مفتاح الجنان (کتاب)
 صفحه‌‌ای از چاپ سنگی مفتاح الجنان | |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | نامعلوم |
| تاریخ نگارش | نامعلوم |
| موضوع | دعا و زیارت |
| زبان | فارسی |
| به کوشش | عبدالله تهرانی |
| به تصحیح | رحمت‌الله کرمانی |
| تعداد جلد | ۱ |
| تعداد صفحات | ۴۳۹ + ۴۰ + ۳۹ |
| قطع | رقعی |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | سید زین‌العابدین شیرازی |
| محل نشر | بمبئی |
| تاریخ نشر | ۱۳۳۹ق |
مِفتاحُ الجِنان (به معنای کلید بهشت‌ها) کتابی فارسی در ادعیه و زیارات است که خواندن آن تا پیش از مفاتیح الجنان میان شیعیان رواج داشت. ضعیف بودن منبع پاره‌ای از ادعیه و زیارات و نیز کم یا زیاد شدن مطالبی، سبب کم اعتمادی به آن شد. شیخ عباس قمی برای جبران این مشکل، کتابی بر همان اسلوب نوشت با این تفاوت که مطالب ضعیف آن را حذف کرد و مطالبی معتبر به آن افزود و آن را «مفاتیح الجنان» نامید.
معرفی و اعتبار
در مفتاح الجنان، دعاها و اعمال متعلق به روزها و ماه‌ها و زیارات و برخی اوراد و ختم‌ها گرد آمده است.[۱] دست کم در قرن چهاردهم این کتاب میان مردم رواج داشت[۲] و بارها به چاپ رسید.[۳] افرادی مطالب آن را کم و زیاد کرده‌اند[۴] و صاحب‌نظرانی چون: میرزا حسین نوری، شیخ عباس قمی و عبدالله مامقانی آن را نامعتبر خوانده‌اند.[۵]
بنا به گفته شیخ عباس قمی مبنای کار او در نوشتن مفاتیح الجنان، کتاب مفتاح الجنان بوده است. مطالب معتبر مفتاح الجنان را حفظ و مطالب غیر معتبر را حذف و پاره‌ای دعاها و زیارت‌های معتبر را به آن اضافه کرده است با حفظ همان ترتیب.[۶]
ساختار
متن مفتاح الجنان با سوره‌هایی از قرآن آغاز می‌شود و پس از آن، مطالب آن در چند باب زیر دسته‌بندی می‌شود:
ادعیه: شامل تعقیبات و پاره‌ای دعاهای مربوط به روزهای هفته و دعاهای معروف.
اعمال سال: با بیان اعمال مخصوص ماه رجب آغاز و به اعمال ذی‌حجه و سپس آداب عید نوروز پایان می‌یابد.
زیارات: آغاز آن با زیارت‌های مربوط به امام علی(ع) است و تا امام مهدی(ع) ادامه می‌یابد و در ضمن، زیارات برخی امام‌زادگان و بزرگان آمده است؛ از جمله: مسلم بن عقیل، حضرت علی اکبر(ع)، حضرت عباس(ع)، حلیمه خاتون و سلمان فارسی.
حاشیه شامل شرح و خواص سوره‌هایی از قرآن، انواع نمازها، دعاها، اصول دین، پاره‌ای احکام شرعی است که نظمی خاص ندارند.
گردآورنده
گردآورنده مفتاح الجنان نامعلوم است.[۷] سید یحیی تویسرکانی امام جماعتی در مشهد گفته است که گردآورنده آن اسدالله تهرانی حائری (درگذشت: حدود ۱۳۳۳ق در مشهد) از اصحاب شیخ مرتضی انصاری است.[۸] یکی از چاپ‌کننده‌های مفتاح الجنان عبدالله تهرانی است و شاید سید یحیی تویسرکانی در اثر اعتماد به حافظه تصور کرده این شخص، گردآورنده و اسدالله تهرانی است.
سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی مفتاح الجنان را از آثار رحمت‌الله بن علی‌اکبر کرمانی دانسته است.[۹] اما سید محمدعلی روضاتی، رحمت‌الله کرمانی را مصحح یکی از چاپ‌های مفتاح الجنان معرفی کرده است.[۱۰] و در مقدمه یکی از چاپ‌ها، کرمانی صرفا ادعای تصحیح دارد.[۱۱]
در حاشیه چاپ سنگی زاد المعاد، تألیف علامه مجلسی، کتاب مفتاح الجنان چاپ شده است[۱۲] اما نشانه‌ای در آن نیست که نشان دهد این کتاب نیز برای علامه مجلسی باشد.
