زیارتنامه حضرت معصومه(س)
 نقش عبارت «یَا فاطِمَة اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّهِ» بر روی ضریح فاطمه معصومه(س) | |
| اطلاعات دعا و زیارت | |
|---|---|
| موضوع | زیارت حضرت فاطمه معصومه(س) |
| مأثور/غیرمأثور | مأثور |
| صادره از | امام رضا(ع) |
| راوی | علی بن ابراهیم از ابراهیم بن هاشم از سعد اشعری |
| منابع شیعی | بحارالانوار |
| تکنگاریها | رواق عصمت؛ شرحی بر زیارتنامه حضرت فاطمه معصومه(س) // شرح زیارت بزرگ بانوی کرامت |
| دعاها و زیارات مشهور | |
| دعای توسل • دعای کمیل • دعای ندبه • دعای سمات • دعای فرج • دعای ابوحمزه ثمالی • زیارت عاشورا • زیارت جامعه کبیره • زیارت وارث • زیارت امینالله • زیارت اربعین | |
زیارتنامه حضرت معصومه(س) زیارتنامهای برای حضرت معصومه(س) دختر امام موسی کاظم(ع)، امام هفتم شیعیان است. عالمان شیعه مقام فاطمه معصومه را بسیار بلند میدانند و اهمیت بسیاری به زیارت او میدهند. طبق روایتی از امام رضا نقل شده، هرکس فاطمه معصومه(س) را زیارت کند وارد بهشت میشود.
زیارتنامه فاطمهٔ معصومه را علامه مجلسی به امام رضا(ع) نسبت داده است. این زیارتنامه در کتابهای بحارالانوار و تحفة الزائر، هر دو اثر علامه مجلسی، نقل شده است. در عبارتی از این زیارتنامه آمده است «یَا فاطِمَهُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّهِ» که به مقام شفاعت حضرت معصومه(س) اشاره میکند. برخی از پژوهشگران به سند و متن زیارتنامه اشکالاتی وارد کردهاند؛ بااینحال، عالمان شیعه آن را از باب تَسامُح در ادلّهٔ سنن میپذیرند.
جایگاه حضرت معصومه و زیارت او
علمای شیعه جایگاه والایی برای فاطمه معصومه قائلاند و روایاتی درخصوص منزلت او و اهمیت زیارتش نقل میکنند. برای مثال، علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار به حدیثی از امام صادق(ع) پرداخته که طبق آن، شیعیان با شفاعت حضرت معصومه(س) به بهشت وارد میشوند.[۱]
ابنقولویه قمی، در کتاب کاملالزیارات، دو روایت بر فضیلت زیارت فاطمه معصومه(س) نقل کرده است:
- امام رضا(ع): «مَن زارها فلَه الجنَّة؛ هرکس فاطمه معصومه(س) را زیارت کند وارد بهشت میشود.»
- امام جواد(ع): «مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّةُ؛ کسی که مزار عمّهام در قم را زیارت کند اهـل بهشت است.»[۲]
در کتاب موسوعة زیارات المعصومین علیهمالسلام نیز به نقل از امام صادق(ع) آمده که زیارت حضرت معصومه(س) معادل بهشت است.[۳] گفتهاند حضرت فاطمه(س) و حضرت معصومه تنهازنانیاند که زیارتنامه مأثور (زیارتنامهای که سند آن به معصوم میرسد) دارند.[۴]
متن و ترجمه زیارتنامه
زیارتنامهٔ حضرت معصومه را علامه مجلسی در کتابهای زادالمعاد، بحارالانوار و تُحفةالزّائر، به نقل از امام رضا(ع) روایت کرده است.[۵] البته او در تحفةالزائر پس از ذکر زیارتنامه، احتمال داده که متن آن ادامه حدیث امام رضا نباشد و علما آن را افزوده باشند.[۶] روایت علامه مجلسی در بحارالانوار به این شرح است: در بعضی از کتابهای زیارات دیدم که علی بن ابراهیم از پدرش و او از سَعد و او از امام رضا(ع) چنین روایت کرده است: ای سعد، قبری از ما نزد شما هست. گفتم فدایت شوم، قبر فاطمه، دختر امام کاظم(ع) را میگویی؟ پاسخ داد آری. هرکس او را زیارت کند، درحالیکه به جایگاهش آگاه باشد، بهشت برای اوست. وقتی نزد قبر آن حضرت میرسی، بالای سر، رو به قبله بایست و ۳۴ مرتبه «الله اکبر» و ۳۳ مرتبه «سُبْحانَ اللّٰه» و ۳۳ مرتبه «الْحَمْدُلِلّٰه» بگو. آنگاه بخوان:[۷]
السَّلامُ عَلَیٰ آدَمَ صِفْوَهِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیٰ نُوحٍ نَبِیِّ اللهِ، السَّلامُ عَلَی إِبْراهِیمَ خَلِیلِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیٰ مُوسَیٰ کَلِیمِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیٰ عِیسیٰ رُوحِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا رَسُولَ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا خَیْرَ خَلْقِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا صَفِیَّ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَبْدِاللهِ خاتَمَ النَّبِیِّینَ،
