ملاحسین واعظ کاشفی (درگذشت ۹۱۰ق) فقیه، محدث، ادیب و واعظ مشهور قرن نهم و دهم قمری در خراسان و نویسنده آثار مشهوری چون روضة الشهداء و جواهر التفسیر است. عمده شهرت او به دلیل تألیف کتاب روضة الشهداء است که آن را در اواخر عمر خود درباره واقعه کربلا نگاشته است.
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | کمال الدّین حسین بن علی واعظ کاشفی |
| تاریخ تولد | نیمه اول قرن نهم قمری (۸۳۰ق) |
| تاریخ وفات | ۹۱۰ق |
| محل دفن | هرات |
| شهر وفات | هرات |
| اطلاعات علمی | |
| تألیفات | جواهر التفسیر • روضة الشهداء |
کاشفی واعظ توانا بوده و در شعر و ادب دستی داشته است. مجالس وعظ و سخنرانی‌های وی در آن دوره شهرت داشته و معاصران وی از جایگاه او نزد مردم و همچنین حاکمان وقت سخن گفته‌اند. مذهب کاشفی مورد اختلاف است: او را از اهل‌سنت، شیعه و سنی دوازده‌امامی دانسته‌اند.
کاشفی آثار متعددی دارد که مشهورترین آنها را کتاب روضة الشهداء دانسته‌اند. این کتاب را به دلیل ضعف‌های محتوایی، نقل‌های نادرست و بدون سند و نگرش صوفیانه در تحلیل رخدادهای واقعه عاشورا مورد نقد قرار داده‌اند.
زندگی‌نامه
حسین ملقب به کمال‌الدین[۱] فرزند علی در نیمه اول قرن نهم قمری در سبزوار متولد شد.[۲] او شهرت به کاشفی و البیهقی دارد.[۳] گاهی از او سبزواری،[۴]هروی[۵] و بیهقی[۶] نیز یاد شده است. حسین، تعلیم مقدماتی را در سبزوار گذراند، سپس به نیشابور و مشهد رفت.[۷] فرزندش فخرالدین علی صفی نوشته: پدرش در ماه ذی‌الحجه سال ۸۶۰ق در مشهد سعدالدین کاشغری، از عارفان نقشبندی را در خواب دید که او را به هرات دعوت کرد. ملا حسین به هرات رفت و در آنجا به وعظ پرداخت و در خدمت علیشیر نوایی، وزیر و همراه حسین بایقرا، سلطان تیموری مکان و مرتبتی یافت.[۸] حسین عمر خود را در هرات سپری کرده و در آنجا به وعظ و ارشاد می‌پرداخته‌است. گفته شده در مجلس وعظ او ازدحام می‌شد، علاوه بر آن آواز خوشی داشت و از آن هنگام سخن گفتن بهره می‌برد.[۹]
وفات
در سال وفات کاشفی اختلاف است. برخی سال وفات وی را ۹۰۰ق، و بعضی دیگر ۹۰۶ق[۱۰]و یا۹۱۰ق دانسته‌اند.[۱۱] برخی محل دفن وی را هرات و در نزدیکی قبر عبدالرحمن جامی می‌دانند.[۱۲] [یادداشت ۱]
تحصیلات
کاشفی تحصیلات مقدماتی خود را در سبزوار آغاز کرد.[۱۳] وی در پایان حکومت تیموریان و هم‌دوره سلطان حسین میرزا بایقرا وزیر علیشیر نوایی می‌زیسته و از نویسندگان زبردست زمان خود به شمار می‌رود.[۱۴] کاشفی علوم دینی، ریاضی و خوشنویسی را در نوجوانی آموخت، سپس به عرفان روی آورد. به گفته برخی، وی در همه دانش‌های متداول آن روز سر آمد دوران بود.[۱۵] وی شعر نیز می‌سرود و از تخلص کاشفی استفاده می‌کرد.[۱۶] شهید مطهری ضمن وارد دانستن نقدهایی به وی[۱۷]از او تمجید کرده است.[۱۸]
مذهب
در مورد مذهب کاشفی اختلاف‌نظر است و نمی‌توان به طور یقین اظهار نظر کرد، وی در سبزوار متهم به تسنن و در هرات متهم به تشیع بود.[۱۹] سه دیدگاه در مورد مذهب کاشفی مطرح است.
دیدگاه اول: شیعی بودن
با توجه به نام خود و پدرش (علی بن الحسین)، محل تولد و رشد و نما (سبزوار)، ارادت به اهل بیت در آثارش مخصوصا روضة الشهدا و فتوت نامه سلطانی، عبارت بهم نتولی و من اعدائهم نتبرء و... حکم به تشیع وی کرده‌اند.
