مقبره شهدای احد
 مقبره شهدای احد پیش از تخریب | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | قرن دوم |
| کاربری | زیارتگاه |
| مکان | منطقه اُحُد مدینه |
| نامهای دیگر | قبرستان شهدای احد |
| وقایع مرتبط | تخریب مقبره |
| مشخصات | |
| وضعیت | تخریبشده |
مقبره شهدای اُحُد، قبرستانی که قبر حمزه عموی پیامبر و برخی از دیگر شهدای جنگ اُحُد در آن قرار دارد. این قبرستان در منطقه احد در شمال مدینه واقع شده است. بنابر منابع تاریخی، پیامبر(ص) و حضرت فاطمه(س) به زیارت قبورِ شهدای احد میرفتند و مسلمانان نیز همواره این کار را میکردند.
نخستین بنایی که بر این قبور ساخته شد مربوط به قرن دوم قمری است؛ اما با رویکارآمدن آلسعود در عربستان، وهابیان در سال ۱۳۴۴ق با انگیزه مبارزه با بدعت این بنا را تخریب کردند.
جایگاه و موقعیت
مقبره شهدای احد، محل دفن حمزه عموی پیامبر و دیگر شهدای احد است. این مقبره در شمال مدینه[۱] و میان کوه اُحُد و رُمات واقع شده و حدود پنج کیلومتر با مسجدالنبی فاصله دارد.[۲]
طبق گزارش منابع تاریخی، پیامبر(ص) هرساله به زیارت قبور شهدای اُحد میرفت[۳] و به زیارت آنان سفارش هم میکرد.[۴] پس از رحلت پیامبر، خلفای سهگانه نیز به این سنت عمل میکردند.[۵]
امامان شیعه نیز به زیارت قبور شهدای احد سفارش میکردند.[۶] حضرت فاطمه به زیارت قبر حمزه میرفت[۷] و به گزارش شیخ مفید، از خاک آن تسبیح ساخت.[۸] همچنین در میان مردم حجاز زیارت قبر حمزه در شب ۱۲ رجب رواج داشته است.[۹] اهلسنت روز پنجشنبه را برای زیارت قبور شهدای احد مستحب دانستهاند.[۱۰]
این مکان، همواره زیارتگاه مسلمانان، بهویژه شیعیان بوده است.[۱۱]
تاریخچه بنا
به گزارش ابنشَبّه، تاریخنگار (درگذشت: ۲۶۲ق)، حضرت فاطمه(س) نخستین کسی بود که قبر حمزه را تعمیر کرد.[۱۳] براساس گزارشهای تاریخی، از قرن دوم قمری، مسجدی بر مزار حمزه وجود داشته است.[۱۴] در سال ۵۹۰ق به دستور مادر اَلنّاصرُ لِدینِالله خلیفه عباسی، بنایی گنبددار بر این مقبره احداث شد.[۱۵] این بنا در سال ۸۹۳ق توسعه یافت.[۱۶] در برخی منابع از این بنا به مسجد شهدای احد نیز یاد شده است.[۱۷]
تخریب مقبره
بنای مقبره شهدای احد در سال ۱۲۲۰ق توسط آلسعود تخریب، در سال ۱۲۲۲ق توسط ابراهیم پاشا بازسازی، و مجدداً در سال ۱۳۴۴ق به طور کامل ویران شد.[۱۸] وهابیان این کار را با هدف مبارزه با بدعت و شرک انجام دادند.[۱۹] از نظر آنان، بنای بر قبور[۲۰] و سفر برای زیارت قبور[۲۱] بدعت است.
