خولی بن یزید اصبحی
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | خولی بن یزید اصبحی ایادی دارمی |
| محل زندگی | کوفه |
| نسب/قبیله | قبیله حمیر |
| درگذشت | سال ۶۶ قمری • کوفه |
| نحوه درگذشت | به دست یاران مختار ثقفی |
| نقش در واقعه کربلا | |
| اقدامات | نقش داشتن در شهادت امام حسین(ع) • عثمان • جعفر از فرزندان حضرت علی(ع) |
| انگیزه | از تیراندازان لشکر عمر بن سعد |
| نقش‌های برجسته | حامل سر امام حسین(ع) نزد ابن زیاد |
خولی بن یَزید اَصْبَحی اَیادی دارِمی(کشته شده در سال ۶۶ قمری)، از لشکریان عمر بن سعد در واقعه کربلا است که روز عاشورا در شهادت امام حسین(ع)، عثمان بن علی(ع) و جعفر بن علی(ع) نقش داشت. وی پس از شهادت امام حسین(ع) به دستور عمر بن سعد، به همراه حمید بن مسلم ازدی سر امام حسین(ع) را نزد ابن زیاد بردند؛ اما چون شبانگاه قصر بسته بود، آن را با خود به منزل برد که این امر اعتراض همسرش را در پی داشت. این واقعه در سوگواری شیعیان و در روضه تنور خولی نقل می‌شود.
در برخی منابع، بریدن سر امام حسین(ع) به خولی نسبت داده شده است. وی سال ۶۶ هجری قمری در قیام مختار کشته شد.
زندگی‌نامه
از تاریخ ولادت و زندگانی خولی تا پیش از واقعه کربلا اطلاعی در دست نیست. وی فرزند یزید اصبحی و از قبیله حِمْیر (از قبایل یمن که در سال نهم هجری اسلام آوردند) است.[۱] نام او در واقعه عاشورا آمده و از قاتلان امام حسین(ع) شمرده شده است.[۲] نوار بنت مالک[۳] یا عیوف[۴] همسر وی بود، هنگامی که خولی سر امام را به خانه آورد او را سرزنش کرد. همچنین مخفیگاه او را به یاران مختار نشان داد.[۵] طبری نوار بنت مالک را از بنی‌اسد دانسته است و به همسر دیگر وی از حضرمیان نیز اشاره کرده است.[۶]
روز عاشورا
خولی در واقعه کربلا از لشکر عمر بن سعد بود که شهادت عثمان بن علی(ع) را به او نسبت داده‌اند.[۷] او روز عاشورا تیری به سمت عثمان بن علی انداخت، سپس مردی از بنی دارم او را به شهادت رساند.[۸] در زیارت ناحیه مقدسه غیر مشهوره به عنوان پرتاب کننده تیر به سوی عثمان بن علی لعن شده است.[۹]
او تیر دیگری به سمت جعفر بن علی پرتاب کرد که به شقیقه یا چشم او اصابت کرد. برخی منابع شهادت جعفر بن علی را نیز به او نسبت داده‌اند.[۱۰] اما در منابع دیگر، شهادت جعفر بن علی به هانی بن ثبیت حضرمی نسبت داده شده است.[۱۱]
خولی، در شهادت امام حسین(ع) نیز نقش داشت.[۱۲] او به تحریک شمر بن ذی الجوشن و یا سنان، خواست سر امام را از تن جدا کند، اما لرزشی بر دست و پایش افتاد و نتوانست چنین کند؛ به همین دلیل سنان خود سر حسین(ع) را برید و آن را به خولی داد.[۱۳]
منابع تاریخی بریدن سر امام حسین(ع) را به خولی،[۱۴] سنان بن انس[۱۵] شمر بن ذی الجوشن[۱۶] و شبل بن یزید(برادر خولی)[۱۷] نسبت داده‌اند.
پس از عاشورا
خولی، از حاملان سرهای شهدای کربلا به سمت ابن زیاد بود[۱۸] عمر بن سعد سر حسین بن علی(ع) را به خولی و حمید بن مسلم سپرد تا به کوفه و نزد عبیدالله ببرند. خولی شبانگاه به کوفه رسید و چون قصر بسته بود، سر را به خانه برد و آن را زیر تشتی قرار داد.[۱۹] و به همسرش گفت:
- «من برای تو چیزی آورده‌ام که برای همیشه ما را بی‌نیاز خواهد کرد. این سر حسین است که در خانه تو است. همسرش گفت: وای بر تو مردم سیم و زر آورده‌اند و تو سر فرزند رسول الله(ص) را آوردی. به خدا سوگند هرگز من و تو در یک خانه زندگی نخواهیم کرد.»[۲۰]
در کتاب مقتل الحسین(ع) به مخفی کردن سر امام حسین(ع) در تنور، ساطع شدن نوری از تنور و گریه و شیون گروهی از زنان برای امام حسین(ع) اشاره شده است.[۲۱] در بین مردم نیز مشهور است که خولی، سر امام را در تنور خانه‌اش پنهان کرد و روضه‌ای در دهه دوم و سوم محرم خوانده می‌شود که به روضه تنور خولی معروف است.
