زائرسرا
زائرسرا مکانی است برای اسکان یا استراحت زائران که در شهرهای مذهبی یا مسیرهای منتهی به این شهرها، بهصورت خیریه تأسیس میشود. این بناها، عمدتا با هدف ترویج فرهنگ زیارت و تکریم زائران ایجاد میشوند.
در گذشته، زائرسراها در خارج از شهرها و در کنار راهها ساخته میشد و محل اُتراق کاروانهای مسافران بود؛ با گذر زمان، در داخل شهرهای زیارتی نیز مکانهایی برای اقامت زائران فراهم شد. در آیین پیادهروی اربعین، در مسیر نجف به کربلا، زائرسراها در قالب موکب است.
در برخی شهرهایی زیارتی، همچون مشهد و کربلا، زائرسراهای بزرگتری برای اقامت زائران ساخته شده که به آنها «زائرشهر» میگویند. براساس آمار سال ۱۴۰۰ش، بیش از ۵۰درصد زائران حرم امام رضا(ع) در مشهد، از زائرسراها برای اقامت خود استفاده کردهاند.
کاربرد زائرسراها
زائرسراها محلی برای استراحت و اسکان زائران است. در گذشته، زائرسراها در خارج از شهرها و در کنار راهها ساخته میشد و محل اُتراق کاروانهای مسافران بود. امروزه، بیشترِ زائرسراها بهصورت هتلهای کوچک، در داخل شهرهای زیارتی و نزدیک اماکن مقدس قرار دارند. برخی از زائرسراها کارکردی همانند هتل دارد؛ اما بیشتر آنها بهصورت گروهی قابل استفاده هستند. زائرسراهای بینراهی نیز از امکانات متنوعی برخوردارند تا نیازهای زائران را برطرف سازد. در آیین پیادهروی اربعین، موکبهایی که در مسیر زائران کربلا ایجاد میشود نوعی زائرسرا به شمار میروند.[۱]
از جمله اهداف ایجاد زائرسراها، ترویج فرهنگ زیارت و تکریم زائران است که در راستای گردشگریِ مذهبی صورت میگیرد. به همین دلیل، این بناها در شهرهای مذهبی و در نزدیکی بِقاع متبرکه احداث میشوند.[۲] براساس آمار سال ۱۴۰۰ش، بیش از ۵۰درصد زائران حرم امام رضا(ع) در مشهد از زائرسراها برای اقامت خود استفاده کردهاند.[۳] در ساخت کاروانسراهای بینراهی، عالمان و تاجران و واقفان نقش فعالی داشتهاند.[۴]
زائرسراها عموماً برای ارائه خدمات رایگان یا ارزانتر به زائران شکل گرفتهاند و نوعی نوآوری در صنعت گردشگری به حساب میآیند. برخی تحقیقات، زائرسراهای شهری را در مقابل رشد صنعت هتلداری و گردشگری سنتی تحلیل کردهاند و کمبود نظارت بر این اقامتگاهها را دلیل ایجاد برخی چالشها دانستهاند.[۵] همچنین گزارش شده است که تعدادی از زائرسراها صرفاً برای استفاده زائران وقف شده و استفاده غیرزائر از آنها ممنوع است.[۶]
تاریخچه زائرسراها
در گذشته، سفرهای زیارتی، عموماً، با سختی راه همراه بود و بهدلیل طولانیشدن سفرها، مکانهای استراحتی در میانه راه برای زائران ساخته میشد. این مکانها که کارباط یا کاروانسرا نام داشتند، زائرسرا نیز نام میگرفتند.[۷] بعدها با الگوگیری از اقامتگاههای بینراهی، کمپهای زائر یا زائرسراهای بینشهری یا میانراهی شکل گرفتند. این کمپها عموماً برای استراحت موقت (کمتر از یک روز) مورد استفاده قرار میگیرد.[۸]
در عراق
براساس گزارشها، تا پیش از قرن چهاردهم قمری، حداقل چهار کاروانسرا در مسیر نجف به کربلا ساخته شده بود که با نامهای خان جُذعان، خان مُصَلّی، خان حَمّاد و خان نُخَیْله شناخته میشدند.[۹] بعدها در میانه این مسیر، منزلگاههای دیگری برای پذیرایی از زائران تدارک دیده شد. در آیین پیادهروی اربعین، تعداد این زائرسراها در قالب موکب، بیشتر شد.[۱۰] همچنین بسیاری از مردم عراق، در ایام اربعین، خانههای خود را به صورت رایگان در اختیار زائران قرار میدهند.[۱۱]
در ایران
میگویند تا پیش از قرن چهادرهم قمری، در مسیر تهران به کربلا، بیش از ۹۹ کاروانسرای فعال وجود داشته و در همان زمان، تنها سه کاروانسرای فعال در مسیر نجف تا کربلا قرار داشته است.[۱۲]
در قوانین جمهوری اسلامی ایران، تأسیس و اداره زائرسراها و اقامتگاهها برعهده نهادهای غیردولتی است و دولتها حق تأسیس و اداره زائرسراها از بودجه دولتی ندارند.[۱۳] نهاد نظارتی بر زائرسراها، عموماً برعهده اداره اوقاف ایران است و بیشتر این زائرسراها بهصورت هیئتامنایی اداره میشوند.[۱۴] براساس قوانینِ درجهبندی زائرسراهای ایران، مصوب هیئت وزیران، زائرسراها در سه درجه یک، دو و سه دستهبندی شده و هر کدام ملزم به رعایت استانداردهای خاصی هستند.[۱۵]