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طالِبٍ وَصِیَّ رَسُولِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا فاطِمَهُ سَیِّدَهَ نِساءِ الْعالَمِینَ، السَّلامُ عَلَیْکُما یَا سِبْطَیْ نَبِیِّ الرَّحْمَهِ وَسَیِّدَیْ شَبابِ أَهْلِ الْجَّنَهِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَلِیَّ بْنَ الْحُسَیْنِ سِیِّدَ الْعابِدِینَ وَقُرَّهَ عَیْنِ النَّاظِرِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ باقِرَ الْعِلْمِ بَعْدَ النَّبِیِّ؛
السَّلامُ عَلَیْکَ یَا جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ الصَّادِقَ الْبارَّ الْأَمِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُوسَی بْنَ جَعْفَرٍ الطَّاهِرَ الطُّهْرِ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَلِیَّ بْنَ مُوسَی الرِّضَا الْمُرْتَضیٰ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ التَّقِیَّ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ النَّقِیَّ النَّاصِحَ الْأَمِینَ، السَّلامُ عَلَیْکَ یَا حَسَنَ بْنَ عَلِیٍّ، السَّلامُ عَلَی الْوَصِیِّ مِنْ بَعْدِهِ.
اللّٰهُمَّ صَلِّ عَلَیٰ نُورِکَ وَسِراجِکَ، وَوَلِیِّ وَلِیِّکَ، وَوَصِیِّ وَصِیِّکَ، وَحُجَّتِکَ عَلَیٰ خَلْقِکَ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ فاطِمَهَ وَخَدِیجَهَ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ الْحَسَنِ وَالْحُسَیْنِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ وَلِیِّ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا أُخْتَ وَلِیِّ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا عَمَّهَ وَلِیِّ اللهِ، السَّلامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَرَحْمَهُ اللهِ وَبَرَکاتُهُ؛
السَّلامُ عَلَیْکِ عَرَّفَ اللهُ بَیْنَنا وَبَیْنَکُمْ فِی الْجَنَّهِ، وَحَشَرَنا فِی زُمْرَتِکُمْ، وَأَوْرَدَنا حَوْضَ نَبِیِّکُمْ، وَسَقَانا بِکَأْسِ جَدِّکُمْ مِنْ یَدِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طالِبٍ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْکُمْ، أَسْأَلُ اللهَ أَنْ یُرِیَنا فِیکُمُ السُّرُورَ وَالْفَرَجَ، وَأَنْ یَجْمَعَنا وِإِیَّاکُمْ فِی زُمْرَهِ جَدِّکُمْ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، وَأَنْ لَایَسْلُبَنا مَعْرِفَتَکُمْ إِنَّهُ وَلِیٌّ قَدِیرٌ،
أَتَقَرَّبُ إِلَی اللهِ بِحُبِّکُمْ، وَالْبَراءَهِ مِنْ أَعْدائِکُمْ، وَالتَّسْلِیمِ إِلَی اللهِ راضِیاً بِهِ غَیْرَ مُنْکِرٍ وَلَا مُسْتَکْبِرٍ، وَعَلَیٰ یَقِینِ مَا أَتیٰ بِهِ مُحَمَّدٌ وَبِهِ راضٍ، نَطْلُبُ بِذٰلِکَ وَجْهَکَ یَا سَیِّدِی اللّٰهُمَّ وَرِضاکَ وَالدَّارَ الْآخِرَهَ، یَا فاطِمَهُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّهِ فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ.
اللّٰهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تَخْتِمَ لِی بِالسَّعادَهِ فَلَا تَسْلُبْ مِنِّی مَا أَنَا فِیهِ، وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّهَ إِلّا بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ . اللّٰهُمَّ اسْتَجِبْ لَنا وَتَقَبَّلْهُ بِکَرَمِکَ وَعِزَّتِکَ وَبِرَحْمَتِکَ وَعافِیَتِکَ، وَصَلَّی اللهُ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ أَجْمَعِینَ وَسَلَّمَ تَسْلِیماً یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.