وی در کتاب فتوت نامه عنوان می‌کند: «اصل شیعه سه است:اول متابعت سخن حق تعالی، دوم مراعات شریعت پیامبر(ص) و سوم اعتقاد داشتن به ولایت حضرت علی(ع)»[۲۰]
دیدگاه دوم: سنی بودن
برخی، به دلایل زیر وی را از اهل سنت دانسته‌اند:
- وی در هرات حضور داشته و با امیر علیشیر نوایی و عبدالرحمن جامی که از صوفیان نقشبندی هستند، همنشین بوده‌است. فرزندش فخرالدین نیز او را پیرو فرقه نقشبندی می‌داند.[۲۱]
- برخی آثار کاشفی بر طبق آموزه‌های اهل سنت تدوین شده از جمله جواهر التفسیر که مذهب حنفی را به عنوان مذهب برتر معرفی کرده است.[۲۲]
- وی شاگردانی داشته که با وجود گرایش ضد شیعی، از کاشفی تمجید می‌کنند.[۲۳]
- کاشفی در آثارش به خلفا، صحابه و علمای اهل سنت احترام گذاشته است.[۲۴]
- بیان فضیلت روز عاشورا با تکیه بر منابع اهل سنت.[۲۵]
- ذکر صلوات مخصوص اهل سنت که در آثار خطی وی موجود است.
- دیدگاه وی درباره امام مهدی(عج) که می‌نویسد: «به قول بعضی که او را زنده می‌دانند، می‌گویند در اقصی بلاد مغرب شهرها در تصرف اوست.»[۲۶]
سنی دوازده‌امامی
رسول جعفریان، پژوهشگر تاریخ اهل ایران، برآن است وی، در عین حال که از اهل‌سنت به شمار می‌آمده، به دوازده امام نیز ارادات داشته است. ازاین‌رو، باید وی و امثال وی را سنی دوازده امامی نامید.[۲۷]
تأثیرات
کاشفی نشان داد که سنت عزاداری برای امام حسین(ع)، در ادب فارسی جایگاه بلندی داشته و پیش از عصر صفوی در میان اهل‌سنت و شیعیان ایرانی رواج داشته است. برخی تالیف کتاب روضة الشهدا را موجب تسریع در گرایش به تشیع، در بعضی از نقاط ایران دانسته‌اند.[۲۸] کاشفی خود از مناقب‌خوانان شمرده شده است و روضة الشهداء او از متون تأثیرگذار در این آیین شمرده شده است.[۲۹]
آثار
ملا حسین واعظ کاشفی آثار بسیاری از خود به یادگار گذاشته است،[۳۰]
کتاب روضه الشهدا
مشهورترین اثر کاشفی، کتاب روضة الشهداست که شامل ۱۰ باب و یک خاتمه است و به اجمال، زندگی دوازده امام را دربردارد؛ ولی هدف اصلی نویسنده، پرداختن به مصائب امام حسین(ع) است. از ویژگی‌هایی که روضة الشهداء را ماندگار کرده، شیوایی بیان و قلم نویسنده است. البته این کتاب به رغم شهرت فراوان، به‌دلیل ضعف‌های محتوایی، مورد مخالفت عالمان و محققان قرار گرفته و اعتراضات جدی به آن وارد شده است. از دیدگاه منتقدان، مهم‌ترین اشکالات روضة الشهدا نگاه صوفیانه، نقل‌های نادرست و قصه‌گویی‌های کاشفی است.[۳۱] محتوای خاص کتاب روضة الشهداء از نظر نقل مطالب عجیب وغریب وگاه منحصر به فرد سبب شده که برخی نویسنده اش را مردی بوقلمون صفت و ناشناخته از نظر مذهب بدانند. [۳۲] وبرخی دیگر او را مردی جامع و عالم و متبحر بدانندکه به منابع و کتبی دسترسی داشته که در اختیار دیگران نبوده است. [۳۳]
دیگر آثار
از جمله آثار وی عبارتند از:
- آئینه سکندری یا جام جم.
- اختیارات النجوم.
- جواهر التفسیر.
- مواهب علیه بدایع الافکار، فی صنایع الاشعار.
- فتوت‌نامه سلطانی.
- اخلاق محسنی یا جواهر الاسرار.
- انوار سهیلی.
- اربعون حدیثا یا الرساله العلمیه فی الاحادیث النوبیه.
- اسرار قاسمی در دانش کیماگری به فارسی.
- بدایع الافکار فی صنایع الاشعار.
- تحفه الصلوات.
- تحفه العلیه فی علم حروف.
- تفسیر حسینی یا المواهب العلیه.
