قبرستان دارالسلام (شیراز)
 | |
| اطلاعات اوليه | |
|---|---|
| بنيانگذار | شیخ ابوالصائب |
| کاربری | قبرستان |
| مکان | شیراز |
| نام‌های دیگر | گورستان شیخ ابوسَلم، دارالسلام، یا صُفّه تربت |
| مشخصات | |
| مساحت | ۱۰ هکتار |
| وضعیت | غیرفعال |
| معماری | |
| سبک | ایرانی اسلامی |
قبرستان دارُالسّلام شیراز یکی از قدیمی‌ترین گورستان‌های تاریخی ایران است که در شیراز واقع شده و قدمت آن به قرن سوم و چهارم هجری می‌رسد. درباره نامگذاری این گورستان نقل‌قول‌های مختلفی وجود دارد و بخشی از آن را با عنوان «صُفه تربت» می‌شناسند. دارالسلام محل دفن برخی از شخصیت‌های علمی، عرفانی و مذهبی است و از نظر معماری، دارای سنگ‌مزارهایی با خطوط کوفی، ثلث و نستعلیق و نقوش نمادین مرتبط با شغل و جایگاه اجتماعی متوفیان است.
اهمیت و جایگاه قبرستان
دارالسلام، یکی از قدیمی‌ترین گورستان‌های تاریخی ایران[۱] و از جاذبه‌های گردشگری فرهنگی شیراز محسوب می‌شود.[۲] این قبرستان، مکانی برای تجمع‌های مذهبی، برگزاری آیین‌های مختلف، و مراسم سوگواری بوده است، همچنین بسیاری از اهالی شیراز برای ادای نذر به این مکان مراجعه می‌کنند.[۳] وجود مقبره‌های برخی از اندیشمندان و فرهیختگان، آن را به محلی برای پژوهش‌های تاریخی و فرهنگی نیز تبدیل کرده است.[۴] کارشناسان معتقدند مرمت و حفاظت اصولی این قبرستان تاریخی، می‌تواند به معرفی فرهنگ و تمدن اسلامی ایران در سطح جهانی کمک کند.[۵]
تاریخچه
قدیمی‌ترین قبر شناسایی‌شده در این مجموعه ده هکتاری، متعلق به شیخ ابوالصائب، (اابوالصائب درگذشت:۴۴۶ق) از عرفای قرن سوم هجری و قرن چهارم هجری قمری است.[۶] این گورستان در جنوب شیراز و در حدفاصل میدان شاهزاده قاسم و دروازه شاه داعی‌الله قرار دارد، تا اوایل دوره پهلوی خارج از بافت شهر شیراز واقع بود. با گسترش شیراز در دوران پهلوی و احداث خیابان سیبویه، بخشی از ضلع شمالی آن برای توسعه خیابان تخریب شد.[۷] همچنین بخش‌هایی از محوطه آن در اثر تخریب و آتش‌سوزی آسیب دیده است.[۸]
از این گورستان تا سال ۱۳۵۷ش برای دفن اموات استفاده می‌شد، و پس از آن دارالرحمه جدید شیراز در بخش جنوبی این گورستان برای دفن اموات راه‌اندازی شد.[۹]
مدفونان در دارالسلام
از جمله افراد شناخته‌شده دفن‌شده در قبرستان دارالسلام شیراز می‌توان به اشخاص زیر اشاره کرد:
- بی‌بی خدیجه(س): از نوادگان امام حسن مجتبی(ع)[۱۰]
- شیخ عبدالنبی: امام جماعت شیراز در دوران کریم‌خان زند (بنیانگذار حکومت زندیه).[۱۱]
- محمود دهدار خفری و معین‌الدین دهدار: از عارفان مشهور صوفیه در قرن هفتم هجری.[۱۲]
- ابوالصائب (شَعرةُ النبی): کسی که تار مویی از پیامبر اسلام را به همراه او دفن کرده‌اند.[۱۳]
- شاه داعی‌الله و پسرش: از بزرگان سادات حسینی و مشاهیر علمی شیراز.[۱۴]
- مشیرالملک: از وزرا و رجال سیاسی در دوره قاجاریه.[۱۵]
- برخی از ائمه جمعه و دانشمندان شیراز.[۱۶]
معماری و حجاری سنگ‌مزارها
سنگ‌مزارهای قبرستان دارالسلام شیراز یکی از جلوه‌های هنر حجاری ایرانی-اسلامی به شمار می‌آید، که در دروه قاجار به آن اهمیت داده شد و بخشی زیادی از حجاری‌های قبرستان دارالسلام به جامانده از همان عصر می‌باشد.[۱۷] سنگ‌ها با خطوط کوفی، ثلث، نسخ و نستعلیق مزین شده[۱۸] و نقوشی مانند قیچی، شانه، آینه و ابزار شغلی متوفیان روی آن‌ها حکاکی شده است.[۱۹] این نقش‌ها اطلاعات مختلفی درباره سبک زندگی، اعتقادات و مشاغل دوران گذشته ارائه می‌دهند.
