بهشت زهرا (س) بزرگترین گورستان ایران است که در جنوب شهر تهران قرار دارد. این قبرستان در پی سازمان‌دهی گورستان‌های پایتخت ایران در سال ۱۳۴۹ش مورد بهره‌برداری قرار گرفت. این قبرستان به مروز زمان گسترش یافت و با تغییر نام به «سازمان بهشت زهرا(س)» دارای بخش‌ها و واحدهای گوناگون شد. بخش وسیعی از بهشت زهرا محل دفن شهدای جمهوری اسلامی ایران است و یادمان‌هایی نیز در آن احداث شده است. مرقد امام خمینی در غرب بهشت زهرا قرار دارد.
 باب الزهرا، ورودی شرقی آرامستان بهشت‌زهرا | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| تأسیس | ۱۳۴۹ش |
| کاربری | زیارتگاه، گورستان، خدمات غسل و کفن |
| مکان | تهران |
| معماری | |
| وبگاه | https://beheshtezahra.tehran.ir/ |
اهمیت و جایگاه
بهشت زهرا، نام گورستانی است که در جنوب تهران و ابتدای جاده تهران به قم قرار دارد و تحت مدیریت شهرداری تهران است. هدف از ساخت این قبرستان، ایجاد سازمانی واحد برای خدمات لازم و دقیق بر موازین شرعی و بهداشتی و همینطور، جلوگیری از تعدد گورستان‌ها در شهر بزرگ تهران بود. تنها غسالخانه شهر تهران در این قبرستان قرار دارد.[۱] این گورستان، تنها گورستان فعال شهر تهران[۲] و بزرگترین گورستان ایران است.[۳]
این گورستان، دارای بخش‌های مختلفی است که شامل پایانه آمبولانس‌ها، بخش اطلاع‌رسانی، دفتر آگهی روزنامه، مقابر خانوادگی، نمایندگی ثبت احوال، فروشگاه، رستوران، سالن‌های پذیرایی و گلزار شهداست.[۴] وجود بخش گلزار شهدا، این مکان را به محلی مقدس در باور بخش عمده‌ای از مردم تهران مبدل کرده است.[۵] برخی از نماز جمعه‌های تهران به مناسبت‌های مختلف در بهشت زهرا و مرقد امام خمینی برگزار شده است.[۶]
تاریخچه
طراحی گورستان بهشت زهرا در سال ۱۳۴۵ش انجام شد و در این طرح قطعه‌زمینی به وسعت ۳۱۴ هکتار در نزدیکی حرم شاه عبدالعظیم حسنی انتخاب شد و بنای گورستان پس از خریداری زمین‌ها، احداث شد. این گورستان در سال ۱۳۴۹ش با دفن اولین میت، مورد بهره‌برداری قرار گرفت.[۷] نام این گورستان در ابتدا پایتخت بود[۸] اما چند روز پیش از افتتاح، به پیشنهاد سید احمد خوانساری از مراجع تقلید شیعه،[۹] و همزمان با ایام فاطمیه به بهشت زهرا (سلام‌الله علیها) تغییر نام یافت.[۱۰] با گذشت زمان و تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی، در سال ۱۳۶۹ش نام این گورستان به «سازمان بهشت زهرا(س)» تغییر کرد و اساسنامه آن نیز مورد تصحیح قرار گرفت.[۱۱]
در بهمن سال ۱۳۷۶ش، طرح توسعه یکم بهشت‌زهرا اجرایی شد و طی آن ۱۱۰ هکتار زمین در ناحیه شمال و شمال شرق به این گورستان اضافه شد و یکسال بعد به بهره‌برداری رسید. در سال ۱۳۸۷ش، طرح توسعه دوم بهشت زهرا با اضافه شدن ۱۶۰ هکتار دیگر در بخش شرقی آغاز شد که در سال ۱۳۸۸ش به بهره‌برداری رسید.[۱۲]
توسعه و گسترش
پس از انقلاب اسلامی ایران، فعالیت سازمان بهشت زهرا نیز توسعه یافت و واحدها و بخش خدماتی متعددی ایجاد گردید.[۱۳] بخش وسیعی از بهشت زهرا در سال‌های نخستین جنگ ایران و عراق به سازمان بنیاد شهید و امور ایثارگران واگذار شد که محل دفن شهدا گردید و امروزه به «گلزار شهدا» مشهور است.[۱۴]
قطعات بهشت زهرا