چاپ
مفتاح الجنان چاپ‌های متعدد، با اختلاف در محتوا دارد. یکی از چاپ های سنگی دارای این ویژگی ها است: مصحح: کرمانی، کاتب: ابوطالب بن علی‌اکبر جهرمی، گردآورنده ملحقات: عبدالله تهرانی، زمان چاپ: ۱۳۳۹ق، شمار صفحات: ۴۳۹ص (متن اصلی) و ۴۰ص (ملحق اول) و ۳۹ص (ملحق دوم)، متن اصلی تصویر از نسخه چاپی زمان مظفرالدین شاه قاجار.
در حاشیه چاپ سنگی زاد المعاد، تألیف علامه مجلسی، کتاب مفتاح الجنان چاپ شده است[۱۳] که نویسنده آن معلوم نیست و با نسخه چاپ شده در سال ۱۳۳۹ق اختلاف زیاد دارد. در این چاپ اذکار، ادعیه، زیارات، احکام شرعی، نمازهای مستحبی و... آمده که نظم خاص ندارند.
علی مشکینی اردبیلی کتابی با عنوان مفتاح الجِنان و مصباح الجَنان دارد که ربطی به کتاب مورد نظر ندارد.
پاورقی
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۳۲۴ ش۵۲۹۳.
- ↑ مامقانی، مرآة الکمال، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۲۳۴؛ مفاتیح الجنان، مقدمه، ص۱۲.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۳۲۴ ش۵۲۹۳؛ شجاعی، «سه تن از مشایخ اجازه علامه مرعشی»، ص۱۴۳، به نقل از روضاتی، تعلیقات طبقات اعلام الشیعة، ۱۴۳۰ق، ص۵۰۱.
- ↑ مفاتیح الجنان، مقدمه ملحقات، ص۵۷۱؛ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۳۲۴ ش۵۲۹۳.
- ↑ مفاتیح الجنان، زیارات مطلقه حضرت امام حسین(ع)، ذیل زیارت هفتم، ص۴۳۱، به نقل از لؤلؤ و مرجان؛ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۳۲۴ ش۵۲۹۳؛ مامقانی، مرآة الکمال، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۲۳۴؛ شجاعی، «سه تن از مشایخ اجازه علامه مرعشی»، ص۱۴۴، به نقل از سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی در وسائل المحشی، ص۱ و موسوعة العلامة المرعشی، ج۳، ص۱۱۴.
- ↑ مفاتیح الجنان، مقدمه، ص۱۲.
- ↑ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۳۲۴ ش۵۲۹۳.
- ↑ نگاه کنید به: تهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ج۱۳، ص۱۳۴؛ تهرانی، الذریعة، ۱۴۰۳ق، ج۲۱، ص۳۲۴ ش۵۲۹۳.
- ↑ شجاعی، «سه تن از مشایخ اجازه علامه مرعشی»، ص۱۴۴، به نقل از سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی در وسائل المحشی، ص۱ و موسوعة العلامة المرعشی، ج۳، ص۱۱۴.
- ↑ شجاعی، «سه تن از مشایخ اجازه علامه مرعشی»، ص۱۴۳، به نقل از روضاتی، تعلیقات طبقات اعلام الشیعة، ص۵۰۱.
- ↑ مفتاح الجنان، ۱۳۳۹ق، مقدمه مصحح.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۸۱.
- ↑ مجلسی، زاد المعاد، ۱۴۲۳ق، ص۳۸۱ به بعد.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۳۰ق.
- شجاعی، امرالله، «سه تن از مشایخ اجازه علامه مرعشی»، در مجله میراث شهاب، شماره ۹۲، تابستان ۱۳۹۷ش.
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان.
- مامقانی، عبدالله، مرآة الکمال لمن رام درک مصالح الأعمال، تحقیق: محیی الدین مامقانی، قم، دلیل ما، چاپ پنجم، ۱۳۸۵ش.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد (و یلیه مفتاح الجنان)، تحقیق: علاء الدین اعلمی، چاپ اول، ۱۴۲۳ق.
- مشکینی اردبیلی، علی، مفتاح الجِنان و مصباح الجَنان، قم، الهادی، چاپ چهارم، ۱۳۸۷ش.
- مفتاح الجنان، بمبئی، سید زین‌العابدین شیرازی، چاپخانه نادری، ۱۳۳۹ق.