به طورکلی تصاویر حک شده برروی سنگ قبرهای دارالسلام شیراز، به استثناء خطوط و کتیبه‌ها، در یک دسته‌بندی کلی به گروه‌های ذیل قابل تقسیم هستند:
- نقوش گیاهی مثل گل نیلوفر که در ایران باستان نماد رستخیز یا نیکوکاری شخص متوفی است و درخت سرو که نماد جاودانگی و حیات پس از مرگ است.[۲۰]
- نقوش انسانی؛ این نقوش به دو گروه اصلی تقسیم می‌شوند؛
- نقوش انسانی ایستاده و گل به‌دست، ایستاده همراه با ابزار جنگی.[۲۱]
- نقوش انسانی سوار بر اسب، سوار درحال شکار همراه با ابزار شکار و جنگ.[۲۲]
- نقوش حیوان؛ مثل شیر که در نگاره‌های ایران باستان نماد قدرت و جایگاه اجتماعی فرد است و نقش اسب و پرندگان نماد خروج روح و انتقال به دنیای دیگر است.[۲۳]
- کتیبه‌ها، نقش اشیاء و اشکال هندسی و انتزاعی که شامل نام و مشخصات متوفی، آیات قرآن، اشعار فارسی و اسماء الله می‌باشد.[۲۴]
بر اساس تحقیقات انجام‌شده، افراد مدفون در این قبرستان بر اساس نقوش حک‌شده بر روی سنگ قبرهایشان در مشاغل مختلفی فعالیت داشته‌اند.[۲۵] این مشاغل شامل علما، دراویش، معماران، بنایان، کارگران و مقنی‌ها، کشاورزان و برزگران، پهلوانان، خیاطان، آرایشگران، قالیبافان، باغبانان و گل‌فروشان، آهنگران، عشایر و همچنین نقوش مجرد و انتزاعی هستند.[۲۶]
نامگذاری
درباره نام «دارالسلام» چند نقل‌قول وجود دارد:
- در یکی از مشهورترین نقل قول‌ها، گفته شده که در دوران قحطی در شهرهای نجف و کربلا، حاکم وقت شیراز در دهه۱۰۵۰ق، در ازای دریافت مقداری از خاک کربلا، مقدار زیادی غلات و ارزاق را به این شهرها ارسال کرد. شیخ سَلَم، که مسئول انتقال این خاک بوده، پس از انجام مأموریت خود در شیراز دفن شد و به همین علت، محل دفن او، ابتدا به دارالسَلم و سپس به دارالسلام معروف گردید.[۲۷]
- نقل دیگر مربوط به دوره کریم‌خان زند است؛ بر اساس این حکایت، شیخ عبدالنبی، امام جماعت شیراز، وصیت می‌کند که پس از وفاتش در کربلا دفن شود. کریم‌خان زند، که علاقه ویژه‌ای به این شخصیت داشت، دستور می‌دهد خاک کربلا را به شیراز منتقل کنند و پیکر شیخ عبدالنبی را در آن دفن کنند.[۲۸]
صُفه تربت قسمتی از قبرستان دارالسلام
صُفه تربت، بخشی در جنوب گورستان دارالسلام شیراز است که به باور مردم، خاک کربلا و نجف در آن پخش شده است.[۲۹] اگرچه این حکایت در اسناد مکتوب تأیید نشده، اما جمعی از اهالی شیراز آن را از گذشتگان خود بیان کرده‌اند.[۳۰] فرصت‌الدوله شیرازی (درگذشت:۱۲۹۹ش) در کتاب آثار عجم، این مکان را «فضای مقدس و بهشت برین» می‌خواند و اشاره می‌کند که آرامگاه پیامبران، اولیای الهی و علمای بزرگ در آنجاست.[۳۱]
پانویس
- ↑ چاریی، نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۳۵-۱۳۶.
- ↑ دارالسلام شیراز؛ سایت گردشگری پنهان و ناشناخته، خبرگزاری فارس.
- ↑ دارالسلام شیراز؛ سایت گردشگری پنهان و ناشناخته، خبرگزاری فارس.
- ↑ دارالسلام شیراز؛ سایت گردشگری پنهان و ناشناخته، خبرگزاری فارس.
