نفس المهموم (کتاب)
 | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | شیخ عباس قمی |
| تاریخ نگارش | قرن چهاردهم |
| موضوع | مقتل |
| سبک | تاریخی |
| زبان | عربی |
نَفَسُ المَهْموم فی مُصیبَةِ سیّدنا الحُسَیْن المَظْلوم، کتابی درباره واقعه کربلا و وقایع پس از آن است که به شیوه مقتل‌نگاری، توسط شیخ عباس قمی، نوشته شده است. سیر مطالب کتاب از ولادت امام حسین(ع) آغاز شده و سپس مناقب امام سوم شیعیان ذکر شده و آنگاه تمام وقایع مربوط به واقعه کربلا شرح داده شده است. میرزا ابوالحسن شعرانی و محمدباقر کمره‌ای این کتاب را به زبان فارسی ترجمه کرده‌اند. کتاب آه، نوشتۀ یاسین حجازی، ویرایش و بازخوانیِ «ترجمۀ فارسیِ ابوالحسن شعرانی از نفس المهموم» است.
مولف و انگیزه نگارش
عباس بن محمدرضا قمی (۱۲۹۴-۱۳۵۹ق) مشهور به شیخ عباس قمی و معروف به محدث قمی، از علمای شیعه در قرن چهاردهم قمری است که یکی از زبده‌ترین چهره‌های شیعه در حدیث، تاریخ و تبلیغ دانسته شده[۱] و ابن بابویه قمی، جد اعلای وی معرفی شده است.[۲]
وی نویسنده‌ی بیش از ۸۰ اثر[۳] به زبان‌های عربی و فارسی است.[۴] آثار او در موضوعات مختلفی از جمله عقاید، فقه، شرح حال معصومان، رجال و درایه، تاریخ، مقتل، آداب و عبادات، ادعیه، اخلاق و ادبیات بوده است.[۵] مفاتیح الجنان که به گفته برخی محققان، از یک کتاب معمولی برای شیعیان فراتر رفته و به انیسِ معنویِ مردم در کنار قرآن کریم تبدیل شده، از مهمترین آثار اوست.[۶] محدث قمی در ذی الحجه ۱۳۵۹ق در نجف درگذشت و در حرم علی بن ابیطالب(ع) دفن شد.[۷]
شیخ عباس قمی نگارش این کتاب را با استخاره و طلب خیر از خداوند شروع کرده و انگیزه خود از نگارش نفس المهموم را جمع‌آوری مقتل مختصر امام حسین (ع) با استفاده از روایات وکتب مورد اعتماد مانند: ارشاد، مقاتل الطالبیین و لهوف دانسته و این کار را نهایت آرزوی خود برشمرده است.[۸]
علت نام‌گذاری
نام این کتاب برگرفته از حدیث امام صادق(ع) است که فرمود: «نَفَسُ المَهمومِ لِظُلمِنا تَسبیحٌ وَ هَمُّهُ لَنا عِبادَةٌ وَ کِتمانُ سِرّنا جِهادُ فی سَبیلِ اللهِ»[۹] (نَفَس کسی که به خاطر مظلومیت ما اندوهگین شود تسبیح است، اندوه بر ما عبادت است و کتمان و پوشاندن راز ما جهاد در راه خداست.) امام صادق(ع) سپس فرمود: واجب است که این حدیث با طلا نوشته شود.[۱۰] محدث قمی از آنجا که کتاب نفس المهموم، یادآور مصیبت‌های اهل بیت است، این نام را برگزیده است.