مرگ
مختار، ابوعمره را به همراه معاذ بن هانی کندی و معبد بن سلمه حضرمی به سراغ خولی فرستاد.[۲۲] خولی در چاه مستراح خانه‌اش پنهان شد. ماموران مختار از همسر خولی محل اختفای او را جویا شدند و وی که از خولی دل خوشی نداشت به مخفیگاه وی اشاره کرد. یاران مختار او را بیرون کشیدند و به نزد مختار بردند. به دستور مختار، او را نزدیک خانه‌اش به قتل رسانند و جسدش را سوزانند.[۲۳] که جز خاکستر از آن چیزی باقی نماند.[۲۴]
پانویس
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۰۶.
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۶۸؛ ابن حجر، الاصابه، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۲۷۶؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۰۶؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۸۹.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۰۷.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۰۶؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۲۴۰؛ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۶، ص۲۴۴.
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ ج۶، ص۵۹.
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۴۵، ص۴۶۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۰۱؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۹۲؛ ابن سعد، الطبقات، (طبقه خامسه ج۱)، ۱۴۱۴ق، ص۴۷۶؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دار المعرفه، ص۸۹؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۵، ص۳۸؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۹؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۰۷؛ سماوی، ابصارالعین، ۱۴۱۹ق، ص۶۸.
- ↑ ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۳۷۸ش، ص۴۸۷.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دار المعرفه، ص۸۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۵، ص۳۹.
- ↑ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۴۹؛ ابن سعد، الطبقات، (طبقه خامسه ج۱)، ۱۴۱۴ق، ص۴۷۵؛ ابن‌اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۷۶؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۰۸.
- ↑ ابومخنف، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۵۳؛ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۰؛ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، دار المعرفه، ص۱۱۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۱۹۸؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۷۷.
- ↑ ابومخنف، وقعه الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۵۵؛ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۵، ص۵۵؛ سید بن طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۲۶.
- ↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۰۴، ۲۱۸؛ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۵، ص۱۱۹؛ ج۶، ص۲۴۴؛ ابن سعد، الطبقات، (طبقه خامسه ج۱)، ۱۴۱۴ق، ص۴۷۴، ۴۷۵؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۷۲؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۵۱.
- ↑ ابومخنف، وقعة الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۵۵؛ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۳؛ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۵، ص۳۴۱؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۸۸؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۴، ص۱۹۸، ج۴۵، ص۵۵؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۷۷.
- ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۷۷؛ سماوی، ابصارالعین، ۱۴۱۹ق، ص۳۷.
- ↑ دینوری، اخبارالطوال، ص۲۵۸.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۴ق، ج۴۵، ص۶۲، ۱۰۷؛ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۳؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۴، ص۱۱۲؛ سید بن طاووس، اللهوف، ۱۳۴۸ش، ص۱۴۲.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۰۶؛ ابومخنف، وقعه الطف، ۱۴۱۷ق، ص۲۵۸.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۷م، ج۳، ص۲۰۶؛ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۵۵؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۸۰؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۸۹.
- ↑ مقرم، مقتل الحسین(ع)، مؤسسه بعثت، ص۳۰۴.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۰۷.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۰۶؛ طبری، تاریخ، ۱۹۶۷م، ج۶، ص۵۹؛ ابن اثیر، الکامل، ۱۹۶۵م، ج۴، ص۲۴۰؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۲۷۲؛ ابن اعثم، الفتوح، ۱۴۱۱ق، ج۶، ص۲۴۴؛ ابن مسکویه، تجارب الامم، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۱۸۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۰۷.
منابع
- ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر، ۱۳۸۵ق/۱۹۶۵م.
- ابن اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، تحقیق: علی شیری، بیروت، دارالأضواء، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الإصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
- ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبد القادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری(طبقه خامسه ج۱)، تحقیق: محمد بن صامل السلمی، الطائف، مکتبة الصدیق، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۳م.
- ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب(ع)، قم، مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق/۱۹۹۲م.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- ابن مسکویه رازی، احمد بن محمد، تجارب‌الأمم، تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۷۹ش.
- ابن المشهدی، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۳۷۸ش.
- ابن نما حلی، مثیرالأحزان، قم، انتشارات مدرسه امام مهدی (عج)، ۱۴۰۶ق.
- ابومخنف کوفی، وقعة الطف، قم، جامعه مدرسین، چاپ سوم، ۱۴۱۷ق.
- اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة، تبریز، مکتبة بنی هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین، مقاتل‌الطالبیین، تحقیق: سید احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الأشراف(ج۳)، تحقیق: محمد باقر المحمودی، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۹۷۷/۱۳۹۷.
- بلاذری، احمد بن یحیی، انساب‌الأشراف(ج۴)، تحقیق: عبدالعزیز الدوری، بیروت، جمعیة المستشرقین الألمانیة، ۱۹۷۸م/۱۳۹۸ق.
- بلاذری، احمد بن یحیی، کتاب جمل من انساب‌الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
- سماوی، محمد بن طاهر، ابصارالعین فی أنصار الحسین علیه‌السلام، قم، دانشگاه شهید محلاتی، ۱۴۱۹ق.
- سید بن طاووس، علی بن موسی، اللهوف، تهران، انتشارات جهان، ۱۳۴۸ش.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، ۱۴۰۴ق.
- مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- مقرم، سید عبدالرزاق موسوی، مقتل الحسین(ع)، مؤسسه بعثت، بی‌تا.