- ↑ دارالسلام شیراز؛ سایت گردشگری پنهان و ناشناخته، خبرگزاری فارس.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین ونقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳.
- ↑ پارسایی و همکاران، پژوهشی بر نمادهای گرافیکی گورستان دارالسلام شیراز، ص۶۹.
- ↑ افشارپور، زنگ خطر نابودی آرامستان تاریخی شیراز، ایرنا.
- ↑ پارسایی و همکاران، پژوهشی بر نمادهای گرافیکی گورستان دارالسلام شیراز، ص۶۹.
- ↑ بی بی خدیجه (س) نگینی در دل شهر شیراز، شیرازه.
- ↑ دارالسلم شیراز؛ سومین قبرستان قدیمی جهان اسلام، تسنیم.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳.، چاریی، نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز،ص ۱۳۴.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳؛ چاریی، نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۳۴.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳؛ چاریی، نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۳۴.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳؛ چاریی، نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۳۴.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳؛ چاریی، نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۳۴.
- ↑ رضالو و همکاران، تأثیر باستان‌گرایی و ملی‌گرایی بر نگاره‌های سنگ قبور دورۀ قاجار گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۷۰
- ↑ چاریی، نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۳۶.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۶.
- ↑ رضالو و همکاران، تأثیر باستان‌گرایی و ملی‌گرایی بر نگاره‌های سنگ قبور دورۀ قاجار گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۶۶-۱۶۸.-
- ↑ رضالو و همکاران، تأثیر باستان‌گرایی و ملی‌گرایی بر نگاره‌های سنگ قبور دورۀ قاجار گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۷۰
- ↑ رضالو و همکاران، تأثیر باستان‌گرایی و ملی‌گرایی بر نگاره‌های سنگ قبور دورۀ قاجار گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۷۰
- ↑ رضالو و همکاران، تأثیر باستان‌گرایی و ملی‌گرایی بر نگاره‌های سنگ قبور دورۀ قاجار گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۷۰-۱۷۳.
- ↑ رضالو و همکاران، تأثیر باستان‌گرایی و ملی‌گرایی بر نگاره‌های سنگ قبور دورۀ قاجار گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۷۴-۱۷۵.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۶.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۶.
- ↑ دارالسلم شیراز؛ سومین قبرستان قدیمی جهان اسلام، تسنیم.
- ↑ با سومین قبرستان تاریخی جهان اسلام در شیراز آشنا شوید، ایمنا.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳.
- ↑ شیبانی و همکاران، شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز، ص۳؛ چاریی، نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز، ص۱۳۴.
منابع
- پارسایی، مهدی و دیگران، «پژوهشی بر نمادهای گرافیکی گورستان دارالسلام شیراز»، کتاب ماه هنر، شماره ۱۵۶، شهریور ۱۳۹۰ش.
- چارئی، عبدالرضا، «هنرهای سنتی: نقش‌های سنگ مزارهای گورستان دارالسلام شیراز»، مجلۀ آینه خیال، شمارۀ ۶، فروردین و اردیبهشت ۱۳۸۷ش.
- شیبانی، حمیدرضا و دیگران، «شناخت و بررسی مضامین و نقوش تصویری گورستان دارالسلام شیراز»، کنفرانس پژوهش‌های معماری و شهرسازی اسلامی و تاریخی ایران، ۱۳۹۶ش.
- رضالو، رضا و دیگران، «تأثیر باستان‌گرایی و ملی‌گرایی بر نگاره‌های سنگ قبور دورۀ قاجار گورستان دارالسلام شیراز»، فصلنامه علمی مطالعات باستان‌شناسی پارسه، شماره ۱۳، سال چهارم، پاییز ۱۳۹۹ش.
- با سومین قبرستان تاریخی جهان اسلام در شیراز آشنا شوید، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: ۱۲ فروردین ۱۴۰۳ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۳ش.
- شیراز؛ سومین قبرستان قدیمی جهان اسلام، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۳ آبان ۱۳۹۶ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۳ش.
- دارالسلام شیراز؛ سایت گردشگری پنهان و ناشناخته، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: ۲۰ مهر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۳ دی ۱۴۰۳ش.
- آرامستان «دارالسلام» جاذبه گردشگری و تاریخی شیراز است، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۰۴ مرداد ۱۳۹۵ ش، تاریخ بازدید: ۲۵ دی ۱۴۰۳ ش.
- زنگ خطر نابودی آرامستان تاریخی شیراز، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ش، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۴۰۳ش.
- بی بی خدیجه (س) نگینی در دل شهر شیرازشیرازه، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۱ بهمن ۱۴۰۳ش.
