زائرسرا
زائرسرا مکانی است برای اسکان یا استراحت زائران که در شهرهای مذهبی یا مسیرهای منتهی به شهرهای مذهبی به‌صورت خیریه تأسیس می‌شود. این بناها، عموماً با هدف ترویج فرهنگ زیارت و تکریم زائران شکل می‌گیرد.
کاربرد زائرسراها
زائرسراها، محلی برای استراحت و اسکان زائران است. در گذشته، زائرسراها در خارج از شهرها و در کنار راه‌ها ساخته می‌شد و محل اُتراق کاروان‌های مسافران بود. امروزه بیشتر زائرسراها به‌صورت هتل‌های کوچک، در داخل شهرهای زیارتی و در نزدیکی اماکن مقدس قرار گرفته‌اند. تعدادی از زائرسراها کاربری‌ای همانند هتل دارد، اما عمده آنها به‌صورت گروهی قابل استفاده است و اتاق تک‌نفره ندارد. زائرسراهای بین‌راهی نیز از امکانات مختلفی برخوردارند تا نیازهای زائران را برطرف سازد. در آیین پیاده‌روی اربعین، موکب‌هایی که در مسیر زائران کربلا ساخته می‌شود نیز نوعی کاربرد زائرسرا دارد.[۱]
از جمله اهداف ایجاد زائرسراها، ترویج فرهنگ زیارت و تکریم زائران است که در راستای گردشگریِ مذهبی صورت می‌گیرد؛ از همین‌رو این بناها در شهرهای مذهبی و در نزدیکی بِقاع متبرکه تأسیس می‌شود.[۲] بر اساس آمارهای سال ۱۴۰۰ش، بیش از ۵۰ درصد زائران حرم امام رضا(ع) در مشهد از زائرسراها برای اقامت خود استفاده کرده‌اند.[۳] در ساخت کاروانسراهای بین‌راهی، عالمان، تاجران و واقفان نقش فعالی داشته‌اند.[۴]
زائرسراها عموماً برای ارائه خدمات رایگان یا ارزان‌تر به زائران شکل گرفته‌اند و نوعی جدید در صنعت گردشگری به حساب می‌آید. برخی تحقیقات، زائرسراها در شهرها را پدیده‌ای در مقابله با رشد صنعت گردشگری و هتل‌داری دانسته‌اند که به‌خاطر عدم نظارت بر این اقامتگاه‌ها صورت می‌گیرد.[۵] بر اساس گزارش‌هایی، تعدادی از زائرسراها و کاروانسراها، تنها با هدف استفاده زائران ساخته و وقف شده بودند و استفاده غیر زائر از آنها منع داشت.[۶]
تاریخچه زائرسراها
در گذشته، سفرهای زیارتی عموماً با سختی راه همراه بود و به‌دلیل طولانی‌شدن سفرها، مکان‌های استراحتی در میانه راه برای زائران ساخته می‌شد. این مکان‌ها که کارباط یا کاروانسرا نام داشتند، زائرسرا نیز نام می‌گرفتند.[۷] بعدها با الگوگیری از اقامتگاه‌های بین‌راهی، کمپ‌های زائر یا زائرسراهای بین‌شهری یا میان‌راهی شکل گرفتند. این کمپ‌ها عموماً برای استراحت موقت (کمتر از یک روز) مورد استفاده قرار می‌گیرد.[۸]
در عراق
بر اساس گزارش‌ها، تا پیش از قرن ۱۴ قمری، حداقل چهار کاروانسرا در مسیر نجف به کربلا ساخته شده بود که با نام‌های خان جُذعان، خان مُصَلّی، خان حَمّاد و خان نُخَیْله شناخته می‌شدند.[۹] بعدها در میانه این مسیر منزلگاه‌هایی دیگری برای پذیرایی از زائران تدارک دیده شد. در آیین پیاده‌روی اربعین، تعداد این زائرسراها در قالب موکب، بیشتر می‌شود.[۱۰] همچنین بسیاری از مردم عراق، در ایام اربعین، خانه‌های خود را به صورت رایگان در اختیار زائران قرار می‌دهند.[۱۱]
در ایران
بر اساس گزارش‌ها، تا پیش از قرن ۱۴ قمری، در مسیر تهران به کربلا، بیش از ۹۹ کاروانسرای فعال وجود داشته و در همان زمان، تنها سه کاروانسرای فعال در مسیر نجف تا کربلا قرار داشته است.[۱۲]
در قوانین جمهوری اسلامی ایران، تأسیس و اداره زائرسراها و اقامتگاه‌ها بر عهده نهادهای غیردولتی است و دولت‌ها حق تأسیس و اداره زائرسراها را از بودجه دولتی، ندارند.[۱۳] نهاد نظارتی بر زائرسراها، عموماً بر عهده اداره اوقاف در ایران است و بیشتر این زائرسراها به صورت هیئت‌امنایی اداره می‌شود.[۱۴] بر اساس قوانین درجه‌بندی زائرسراهای ایران، مصوب هیئت وزیران، زائرسراها در سه درجه یک، دو و سه دسته‌بندی شده و هر کدام ملزم به رعایت استانداردهای خاصی هستند.[۱۵]
زائرشهرها