بهشت زهرا از قطعه‌های متعددی برای دفن اموات تشکیل شده است. این قطعه‌ها در متراژهای ۶ تا ۱۲ هزار متر مربعی تقسیم بندی شده‌اند و علاوه بر قطعه‌های عمومی، آرامگاه‌های خانوادگی و گلزارهای شهیدان نیز در این قبرستان تعبیه شده است.[۱۵]
از میان قطعه‌های بهشت‌زهرا، قطعه ۲۵ به برگزاری فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی بنیاد شهید اختصاص یافته است که شامل موزه شهدا می‌باشد و سالنی برای قرائت دعای ندبه در آنجا ساخته شده است. قطعه شماره ۸۸ بهشت زهرا به دفن شخصیت‌های عملی، هنری و ادبی اختصاص یافته است.[۱۶] قطعه ۵۰ گلزار شهدای تهران، محل دفن شهدای مدافع حرم اعم از ایرانی‌ها، فاطمیون و زینبیون، شهدای ترور مجلس، شهدای رسانه، شهدای آتش نشان، شهدای منا، شهدای یگان صابرین و مدافعان وطن است.[۱۷] قطعه ۴۴ بهشت زهرا، گلزار شهدای گمنام است که ۱.۷۵۰ شهید گمنام دفاع مقدس را در خود جای داده است.[۱۸]
مدفونان
بر اساس آمارهای مربوط به سال ۱۳۸۸ش، این گورستان بیش از ۱ میلیون متوفی در خود دفن کرده است.[۵] مجموع شهیدانی که تا سال ۱۴۰۲ش در این قبرستان دفن شده‌اند، بیش از ۳۰ هزار نفر است که حدود ۴۴۵۰ نفر از آنان گمنام هستند.[۱۹] از میان عالمان، روحانیان و مشاهیر شیعه که در بهشت زهرا دفن شده‌اند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سید روح‌الله موسوی خمینی[۲۰]
- سید محمد حسینی بهشتی[۲۱]
- سید احمد خمینی[۲۲]
- سید محمود طالقانی[۲۳]
- سید محمود دعایی[۲۴]
- محمدعلی رجائی[۲۵]
- محمدجواد باهنر[۲۶]
- محمود بروجردی[۲۷]
- اکبر هاشمی رفسنجانی[۲۸]
- آرمان علی‌وردی[۲۹]
- مرتضی آوینی[۳۰]
- حبیب‌الله چایچیان[۳۱]
- حسینعلی راشد[۳۲]
- سید علی اندرزگو[۳۳]
- سید حسن حسینی[۳۴]
- سید علی‌نقی فیض‌الاسلام[۳۵]
- علی صیاد شیرازی[۳۶]
- عبدالمحمد آیتی[۳۷]
- محمدسرور رجایی[۳۸]
- مصطفی چمران[۳۹]
- حسین فهمیده[۴۰]
یادمان‌ها
برخی از یادمان‌های ساخته‌شده در بهشت زهرا عبارتند از:
- بنای یادمان جایگاه سخنرانی امام خمینی در ۱۲ بهمن سال ۱۳۵۷ش، که در قطعه ۱۷ قرار دارد.[۴۱]
- حرم امام خمینی، محل دفن سید روح‌الله خمینی است که در سال ۱۳۶۸ در کنار گلزار شهدا دفن شد.[۴۲]
- بنای یادبود آرامگاه شهدای حادثه هفتم تیر در قطعهٔ ۲۴ و آرامگاه حضرت امام خمینی در غرب بهشت زهرا قرار دارد.[۴۳]
- بنای یادبود شهدای حج خونین (قتل‌عام حاجیان در سال ۱۳۶۶ش توسط آل سعود)، که در قطعه ۲۶ قرار دارد.[۴۴]
- بنای یادمان محسن حججی در قطعه ۲۹ گلزار شهدای بهشت زهرا قرار دارد.[۴۵]
مطالعه بیشتر
- «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام.
- «یادمان سخنرانی تاریخی حضرت امام خمینی(رحمت الله علیه)رونمایی شد»، سایت سازمان بهشت زهرا.
پانویس
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۲.
- ↑ «معرفي سازمان»، سایت سازمان بهشت حضرت زهرا (س).
- ↑ «بهشت زهرا؛ بزرگترین آرامستان ایران»، تهرانیکا.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۲.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ «معرفي سازمان»، سایت سازمان بهشت حضرت زهرا (س).
- ↑ «اقامه اولین نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب»، پرتال امام خمینی.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۲.