زائرشهرها
یکی از پروژههایی که در سدههای ۱۴ و ۱۵ شمسی توسط خیّران و واقفان دنبال شده، تأسیس زائرشهرها بهمعنای زائرسراهای بزرگ و خیریه است. یکی از بزرگترین این پروژهها، تأسیس زائرشهر در مشهد استکه بهدستور سید علی خامنهای رهبر جمهوری اسلامی ایران آغاز شد. فاز اول این پروژه در سال ۱۳۹۷ش افتتاح شد و ظرفیت آن در این مرحله، پنج هزار زائر در روز است.[۱۶]
آستان قدس حسینی نیز ساخت چند زائرشهر را در عراق در دستور کار قرار داده که دو زائرشهر تأسیس شده است؛ یکی در گذرگاه مرزی شلمچه و سَفْوان و دیگری در استان بصره در جنوب عراق. این زائرشهرها پذیرای زائران واردشده به عراق هستند.[۱۷] از جمله بزرگترین زائرشهرهای عراق، یکی در کربلا و دیگری در جاده بغداد به کربلاست که خدمات متنوعی همچون پزشکی، بهداشتی و رفاهی به زائران ارائه میدهد.[۱۸]
پانویس
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵–۲۷.
- ↑ «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان.
- ↑ توانگر، «گونهشناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۸.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاههای راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۷.
- ↑ توانگر، «گونهشناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۸.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاههای راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸.
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵–۲۷.
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵–۲۷.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاههای راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۷ و ۹۳.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاههای راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸–۹۱.
- ↑ «خانههای عراق زائرسرا شد»، شمال نیوز.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاههای راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸.
- ↑ توانگر، «گونهشناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۹.
- ↑ توانگر، «گونهشناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۸۵.
- ↑ «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان.
- ↑ توانگر، «گونهشناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۸۶.
- ↑ «آستان قدس حسینی دو زائرشهر در مرز ایران و کویت میسازد»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «سه زائر شهر آستان مطهر آماده استقبال از زائران محترم سیدالشهداء (علیه السلام)»، آستان قدس حسینی.
منابع
- «آستان قدس حسینی دو زائرشهر در مرز ایران و کویت میسازد»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- اکوانی، عباس، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی» در مجله نخبگان علوم و مهندسی، شماره ۲۷، بهمن ۱۳۹۹.
- «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان، تاریخ درج مطلب: بیتا، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- توانگر، معصومه، «گونهشناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب» در مجله پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره ۳، پاییز ۱۴۰۰ش.
- حیدرالجد، «منزلگاههای راه کربلا و نجف» در فصلنامه فرهنگ زیارت، ترجمه محمدعلی رضایی، شماره ۱، زمستان ۱۳۸۸ش.
- «خانههای عراق زائرسرا شد»، شمال نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- «سه زائر شهر آستان مطهر آماده استقبال از زائران محترم سیدالشهداء (علیه السلام)»، آستان قدس حسینی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اکتبر ۲۰۱۸م، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.