲.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۶، ص۱۹۵؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۴۶.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۴۵.
- ↑ مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۵۰؛ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۵۶؛ حسینی شیرازی، تقریب القرآن، ۱۴۲۴ق، ج۳، ص۴۲؛ مرکز المصطفی، العقائد الإسلامیة، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۵۲.
- ↑ و آن وقت را برای استجابت دعای خود درباره آنها انتخاب کرد که دعا زودتر باجابت رسد
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۲۵۷.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۴۰۳.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۵، ص۲۵۷؛ حائری تهرانی، مقتنیات الدرر، ۱۳۷۷ش، ج۶، ص۶۱.
- ↑ ابن‌عطیه، المحرر الوجیز، ج۳، ص۲۸۰.
- ↑ حسینی همدانی، انوار درخشان، ۱۴۱۴ق، ج۹، ص۱۳۳.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۱، ص۲۴۵.
- ↑ شیخ طوسی، التبیان، بیروت، ج۶، ص۱۹۵؛ حائری تهرانی، مقتنیات الدرر، ۱۳۷۷ش، ج۶، ص۶۱.
- ↑ بیضاوی، أنوار التنزیل، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۷۶.
- ↑ مرکز المصطفی، العقائد الإسلامیة، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۳۵۲.
- ↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۵۶.
منابع
- ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- ثعلبی نیشابوری، احمد بن ابراهیم الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جمعی از نویسندگان، فی رحاب أهل البیت(ع)، قم، المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.
- حائری تهرانی، میر سید علی، مقتنیات الدرر و ملتقطات الثمر، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۷ش.
- حسین اوسطی، دوازده گفتار درباره حضرت مهدی(ع)، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۶ش.
- حسینی شیرازی، سید محمد، تقریب القرآن إلی الأذهان، بیروت، دارالعلوم، ۱۴۲۴ق.
- حسینی‌نسب، سید رضا، شیعه پاسخ می‌دهد، تهران، نشر مشعر، چاپ نوزدهم، ۱۳۸۶ش.
- حسینی همدانی، محمد، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران، انتشارات لطفی، ۱۴۰۴ق.
- حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
- سبحانی، بحوث فی الملل و النحل، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، بی‌تا.
- سبحانی، جعفر، التوحید و الشرک فی القرآن الکریم، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۴ش.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، ۱۴۱۲ق.
- فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، تهران، انتشارات الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- قزوینی، سید محمد، البراهین الجلیة فی رفع تشکیکات الوهابیة، قاهره، چاپ سوم، ۱۳۹۷ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، ۱۳۶۳ش.
- مرکز المصطفی، العقائد الإسلامیة، قم، مرکز المصطفی للدراسات الإسلامیة، ۱۴۱۹ق.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت،دار احیاء التراث، ۱۴۲۳ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، الشیعة شبهات و ردود، قم، مدرسة امام علی بن ابی طالب(ع)، ۱۴۲۸ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، آیات الولایة فی القرآن، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب(ع)، ۱۳۸۳ش.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.