- ↑ بلوکی، «بالاخره بهشت زهرا پر شد»، ۱۳۸۷ش، ص ۸۱.
- ↑ «بهشت زهرا؛ بزرگترین آرامستان ایران»، تهرانیکا.
- ↑ بلوکی، «بالاخره بهشت زهرا پر شد»، ۱۳۸۷ش، ص ۸۱.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۲.
- ↑ «معرفي سازمان»، سایت سازمان بهشت حضرت زهرا (س).
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۲.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۳.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۳.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۳.
- ↑ «چه کسی به داد مشکلات قطعه ۵۰ گلزار شهدا می‌رسد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «ساماندهی قطعه شهدای گمنام در بهشت زهرا»، خبرگزاری همشهری.
- ↑ «چند شهید در بهشت زهرای تهران دفن شده‌اند؟»، خبرگزاری مهر.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۳.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «سید محمود دعایی درگذشت»، خبرگزاری عصر ایران.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «شهید آرمان علی وردی»، سامانه گلزار شهدا.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «پیکر «حبیب الله چایچیان» تشییع شد+عکس»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ راشد، یاد پدر، ۱۳۸۷ش، ص۴۳.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «گزارشي از مراسم تشييع پيكر دكتر سيد حسن حسيني»، خبرگزاری همشهری.
- ↑ «فیض الاسلام که بود؟»، جی‌پلاس.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «پیکر «عبدالمحمد آیتی» شنبه تشییع می‌شود»، خبرگزاری فارس.
- ↑ «محمدسرور رجایی بر اثر ابتلا به کرونا درگذشت»، وبگاه نوید شاهد.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۳.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۳.
- ↑ خاوری، «بهشت زهرا(س)»، دانشنامه جهان اسلام، ۱۳۷۷ش، ج۴، ص۸۲۳.
- ↑ «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، ۱۳۹۰ش، ص۲۸.
- ↑ «یادمان شهید حججی در قطعه ۲۹ بهشت زهرا(س) رونمایی شد»، خبرگزاری مهر.
منابع
- بلوکی، مرتضی، «بالاخره بهشت زهرا پر شد»، در مجله گزارش، شماره ۲۰۰، شهریور ۱۳۸۷ش.
- خاوری، حاجیه خان، «بهشت زهرا(س)» در دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۷ش.
- راشد، بتول، «یاد پدر»، در با راست قامتان پهنۀ اندرز: یادنامۀ راشد، به کوشش جعفر پژوم، تهران: انتشارات سخن، ۱۳۸۷ش.
- «گزارشی از برخی شهدای شاخص بهشت زهرای تهران»، در مجله امتداد، شماره ۳۵، آذر ۱۳۸۷ش.
- «معرفي سازمان»، سایت سازمان بهشت حضرت زهرا (س)، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «چه کسی به داد مشکلات قطعه ۵۰ گلزار شهدا می‌رسد؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۵ آبان ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «ساماندهی قطعه شهدای گمنام در بهشت زهرا»، خبرگزاری همشهری، تاریخ درج مطلب: ۲۰ بهمن ۱۳۸۵ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «یادمان شهید حججی در قطعه ۲۹ بهشت زهرا(س) رونمایی شد»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۸ آذر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «چند شهید در بهشت زهرای تهران دفن شده‌اند؟»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «حیرت خارجی‌ها از حرم آیت‌الله خمینی(ره)»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «سید محمود دعایی درگذشت»، خبرگزاری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «شهید آرمان علی وردی»، سامانه گلزار شهدا، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «پیکر «حبیب الله چایچیان» تشییع شد+عکس»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آذر ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «محمد سرور رجایی بر اثر ابتلا به کرونا درگذشت»، وبگاه نوید شاهد، نشر:۸مرداد ۱۴۰۰ش، بازدید:۹مرداد ۱۴۰۰ش.
- «گزارشي از مراسم تشييع پيكر دكتر سيد حسن حسيني»، خبرگزاری همشهری، تاریخ درج مطلب: ۱۸ فروردین ۱۳۸۳ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «فیض الاسلام که بود؟»، جی‌پلاس، تاریخ درج مطلب: ۱۷ فروردین ۱۴۰۰ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «پیکر «عبدالمحمد آیتی» شنبه تشییع می‌شود«، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۱ شهریور ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «بهشت زهرا؛ بزرگترین آرامستان ایران»، تهرانیکا، تاریخ درج مطلب: ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- «اقامه اولین نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب»، پرتال امام خمینی، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۲ تیر ۱۴۰۳ش.