زیارت جامعه
زیارت جامعه، عنوان برخی از زیارت‌نامه‌هایی است که می‌توان برای زیارت هر یک از امامان معصوم(ع) از راه دور یا نزدیک خواند. تعداد زیارت‌های جامعه به دلیل اختلاف فقها و محدثان در مفهوم زیارت جامعه مشخص نیست. مجلسی، از فقیهان و محدثان مشهور شیعه، ۱۴ نمونه از این زیارات را ذکر کرده است. زیارت‌های جامعه کبیره، جامعه صغیره و امین الله از شهرت و کاربرد بیشتری برخوردار است.
مفهوم‌شناسی
به نوعی از زیارت‌نامه‌ها گفته می‌شود که می‌توان برای هر یک از امامان معصوم(ع) یا همه آنان با هم، در هر زمان و مکان خواند.[۱] از میان این گونه زیارت‌نامه‌ها، زیارت جامعه کبیره، زیارت جامعه صغیره و زیارت امین‌الله مشهورند.[۲]
برخی پژوهشگران بر این باورند کاربرد متفاوت اصطلاح زیارت جامعه در متون روایی و کتاب‌های دعا و زیارات در دوره‌های مختلف حکایت از آن دارد که این اصطلاح دارای تعریف ثابتی نبوده است برهمین اساس برخی از فقها و محدثان با توسعه مفهوم زیارت جامعه، تعداد زیارت‌های جامعه را بیشتر از دیگران دانسته‌اند.[۳]
ویژگی زیارت‌های جامعه
فقها و محدثان شیعه هرکدام ویژگی خاصی را برای زیارات جامعه اختصاص داده‌اند. بر همین اساس معیار جامع بودن نزد آنان متفاوت است:
- از نگاه فقها و محدثان قرون نخستین نظیر شیخ صدوق زیارت جامعه، متونی برای زیارت جداگانه قبر هریک از ائمه(ع) بوده است؛[۴] از این رو زیارت‌نامه‌هایی که اهل‌بیت(ع) را یکباره خطاب می‌کردند زیارت جامعه محسوب نمی‌شدند. بر این اساس زیارت ائمه در روز عرفه بر اساس نظر این گروه از محدثان از نوع زیارت جامعه نبوده است.[۵]
- در سده‌های میانی فقهایی نظیر سید ابن طاووس با قراردادن معیاری جدید زیارت‌نامه‌هایی که یکایک اهل‌بیت را خطاب می‌کرد، زیارت جامعه می‌دانستند. بر اساس این مبنا زیارت یکباره اهل‌بیت در روز جمعه، از مصادیق زیارت جامعه بود.[۶]
برخی از پژوهشگران ملاک‌های متفاوت فقها در زیارت جامعه را در سه نظریه جمع کرده‌اند.
- نظریه نخست: جامعیت کاربردی ملاک قرار داده‌اند. بر اساس این دیدگاه هر زیارت‌نامه‌ای که بتوان در مرقد هر امامی خواند جامعه محسوب می‌شود.این دیدگاه به شیخ طوسی و علامه مجلسی منسوب است.[۷]
- دیدگاه دوم: ملاک جامعیت زمانی - مکانی است؛ یعنی زیارت‌نامه‌هایی که اختصاص به زمان، مکان و مرقد امام خاصی ندارد بلکه به گونه‌ای است که همه ائمه را می‌توان از راه دور و یا نزدیک خطاب قرار داد. شیخ مفید و مشهدی، ، این دیدگاه را پذیرفته‌اند. [۸]
- برخی دیگر نیز جامعیت مضمونی را ملاک قرار داده‌اند. بر اساس این ملاک زیارت‌نامه‌هایی که مضمون آنان جامع اوصاف ائمه و مشتمل بر بیان فضائل متعدد آنان باشد زیارت جامع خوانده می‌شوند.[۹]
تعداد زیارات جامعه
به سبب معیارهای متفاوت فقها و محدثان در زیارات جامعه تعداد آنان مشخص نیست. علامه مجلسی با ذکر ۱۴ زیارت‌نامه بیشترین تعداد زیارات جامعه را ذکر کرده است در عین حال او مدعی شده است تعداد زیارات جامعه بیشتر از مقداری است که ذکر کرده و باقی زیارات جامعه را به سبب موثق نبودن و یا تکراری بودن مضمون آن‌ها در ردیف زیارات جامعه قرار نداده است.[۱۰]
زیارات جامعه مشهور
در میان زیارات جامعه، برخی از آنان نسبت به دیگر زیارت‌نامه‌ها رایج و مشهورتر هستند که عبارتند از:
- زیارت جامعه کبیره، که به اعتقاد برخی نخستین و بهترین نمونه زیارات جامعه است.[۱۱] این زیارت‌نامه از امام هادی(ع) صادر شده است و دربردارنده باورهای شیعه درباره امامت، مقام ائمه(ع) و وظایف شیعیان در مقابل آنهاست. علامه مجلسی نخستن کسی بوده که وصف کبیره را به این زیارت اضافه کرده است.[۱۲] افزودن وصف کبیره برای رفع تشابه میان این زیارت‌نامه و دیگر زیارات جامعه صورت گرفته است.[۱۳]
- زیارت امین‌الله، که خواندن آن در حرم هر یک ائمه معصوم(ع) توصیه شده است.[۱۴] به همین سبب این زیارت‌نامه از موارد زیارات جامعه است. زیارت امین‌الله نخستین بار از سوی امام سجاد(ع) هنگام زیارت حرم امام‌علی(ع) خوانده شده است. به اعتقاد برخی از فقها و محدثان این زیارت‌نامه از سند و متن معتبری برخوردار است و [۱۵] خواندن این زیارت در حرم هر یک ائمه معصوم(ع) توصیه شده است.[۱۶]
- زیارت جامعه صغیره، که از امام رضا(ع) در پاسخ به نحوه زیارت امام کاظم(ع) صادر شده است. بر اساس برخی روایات خواندن این زیارت‌نامه در زیارت هر یک از ائمه(ع) توصیه شده است.[۱۷]
- زیارت رجبیه، که علامه مجلسی آن را با عنوان زیارت جامعه اهل بیت در ماه رجب، در ردیف زیارات جامعه قرار داده است.[۱۸] سند این زیارت به حسین بن روح نوبختی، از نواب اربعه، می‌رسد. بر اساس روایات مستحب است این زیارت‌نامه در ماه رجب در حرم‌‌های معصومان خوانده شود.[۱۹]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ خانی، «جامعه، زیارت»، ج۱۷، ص۳۵۶.
- ↑ طباطبایی، «پژوهشی درباره زیارت‌های جامعه»، ص۱۱۱.
- ↑ خانی، «جامعه، زیارت»، ص۳۵۷.
- ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۰۴ ق، ج۲، ص۶۰۸.
- ↑ خانی، «جامعه، زیارت»، ص۳۵۷.
- ↑ سید ابن طاووس، جمال الاسبوع، ۱۳۳۰ق، ص۲۳۱.
- ↑ خانی، «جامعه، زیارت»، ص۳۵۷.
- ↑ خانی، «جامعه، زیارت»، ص۳۵۷.
- ↑ خانی، «جامعه، زیارت»، ص۳۵۷.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ص۱۲۶-۲۰۹.
- ↑ خانی، «جامعه، زیارت»، ص۳۵۸.
- ↑ طباطبایی، «پژوهشی درباره زیارت‌های جامعه»، ص۱۱۴.
- ↑ علامه مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ص۱۳۶.
- ↑ قمی، مفاتیج الجنان، باب سوم آداب زیارت، زیارت امین‌الله، ص۵۷۵.
- ↑ امین عاملی، مفتاح الجنات، دمشق، ج۲، ص۴۲-۴۴.
- ↑ قمی، مفاتیج الجنان، باب سوم آداب زیارت، زیارت امین‌الله، ص۵۷۵.
- ↑ طباطبایی، «پژوهشی درباره زیارت‌های جامعه»، ص۱۱۴.
- ↑ مجلسی، بحارالأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۸، ص۳۴۶.
- ↑ شیخ طوسی، مصباح المتهجّد، ۱۴۱۱ق، ج۲، ص۸۲۱.
منابع
- امین عاملی، سیدمحسن، مفتاح الجنات، دمشق، بی‌تا.
- خانی، حامد، «جامعه، زیارت»، دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۷، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۸ش، ص۳۵۶.
- سید ابن طاووس، علی، جمال الاسبوع بكمال العمل المشروع، قم، دارالرضی، ۱۳۳۰ق.
- شیخ صدوق، محمدبن علی‌بن بابویه، من لا یحضره الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم، ۱۴۰۴ ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
- طباطبایی، کاظم، «پژوهشی درباره زیارت‌های جامعه»، مطالعات اسلامی، ش۶۲، زمستان ۱۳۸۲ش، ص۱۱۱.
- علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت، دارإحیاءالتراث‌العربی، چاپ دوم،۱۴۰۳ق.
- قمی، شیخ عباس، مفاتیج الجنان،باب سوم آداب زیارت، زیارت امین‌الله، قم، دفتر نشرالهادی، ۱۳۷۸ش.
پیوند به بیرون