سلام بر آدم برگزیده خدا، سلام بر نوح پیامبر خدا، سلام بر ابراهیم دوست خدا، سلام بر موسی همسخن خدا، سلام بر عیسی روح خدا، سلام بر تو ای رسول خدا، سلام بر تو ای بهترین خلق خدا، سلام بر تو ای برگزیده خدا، سلام بر تو ای محمد بن عبدالله خاتم پیامبران،
سلام بر تو ای امیرمؤمنان علی بن ابیطالب، جانشین رسول خدا، سلام بر تو ای فاطمه سرور بانوان جهانیان، سلام بر شما ای دو فرزندزاده پیامبر رحمت و دو سرور جوانان اهل بهشت، سلام بر تو ای علی بن الحسین، سرور عبادتکنندگان و روشنی چشم بینندگان، سلام بر تو ای محمد بن علی، شکافنده دانش پس از پیامبر؛
سلام بر تو ای جعفر بن محمد، راستگوی نیکوکار امین، سلام بر تو ای موسی بن جعفر، امام پاک و پاکیزه، سلام بر تو ای علی بن موسیالرضا امام پسندیده، سلام بر تو ای محمد بن علیِّ التقی، سلام بر تو ای علی بن محمّد النقی اندرزگوی امین، سلام بر تو ای حسن بن علی، سلام بر وصی پس از او.
خدایا درود فرست بر نورت و چراغت و نماینده نمایندهات و جانشین جانشینت، حجّتت بر آفریدگانت، سلام بر تو ای دختر رسول خدا، سلام بر تو ای دختر فاطمه و خدیجه، سلام بر تو ای دختر امیرمؤمنان، سلام بر تو ای دختر حسن و حسین، سلام بر تو ای دختر ولی خدا، سلام بر تو ای خواهر ولی خدا، سلام بر تو ای عمّه ولی خدا، سلام و رحمت و برکات خدا بر تو ای دختر موسی بن جعفر؛
سلام بر تو، خدا بین ما و شما در بهشت شناسایی برقرار کند و در گروهتان گردمان آورد و بر حوض پیامبرتان واردمان کند و به ما با جام جدّتان، از دست علی بن ابیطالب بنوشاند درودهای خدا بر شما باد، از خدا خواستارم که به ما درباره شما خوشحالی و گشایش بنمایاند و ما و شما را در گروه جدّتان محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) گرد آورد و معرفت شما را از ما باز نگیرد، به راستی که او سرپرستی تواناست.
به درگاه خدا به سبب دوستی شما و بیزاری از دشمنانتان و تسلیم بودن به خدا، تقرّب میجویم، در حال خشنودی به آن، نه با انکار و تکبّر بلکه بر پایه یقین به آنچه محمد آن را آورده و به آن خشنودم، به این امور خاطر تو را میخواهم ای آقای من، خدایا خشنودیات و خانه آخرت را میخواهم. ای فاطمه درباره بهشت برایم شفاعت کن، به درستی که برای تو نزد خدا مقامی از مقامات بلند است.
خدایا از تو میخواهم که سرانجام کارم را به خوشبختی ختم کنی و آنچه را در آنم از دستم مگیری و هیچ نیرو و توانی نیست جز به خدای بلندمرتبه بزرگ. خدایا برای ما اجابت کن و آن را به بزرگواری و توانمندیات و به رحمت و عافیتت بپذیر و درود خدا بر محمّد و همه خاندان او و بر آنان سلام، سلامی کامل، ای مهربانترین مهربانان.