یکی از پروژه‌هایی که در سده ۱۴ و ۱۵ شمسی توسط خیّران و واقفان دنبال می‌شود، تأسیس زائرشهرها به‌معنای زائرسراهای بزرگ و با هدف خیریه بوده است. یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های ساخت زائرسرا در ایران، تأسیس زائرشهر در مشهد است. این پروژه به‌دستور سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، احداث شده است. فاز اول این پروژه در سال ۱۳۹۷ش افتتاح شد. ظرفیت این زائرسرا در فاز اول، ۵ هزار زائر در روز بوده است.[۱۶]
آستان قدس حسینی نیز ساخت چند زائرشهر را در عراق در دستور کار قرار داده که دو زائرشهر تأسیس‌شده، یکی در گذرگاه مرزی شلمچه و سَفْوان و دیگری در استان بصره در جنوب عراق بوده است. در این دو زائرشهر، از زائران واردشده به کشور عراق، پذیرایی صورت می‌گیرد.[۱۷] یکی از بزرگ‌ترین زائرشهرهای کشور عراق در کربلا و یکی دیگر در جاده بغداد به کربلاست که خدمات متنوعی همچون پزشکی، بهداشتی، خدماتی و رفاهی را در اختیار زائران قرار می‌دهد.[۱۸]
پانویس
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵–۲۷.
- ↑ «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان.
- ↑ توانگر، «گونه‌شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۸.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۷.
- ↑ توانگر، «گونه‌شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۸.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸.
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵–۲۷.
- ↑ اکوانی، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی»، ۱۳۹۹ش، ص۲۵–۲۷.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۷ و ۹۳.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸–۹۱.
- ↑ «خانه‌های عراق زائرسرا شد»، شمال نیوز.
- ↑ حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف»، ۱۳۸۸ش، ص۸۸.
- ↑ توانگر، «گونه‌شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۷۹.
- ↑ توانگر، «گونه‌شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۸۵.
- ↑ «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان.
- ↑ توانگر، «گونه‌شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب»، ۱۴۰۰ش، ص۹۸۶.
- ↑ «آستان قدس حسینی دو زائرشهر در مرز ایران و کویت می‌سازد»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «سه زائر شهر آستان مطهر آماده استقبال از زائران محترم سیدالشهداء (علیه السلام)»، آستان قدس حسینی.
منابع
- اکوانی، عباس، «اصول طراحی زائر سرای بین راهی با رویکرد اربعین حسینی» در مجله نخبگان علوم و مهندسی، شماره ۲۷، بهمن ۱۳۹۹.
- توانگر، معصومه، «گونه‌شناسی و بررسی ساختارهای مدیریت زائرسراهای ارزان قیمت در شهر مشهد، با نگاهی بر تئوری نوآوری مخرب» در مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره ۳، پاییز ۱۴۰۰ش.
- حیدرالجد، «منزلگاه‌های راه کربلا و نجف» در فصلنامه فرهنگ زیارت، ترجمه محمدعلی رضایی، شماره ۱، زمستان ۱۳۸۸ش.
- «تعریف زائرسرا»، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری همدان، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- «آستان قدس حسینی دو زائرشهر در مرز ایران و کویت می‌سازد»، خبرگزاری شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- «خانه‌های عراق زائرسرا شد»، شمال نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱۷ آبان ۱۳۹۵ش، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.
- «سه زائر شهر آستان مطهر آماده استقبال از زائران محترم سیدالشهداء (علیه السلام)»، آستان قدس حسینی، تاریخ درج مطلب: ۲۲ اکتبر ۲۰۱۸م، تاریخ بازدید: ۳ آبان ۱۴۰۳ش.