به گزارش ابنکثیر (درگذشت: ۷۷۴ق) تاریخنگار اهلسنت، معاویة بن ابیسفیان در سال ۴۹ق دستور حفر قناتی را صادر کرد که مسیر آن از کنار یا روی قبور شهدای احد میگذشت. هنگامی که نزدیکان شهدا برای انتقال اجساد، قبور را نبش کردند، با پیکرهای سالم شهدا مواجه شدند. این اتفاق باعث شد از ادامه تخریب منصرف شوند.[۲۲] به تحلیل محمدصادق نجمی، این اقدام معاویه، عمدی بود و با هدف از بین بردن نشانههای جنایات قریش در جنگ احد صورت گرفت.[۲۳] گزارشهای دیگری از خرابشدن قبور شهدای احد بر اثر سیل و سالمبودن اجساد شهدا، در سال ۴۹ق[۲۴] و نیز ۱۴۰۰ سال پس از دفن آنها حکایت دارد.[۲۵]
مدفونان
در غَزوه احد، حدود ۷۰ تن از مسلمانان به شهادت رسیدند[۲۶] که چهار نفر از آنها از مهاجرین و بقیه از انصار بودند.[۲۷] بیشتر شهدا، بهجز چند تن که به مدینه منتقل شدند، در احد دفن شدند. حَمزة بن عبدُالمطّلب، عبدالله بن جَحْش، شَمّاس بن عثمان قُرَشی، مُصعَب بن عُمَیر، حَنْظَلهٔ غسیلُالملائکه، سعد بن ربیع، مالک بن سَنان و سَهل بن قیس از شهدایی بودند که در این منطقه دفن شدند.[۲۸]
به علت تعداد زیاد شهدا و خستگی بازماندگان، به دستور پیامبر(ص)، شهدا به صورت جمعی و در قبرهای مشترک دفن شدند.[۲۹] از بین شهدایی که در یک قبر دفن میشدند، هرکدام که بیشتر از دیگران حفظ قرآن داشت، جلوتر قرار داده میشد.[۳۰] همچنین عمرو بن جمُوح و عبدالله بن عمرو به دلیل دوستیشان با هم در یک قبر دفن شدند.[۳۱] از میان شهدا، تنها محل دقیق قبر حمزه مشخص شده است.[۳۲]
بناهای مجاور
بنابر گزارشها، در مجاورت مقبره شهدای احد، چند مسجد وجود داشته است:
مسجد حمزه در شرق مقبره قرار دارد.[۳۳] گفته شده در فاصله ۵۰۰متری شمال مقبره شهدای احد نیز مسجد ثنایا قرار داشته است.[۳۴] همچنین بنابر برخی روایات، مسجدی به نام امیرالمؤمنین نیز در مقابل قبر حمزه وجود داشته[۳۵] که اثری از آن باقی نمانده است.[۳۶]
در نزدیکی کوه رمات نیز دو مسجد گزارش شده است: مسجد رکنالْجَبَل در شرق این کوه، محل مجروحشدن حمزه و مسجد الوادی در شمال کوه که گفته میشود محل شهادت حمزه بوده است.[۳۷]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ابنضیاء، تاریخ مکه المشرفه والمسجدالحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ۱۴۲۴ق، ص۲۵۲.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۷۹ش، ص۴۱۵-۴۱۸.
- ↑ ابنشبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۱۳۲.
- ↑ شیخمفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳، ص۱۳۱؛ محدث نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۰۸ق، ج۱۰، ص۱۹۸؛ العلوی العقیقی، مرویات کتاب اخبار المدینه، ۱۴۴۰ق، ص۲۹۱؛ ابوطیب فاسی، شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، ۱۴۲۱ق، ج۲، ص۴۱۲.
- ↑ ابنشبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۱۳۲.
- ↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۰.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۱۱؛ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۴، ص۵۶۱.
- ↑ شیخمفید، کتاب المزار، ۱۴۱۳ق، ص۱۵۰.
- ↑ رفعت پاشا، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین وجزیرة العرب، ج۳، ص۶۰.
- ↑ ابنعساکر، اتحاف الزائر واطراف المقیم، دار ارقم بنابیالارقم، ص۹۲.
- ↑ بغدادی، «زيارة القبور عند السنة والشيعة»، وبگاه تقریب نیوز.
- ↑ «منطقة «سيد الشهداء» بالمدينة»، المدینه.
- ↑ ابنشبه، تاریخ المدینة المنوره، ۱۳۹۹ق، ج۱، ص۱۳۲.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۰۴.
- ↑ المطری، التعریف بما انست الهجرة من معالم دار الهجره، ۱۴۲۶ق، ص۱۲۶.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۷۹ش، ص۴۴۱.
- ↑ نگاه کنید به نجفی، مدینه شناسی، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۲۶۹.
- ↑ «تاريخ الوهابية في هدم قبور أهل البيت عليهم السلام»، وبگاه دار الولایه.
- ↑ پورامینی، بقیع الغرقد، ۱۴۲۸ق، ص۵۰.
- ↑ ابنتیمیه، اقتضاء الصراط المستقیم مخالفة اصحاب الجحیم، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۰۸.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به ابنتیمیه، منهاج السنة، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۴۴۰؛ ابنباز، فتاوى نور على الدرب، مؤسسة الشیخ بن باز الخیریة، ص ۲۴۳.
- ↑ ابنکثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۹.
- ↑ نجمی، «حرم حضرت حمزه(ع) در بستر تاریخ»، ص۶۴-۶۵.
- ↑ ابنسعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۳، ص۵۶۳.
- ↑ عامری، محمد صل الله علیه وآله وسلم فی الکتب المقدسه، ۱۴۲۶ق، ص۲۶۶.
- ↑ مقدسی، البدء والتاریخ، از ۱۸۹۹ تا ۱۹۱۹م، ج۴، ص۲۰۵؛ ابنخلدون، تاریخ، ۱۴۰۱ق، ج۲، ص۴۳۷.
- ↑ ابنقتیبه، المعارف، ۱۹۹۲م، ج۱، ص۱۶۰.
- ↑ ابنضیاء، تاریخ مکه المشرفه والمسجدالحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ۱۴۲۴ق، ص۲۵۲-۲۵۵؛ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین وجزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۷۴۹-۷۵۰
- ↑ ابنکثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۸.
- ↑ ابنکثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۴۸.