شفاعت فاطمه معصومه(س)
در زیارتنامه حضرت معصومه(س) که علامه مجلسی آن را در کتاب بحارالانوار نقل کرده این عبارت هست: «یَا فاطِمَهُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّهِ فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ؛ ای فاطمه، درباره بهشت برایم شفاعت کن. بهدرستی که تو نزد خدا مقامی بلند داری.» در بیان مقام حضرت معصومه(س) و شفیع بودن وی، از امام صادق(ع) نقل شده است: «خدا حرمی دارد که مکه است. پیامبرش هم حرمی دارد که مدینه است. امیرالمؤمنین هم حرمی دارد که کوفه است. قم کوفه کوچک است. آگاه باشید که بهشت هشت در دارد که سه در از آنها به روی قم باز است و بانویی از فرزندان من در آنجا دفن خواهد شد که که فاطمه دختر موسی(ع) نام دارد و با شفاعت او، همه شیعیان وارد بهشت میشوند.»[۸]
آیتالله مکارم شیرازی از مراجع تقلید شیعه، با استناد به این حدیث گفته دایره شفاعت متناسب با دایره مقام و شخصیت است. هرچه مقام والاتر باشد، دایره شفاعت نیز گستردهتر است. وقتی امام صادق(ع) میگوید: «با شفاعت فاطمهٔ معصومه، همه شیعیان وارد بهشت میشوند»، معلوم میشود فاطمه معصومه(س) مقام بسیار عظیمی شبیه عصمت دارد که بر اثر معارف و تقوای بالا نصیب او شده است.[۹]
اعتبار زیارتنامه
در سند و متن زیارتنامه حضرت معصومه اشکالاتی وارده شده است:
بررسی سند
علامه مجلسی زیارتنامه حضرت معصومه را از علی بن ابراهیم، او از پدرش ابراهیم بن هاشم، او از سعد بن سعد اشعری و او از علی بن موسی الرضا(ع) نقل کرده است.[۱۰] علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار[۱۱] و کتاب تحفةالزائر[۱۲] کتابی که این زیارتنامه را از آن نقل کرده، نام نبرده[۱۳] و تنها گفته این زیارتنامه را در برخی از کتابهای مشتمل بر زیارتها دیدهام.[۱۴] بااینحال در تحفة الزائر، سند زیارتنامه را حسن خوانده است.[۱۵] شیخ عباس قمی هم در مفاتیحالجِنان این زیارتنامه را از علامه مجلسی نقل کرده است.[۱۶]
به اعتقاد پژوهشگران حدیث، عدم ذکر منبع اصلی، نقطه ضعفی است که میتوان به این روایت وارد دانست.[۱۷] البته علی بن ابراهیم صاحب کتاب تفسیر قمی، مورداعتماد عالمان علم رجال خصوصاً نجاشی بوده[۱۸] و کلینی از او نقل روایت کرده است.[۱۹] عالمانی همچون سید بن طاووس و ابوالقاسم خویی هم بر وثاقت ابراهیم بن هاشم تأکید کرده و او را مورد اعتماد دانستهاند.[۲۰] اما در ارتباط با نقلشدن این زیارتنامه از سعد و نقل او از امام رضا(ع) عالمان علم رجال ابهاماتی وارد کرده و برخی از اشکالات رجالی را وارد دانستهاند.[۲۱]
بررسی متن
برخی از محققان در متن زیارتنامه و برخی از فرازهای آن اشکالاتی وارد کرده و گفتهاند[۲۲] چرا در فرازهای پایانی زیارتنامه، خطابها عوض میشود؟ بهعنوان مثال، با آوردهشدن عبارت «نَطْلُبُ بِذٰلِکَ وَجْهَکَ یَا سَیِّدِی» خطاب زیارتنامه از حضرت معصومه(س) به پیامبر(ص) تغییر میکند و سپس با آمدن عبارت «اللّٰهُمَّ وَ رِضاکَ وَ الدَّارَ الْآخِرَة» خطاب متوجه خداوند میشود و مجدداً با بیان عبارت «یَا فاطِمَهُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّهِ فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ» خطاب زیارتنامه به حضرت معصومه(س) بازمیگردد.[۲۳]
با وجود اشکالات سندی و متنی به این زیارتنامه، برخی آن را از باب تسامح در ادله سنن پذیرفتهاند.[۲۴] طبق قاعده تسامح، دقت و مناقشه در درستی اسناد دعاها و مستحبات، تنها جنبه علمی و تحقیقی دارد و در عمل، اگر کسی این زیارتنامه را به امید صدور از معصوم(ع) و دستیابی به مضامین صحیح و بلند آن بخواند، قطعاً عملی مطلوب و مقبول انجام داده است.[۲۵]
زیارتنامههای غیر مشهور
برخی از عالمان شیعه، زیارتنامههای دیگری برای حضرت فاطمه معصومه(س) نقل کردهاند که به معصوم(ع) نسبت داده نشده است.[۲۶] علاوه بر این، علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار، به نقل از کتاب المزار، نوشتهٔ شیخ مفید، زیارتنامه دیگری را نیز در خصوص حضرت معصومه(س) نقل کرده است.[۲۷]
تکنگاری
کتابهایی در شرح زیارتنامه حضرت معصومه(س) نگاشته شده است؛ از جمله:
- رواق عصمت؛ شرحی بر زیارتنامه حضرت فاطمه معصومه(س)، اثر علی حسینی، قم، انتشارات زائر آستانه مقدسه، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
- شرح زیارت بزرگ بانوی کرامت: شرح زیارتنامه حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام، به قلم غلامعلی صفایی بوشهری، قم، انتشارات زائر آستانه مقدسه، چاپ اول، ۱۴۰۲ش.