محتوا
کتاب نفس المهموم، شرح فشرده‌ای از زندگی و مبارزات امام حسین (ع) است که از تولد شروع و با قیام توابین، خروج مختار و مرگ یزید پایان می‌پذیرد.[۱۱] این کتاب در سال ۱۳۳۵ قمری انتشار یافته است.[۱۲]
این کتاب از یک مقدمه درباره ولادت امام حسین(ع)،[۱۳] پنج باب و یک خاتمه تشکیل شده است:
- باب اول، حاوی دو فصل است درباره شجاعت، شجاعت، علم، فصاحت، زهد، تواضع و عبادت امام حسین(ع)[۱۴] و همچنین ثواب گریستن در عزای امام حسین و لعن قاتلان وی.[۱۵]
- باب دوم، حاوی رخدادهایی است که بعد از بیعت کردن مردم با یزید بن معاویه تا شهادت امام حسین (ع) اتفاق افتاده است. این باب مفصل‌ترین باب کتاب و در ۲۰ فصل تنظیم شده است.[۱۶]
- باب سوم، حاوی وقایع بعد از شهادت امام حسین(ع) است.[۱۷]
- باب چهارم، حاوی رویدادهای پس از شهادت امام حسین(ع)، مانند گریستن آسمان، ناله فرشتگان و گریستن جنیان است.[۱۸]
- باب پنجم، درباره فرزندان و زنان امام و فضلیت زیارت آنها، و همچنین ستم حاکمان ظالم در تخریب بارگاه حسینی است.[۱۹]
- در خاتمه کتاب، قیام توابین و قیام مختار شرح داده شده است.[۲۰]
منابع کتاب
قبل از تالیف نفس المهموم، مأخذ و مرجع سخنرانان در نقل واقعه کربلا، جلد ده بحارالانوار، مثیر الاحزان اثر ابن نمای حلی، مهیج الاحزان نوشته سید عبدالله شبر، لهوف تألیف ابن طاووس، مقتل ابو مخنف و غیره بود. به نظر علی دوانی، هیچکدام از این کتاب‌ها عطش طالبان آن حوادث را فرونمی‌نشاند و جامع و کافی نبود.[۲۱] بدین جهت محدث قمی از مجموع منابع معتبر، آنچه را در طول عمر خود تا آن زمان صحیح و معتبر می‌دانست، گردآوری کرد.[۲۲]
شیخ عباس قمی در تالیف این کتاب از منابع زیر استفاده کرده است:
- ارشاد، نوشته شیخ مفید.
- المهلوف علی قتلی الطفوف، نوشته سید بن طاووس. این کتاب معروف به لهوف است.
- الکامل فی التاریخ ، نوشته ابن اثیر جزری.
- تاریخ طبری، نوشته محمد بن جریر بن یزید طبری.
- مقاتل الطالبین، نوشته ابوالفرج اصفهانی.
- مروج الذهب و معادن الجوهر، نوشته علی بن حسین مسعودی.
- تذکرة الخواص، نوشته سبط بن جوزی.
- مطالب السئول فی مناقب آل الرسول، نوشته محمد بن طلحه شافعی.
- الفصول المهمه فی معرفه الائمه، نوشته ابن صباغ مالکی.
- کشف الغُمَّه، نوشته علی بن عیسی اربلی.
- العِقد الفَرید، نوشته احمد بن محمد قرطبی مالکی.
- الاحتجاج، نوشته احمد بن علی طبرسی.
- مناقب ابن شهر آشوب.
- روضة الواعظین، نوشته فتال نیشابوری.
- مُثیر الاحزان، نوشته ابن نمای حلی.
- روضة الصفا، نوشته خاوندشاه.
- تسلیة المجالس، نوشته محمد بن ابی طالب موسی حسینی.[۲۳]
ترجمه‌ها
- نفس المهموم را اولین بار میرزا ابوالحسن شعرانی با عنوان دمع السجوم به فارسی ترجمه کرد. وی در سال ۱۳۹۶ق به تصحیح کتاب نفس المهموم اقدام و یک سال بعد آن را ترجمه کرد. به باور برخی، اشکال این ترجمه آن است که وی در کنار ترجمه کتاب، توضیحات و اضافات بسیاری ذکر کرده، ولی متن و اضافات را از هم تفکیک نکرده است.و البته دقت نظر و تحقیقات و فخامت و استواری قلم و دهها نکات ناب و اختصاصی از ویژگی‌های این ترجمه است که در مقایسه با دیگر ترجمه‌ها به راحتی قابل درک است.[نیازمند منبع]
- محمدباقر کمره‌ای، آن را در سال ۱۳۳۹ش با عنوان رموز الشهاده به فارسی ترجمه کرده است.[۲۴] وی در این ترجمه، ترجمه کتاب نفثة المصدور شیخ عباس قمی را نیز افزوده است؛ چرا که آن را کامل‌کننده نفس المهموم دانسته است.[۲۵] ویژگی این ترجمه آن است که به جای ترجمه اشعار عربی پایان کتاب، اشعاری به فارسی از محمدحسین اصفهانی و اختر طوسی جایگزین شده است.[۲۶] علی دوانی این ترجمه را ستوده است.[۲۷]
- ترجمه‌ای با نام «بر امام حسین(ع) چه گذشت؟» ترجمه جواد قیومی اصفهانی.[۲۸]
تلخیص و بازنویسی
- سید علی کاشفی خوانساری، کتاب نفس المهموم را با عنوان «گزیده نفس المهموم»، تلخیص و بازنویسی کرده است.[۲۹]
- یاسین حجازی زیر نظر جمعی از محققان و پژوهشگران بر اساس کتاب دمع السجوم که ترجمه فارسی شعرانی از نفس المهموم است، کتابی با نام کتاب آه تدوین و ویرایش کرده که نوعی بازنویسی و تحقیق است.[۳۰] این کتاب نخستین بار در ۱۳۸۷ش منتشر شد.[۳۱]
پانویس
- ↑ ادهم‌نژاد، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت»، ص۱۱۴.
- ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۵۸.
- ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۶۵.
- ↑ مسعودی، «پرونده: واپسین راوی بزرگ شیعه»، ص۱۲.
- ↑ احمدیان، «خاتم المحدثین، حاج شیخ عباس، محدث قمی»، ص۶۵-۶۶.
- ↑ رضوی، «کتاب: روایت و نیایش...»، ص۶۷.
- ↑ حسینی اشکوری، المفصل فی تراجم الاعلام، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۳۰۵.
- ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبة الحیدریة، ص۷.
- ↑ شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۸.
- ↑ شیخ مفید، الأمالی، ۱۴۱۳ق، ص۳۳۸.
- ↑ میرشریفی، برگ‌های بی‌خزان، ۱۳۸۲ش، ص۱۸۵.
- ↑ صحتی سردرودی، «تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع) با رویکردی کتابشناسانه، ص۶۸.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۱۱-۱۵.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۱۷-۲۷.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۲۷-۵۹.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۶۰-۳۳۸.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۳۳۹.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۴۳۳.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۴۷۶.
- ↑ قمی، نفس المهموم، ۱۳۷۹ش، ص۵۰۱.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۶۲۴.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۶۲۴.
- ↑ قمی، نفس المهموم، المکتبة الحیدریة، ص۷-۱۱.
- ↑ کاشفی خوانساری، گزیده نفس المهموم، ۱۳۸۴ش، ص۴۱.
- ↑ کمره‌ای، رموز الشهاده، ۱۳۹۱ش، ص۱۲.
- ↑ کمره‌ای، رموز الشهادة، ۱۳۹۱ش، ص۱۶.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۱۱، ص۶۳۹.
- ↑ نگاه کنید به: قمی، بر امام حسین چه گذشت؟: ترجمه نفس المهموم، تهران، دارالثقلین، ۱۳۸۷ش.
- ↑ نگاه کنید به: کاشفی خوانساری، گزیده نفس المهموم عباس قمی، نشر حوا، ۱۳۸۸ش.
- ↑ نگاه کنید به: حجازی، کتاب آه، ۱۳۸۸ش، ص۶-۱۲.
- ↑ حجازی، کتاب آه، ۱۳۸۸ش، ص۴.
منابع
- احمدیان، مینا، «خاتم المحدثین حاج شیخ عباس محدث قمی»، در مجله مسجد، شماره ۶۸، خرداد و تیر ۱۳۸۲ش.
- ادهم‌نژاد، محمدتقی، «حاج شیخ عباس قمی، حدیث نجابت»، در مجله مبلغان، شماره ۸۸، ۱۳۸۵ش.
- حجازی، یاسین، کتاب آه، تهران، جام طهور، ۱۳۸۸ش.
- حسینی اشکوری، احمد، المفصل فی تراجم الاعلام، قم، مجمع ذخایر اسلامی، ۱۳۹۳ش.
- دوانی، علی، مفاخر اسلام، ج۱۱، انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- رضوی، سید مسعود، «کتاب: روایت و نیایش؛ درباره زندگی و آثار محدث قمی»، در مجله اطلاعات حکمت و معرفت، ش۱۰۰، سال نهم، مرداد ۱۳۹۳ش.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الأمالی، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- صحتی سردرودی، محمد، «تحریف‌شناسی تاریخ امام حسین(ع) با رویکردی کتابشناسانه»، در مجله کتابهای اسلامی، شماره ۱۸، پاییز ۱۳۸۳ش.
- قمی، شیخ عباس، بر امام حسین چه گذشت؟: ترجمه نفس المهموم، تهران، دار الثقلین، ۱۳۸۷ش.
- قمی، شیخ عباس، رموز الشهاده، ترجمه محمدباقر کمره‌ای، [تهران]، انتشارات کتابچی، ۱۳۹۱ش.
- قمی، شیخ عباس، نفس المهموم فی مصیبة سیدنا الحسین المظلوم و یلیه نفثة المصدور فیما یتجدد به حزن العاشور، قم، المکتبة الحیدریة، ۱۳۷۹ش.
- کاشفی خونساری، سید علی، گزیده نفس المهموم، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ۱۳۸۴ش.
- مسعودی، رضا، «پرونده: واپسین راوی بزرگ شیعه»، در مجله کتاب ماه دین، شماره ۱۵۵، شهریور ۱۳۸۹.
- میرشریفی، سید علی، برگ‌های بی‌خزان، انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۲ش.
پیوند به بیرون
https://hadith.net/post/71442/ویژگی-های-منحصر-به-فرد-نفس-المهموم-محدث-قمی/
پیوندبه بیرون