- ↑ ابنهشام، السیرة النبویه، به نقل از: سبحانی، فروغ ابدیت، ج۱، ص۵۶۶.
- ↑ سمهودی، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، ۱۴۱۹ق، ج۳، ص۱۱۷.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۷۹ش، ص۴۳۹.
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۷۹ش، ص۴۱۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۷، ص۲۲۵
- ↑ جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ۱۳۷۹ش، ص۴۴۴.
- ↑ ابنضیاء، تاریخ مکه المشرفه والمسجدالحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، ۱۴۲۴ق، ص۲۵۷؛ صبری پاشا، موسوعة مرآة الحرمین الشریفین وجزیرة العرب، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۷۰۰.
منابع
- ابنتیمیه، احمد بن عبدالحلیم، اقتضاء الصراط المستقیم مخالفة أصحاب الجحیم، تحقیق: محمد حامد، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۷ق/|۱۹۸۷م.
- ابنتیمیه، احمد بن عبدالحلیم، منهاج السنة النبویة، عربستان، جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، ۱۴۰۶ق.
- ابنباز، عبدالعزیز، فتاوی نور علی الدرب، بیجا، مؤسسة الشیخ بن باز الخیریة، بیتا.
- ابنخلدون، تاریخ، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، ۱۴۰۱ق.
- ابنسعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، چاپ اول، ۱۹۶۸م.
- ابنشبه، عمر، تاریخ المدینه، تحقیق فهیم محمد شلتوت، جده، بینا، ۱۳۹۹ق.
- ابنضیاء، محمد بن احمد، تاریخ مکه المشرفه والمسجد الحرام والمدینه الشریفه والقبر الشریف، تحقیق علاء ابراهیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
- ابنعساکر، عبدالصمد بن عبدالوهاب، اتحاف الزائر واطراف المقیم، بیروت، دار الارقم بنابیالارقم، چاپ اول، بیتا.
- ابنقتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، قاهره، الهیئة المصریة العامه للکتب، چاپ دوم، ۱۹۹۲م.
- ابنکثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه والنهایه، تحقیق علی شیری، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- ابنهشام، عبدالملک، السیره النبویه، قاهره، شرکة مکتبه ومطبعه مصطفی البابی الحلبی واولاده، چاپ دوم، ۱۳۷۵ق.
- ابوطیب فاسی، محمد بن احمد، شفاء الغرام باخبار البلد الحرام، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۱ق.
- پورامینی، محمدامین، بقیع الغرقد، تهران، مشعر، ۱۴۲۸ق.
- العلوی العقیقی، یحیی بن الحسن، مرویات کتاب اخبار المدینه، جمع آوری عبدالعزیز العوض سلمان الجهنی، مدینه، مرکز بحوث ودراسات المدینه المنوره، چاپ اول، ۱۴۴۰ق.
- المطری، محمد بن احمد، التعریف بما انست الهجرة من معالم دار الهجره، تحقیق سلیمان الرحیلی، ریاض، دارة ملک عبدالعزیز، ۱۴۲۶ق.
- «تاريخ الوهابية في هدم قبور أهل البيت عليهم السلام»، وبگاه دار الولایه، تاریخ بازدید: ۲۴ مرداد ۱۴۰۲ش.
- «تطوير منطقة «سيد الشهداء» بالمدينة»، المدینه، تاریخ درج مطلب: ۹ سپتامبر ۲۰۱۵م، تاریخ بازدید: ۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ش.
- جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران، نشر مشعر، چاپ اول، ۱۳۷۹ش.
- رفعت پاشا، ابراهیم، مرآة الحرمین، قم، انتشارات مشعر، ۱۳۷۷ش.
- بغدادی، حسن، «زيارة القبور عند السنة والشيعة»، وبگاه تقریب نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۲ دی ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۲۴ مرداد ۱۴۰۲ش.
- سمهودی، علی بنعبدالله، وفاء الوفاء باخبار دار المصطفی، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، الفصول المختاره، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- شیخ مفید، محمد بن محمد، کتاب المزار، تحقیق محمدباقر ابطحی، قم، کنگره شیخ مفید، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
- صبری پاشا، ایوب، موسوعه مرآة الحرمین الشریفین وجزیرة العرب، ترجمه ماجده مخلوف و دیگران، قاهره، دار الآفاق العربیه، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- عامری، سامی، محمد صل الله علیه وآله وسلم فی الکتب المقدسه، قاهره، مرکز التنویر الاسلامی للخدمات المعرفیه، چاپ اول، ۱۴۲۶ق.
- کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- محدث نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آلالبیت علیهمالسلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
- مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء والتاریخ، پاریس، ارنست لرو الصحاف، از ۱۸۹۹م تا ۱۹۱۹م.
- نجفی، محمدباقر، مدینه شناسی، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
- نجمی، محمدصادق، «حرم حضرت حمزه(ع) در بستر تاریخ»، فصلنامه میقات، شماره۳۳، مهر ۱۳۷۹ش.