پانویس
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۷.
- ↑ ابنقولویه، کامل الزیارات، ۱۳۵۶ش، ج۱، ص۳۲۴.
- ↑ مؤسسه امام هادی(ع)، موسوعة زیارات المعصومین علیهمالسلام، ۱۴۲۶ق، ج۵، ص۲۲۵.
- ↑ مهدیپور، کریمه اهل بیت(س)، ۱۳۸۰ش، ص۱۲۶.
- ↑ نگاه کنید به مجلسی، زادالمعاد، ۱۴۲۳ق، ص۵۴۸–۵۴۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۶–۲۶۷؛ مجلسی، تحفةالزائر، ۱۳۸۶ش، ص۶۶۴.
- ↑ مجلسی، تحفةالزائر، ۱۳۸۶ش، ص۶۶۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۶-۲۶۷.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۷، ص۲۲۸.
- ↑ آزاد، «زیارت عارفانه؛ توصیههای عالمانه(با محوریت زیارت حضرت معصومه(س)).»، ص۱۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۵و۲۶۶.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۶.
- ↑ علامه مجلسی، تحفة الزائر، ۱۳۸۶ش، ص۶۶۴.
- ↑ مقیسه، «پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه (ع)»، ص۵۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۶۵و۲۶۶.
- ↑ علامه مجلسی، تحفة الزائر، ۱۳۸۶ش، ص۶۶۴.
- ↑ قمی، کلیات مفاتیح الجنان، بخش «زیارات امامزادگان عظام».
- ↑ مقیسه، «پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه (ع)»، ص۵۵.
- ↑ دانشور، «سفارشات زیارت حضرت معصومه(س)»، ص۳۰.
- ↑ دانشور، «سفارشات زیارت حضرت معصومه(س)»، ص۳۰.
- ↑ دانشور، «سفارشات زیارت حضرت معصومه(س)»، ص۳۰.
- ↑ مقیسه، «پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه (ع)»، ص۵۵-۵۶؛ «نگاهی به زیارت نامه حضرت معصومه سلام الله علیها»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ مقیسه، «پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه (ع)»، ص۵۶.
- ↑ مقیسه، «پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه (ع)»، ص۵۶.
- ↑ «نگاهی به زیارت نامه حضرت معصومه سلام الله علیها»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
- ↑ مقیسه، «پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه (ع)»، ص۵۶.
- ↑ مهدیپور، زندگانی کریمه اهلبیت علیهمالسلام، ۱۳۹۲ش، ص۱۶۱.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۷۳.
منابع
- «نگاهی به زیارت نامه حضرت معصومه سلام الله علیها»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، گفتوگو با حسن رمضانی خراسانی، تاریخ انتشار:۳۰ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید ۱۲ تیر ۱۴۰۳ش.
- آزاد، عباس، «زیارت عارفانه؛ توصیه های عالمانه(با محوریت زیارت حضرت معصومه سلام الله علیها)»، در مجله مبلغان، شماره ۲۳۴، آذر و دی ۱۳۹۷ش.
- ابنقولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، نجف، دار المرتضویة، چاپ اول، ۱۳۵۶ش.
- دانشور، هادی، «سفارشات زیارت حضرت معصومه(س)»، در مجله فرهنگ کوثر، شماره ۳۵، بهمن ۱۳۷۸ش.
- قمی، عباس، کلیات مفاتیح الجنان، بخش «زیارات امامزادگان عظام».
- مؤسسه امام هادی(ع)، موسوعة زیارات المعصومین علیهمالسلام، قم، پیام امام هادی(ع)، ۱۴۲۶ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق.
- مجلسی، محمدباقر، تحفة الزائر، قم، پیام امام هادی(ع)، ۱۳۸۶ش.
- مجلسی، محمدباقر، زاد المعاد، تصحیح: علاءالدین اعلمی، بیروت، مؤسسه اعلمی للمطبوعات، ۱۴۲۳ق.
- مقیسه، حسین، «پژوهشی در زیارتنامه فاطمه معصومه(ع)»، در مجله فرهنگ کوثر، شماره ۲۵، فروردین ۱۳۷۸ش.
- مهدیپور، علیاکبر، زندگانی کریمه اهلبیت علیهمالسلام، تهران، آرام دل، ۱۳۹۲ش.
- «نگاهی به زیارت نامه حضرت معصومه سلام الله علیها»، پایگاه اطلاعرسانی حوزه، تاریخ انتشار: ۳۰ تیر ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۱۹ تیر ۱۴۰۳ش.