- مخزن الانشاء.
- لُبّ لُباب مثنوی.
- تفسیر زهراوَین یا عروس.
- تفسیر سوره یوسف.
- تفسیر قرآن مجید.
- ده مجلس خلاصه روضه الشهدا.
- سبعه کاشفیه در ستاره شناسی.
- شرح الاسماء الحسنی.
- فضل الصلوات علی النبی.
- مطلع الانوار.[۳۴]
پانویس
- ↑ خواندمیر، حبیب السیر، ۱۳۳۳ش، ج۴، ص۳۶۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۲۵.
- ↑ کاشفی، فتوت‌نامه سلطانی، ۱۳۵۰ش، ص۱۷.
- ↑ خواند میر، حبیب السیر، ۱۳۳۳ش، ج۴، ۳۶۴.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ص۱۸۵.
- ↑ افندی، ریاض العلماء، ۱۴۰۱ق، ص۱۸۵.
- ↑ صفی، رشحات عین الحیات، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۴.
- ↑ صفی، رشحات عین الحیات، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۴.
- ↑ حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۱، ص۴۴۶، ۶۱۳.
- ↑ خواندمیر، حبیب السیر، ۱۳۳۳ش، ج۴، ص۳۲۵.
- ↑ تاریخ روضة الصفا، ج۷، ص۲۷۷.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۴.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۶
- ↑ مجموعه‌آثاراستادشهید مطهری، ج۱۷، ص ۹۴.
- ↑ مجموعه‌آثاراستادشهید مطهری، ج۱۷، ص: ۹۴و ۱۳۲.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۹۰ش، ص۸۴۴.
- ↑ کاشفی، فتوت‌نامه سلطانی، ۱۳۵۰ش، ص۱۳۸.
- ↑ صفی، رشحات عین الحیات، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۲۵۲.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۸۴.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۸.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۴.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۲۹۴.
- ↑ کاشفی، روضة الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۵۰۶.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۹.
- ↑ جعفریان، تاریخ تشیع در ایران، ۱۳۹۰ش، ص۸۴۵.
- ↑ افشاری، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، ص۱۲.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۶.
- ↑ کاشفی، روضة‌الشهداء، ۱۳۸۲ش، ص۸-۱۰، پیشگفتار مصحح.
- ↑ مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج۳، ص۲۸۲.
- ↑ شعرانی، دمع السجوم، ۱۳۸۵ش، ص۲۷۸-۲۷۷.
- ↑ عنبرانی، مروری بر زندگی کاشفی، ۱۳۷۰ش، ص۸۶.
یادداشت
- ↑ بنایی در سبزوار نزدیک مرقد ملاهادی سبزواری وجود دارد که بنام مرقد ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری معروف است که در تایید آن، سند و مدرک موثق وجود ندارد
منابع
- افندی، میزرا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ترجمه محمد باقر ساعدی، چاپ اول، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۱ق.
- افشاری، مهران، «جست‌وجویی در تاریخ مناقب‌خوانی و اشاره‌هایی به منظومه علی‌نامه»، در ضمیمه آینه میراث، شماره ۲۰، ۱۳۸۹ش.
- جعفریان، رسول، «تاریخ تشیع در ایران»، نشرعلم،تهران،۱۳۹۰ش.
- خواند میر، غیاث الدین، «حبیب السیر»، چاپ سوم، تهران، انتشارات خیام، ۱۳۳۳ش.
- شیبی، کامل مصطفی، تشیع و تصوف، ترجمه علی رضا ذکاوتی، تهران، امیرکبیر، ۱۳۵۹ش.
- عنبرانی، «مروری بر زندگی کاشفی»، مجله کیهان اندیشه، بهم و اسفند ۱۳۷۰، شماره ۴۰، از صفحه ۸۳تا۸۹
- فخر الدین علی، صفی، «رشحات عین الحیات»، تصحیح علی اصغرمعینیان، تهران، بیناد نوریانی، ۱۳۵۶ش.
- کاشفی، ملاحسین، روضة الشهداء، قم، نوید اسلام، ۱۳۸۲ش.
- کاشفی، حسین بن علی، «فتوت نامه سلطانی»، تصحیح محمدجعفر محجوب، چاپ اول، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۰ش.
- نوایی، امیرعلیشیر، «مجالس النفائس»، ترجمه شاه محمد قزوینی و محمد فخری هراتی، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران، منوچهری، ۱۳۶۳ش.
- میرخواند، سید برهان الدین، تاریخ روضة الصّفا، انتشارات وزیر خیام, تهران, ۱۳۳۸.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج۱۷.
پیوند به بیرون