بند امیر

بَند امیر مجموعه آبی به هم پیوسته از ۶ دریاچه کوچک طبیعی در کشور افغانستان که نام آن‌ها برگرفته از عنوان امیرالمومنین(ع)، امام اول شیعیان و داستان ساختن آنها توسط او در باورهای محلی است. این مجموعه در ولایت بامیان است. ذوالفقار، پودَنه، پنیر، هَیبت، قنبر و غلامان نام این دریاچه‌هاست. در کنار یکی از دریاچه‌ها، بنا و چشمه‌ای وجود دارد که مردم بومی، آن‌ها را نیز به خاطر انتساب به امام علی، متبرک می‌دانند.

دریاچه‌های بند امیر و طبیعت اطراف آن به عنوان اولین پارک ملی افغانستان ثبت شده است.

موقعیت

موقعیت بند امیر

بند امیر شامل ۶ دریاچه طبیعی کوچک

در ولایت بامیان افغانستان است که از شرق با شهرستان بامیان حدود ۷۵ کیلومتر و از غرب با شهرستان یکه‌اولنگ حدود ۳۴ کیلومتر فاصله دارد. نام این مجموعه برگرفته از بندها/سدهای آن است که به مرور شامل بندها و دریاچه‌ها شده است. رشته‌کوه‌های هندوکش و بابا دریاچه‌های بند امیر را از شمال و جنوب دربرگرفته‌اند. بند امیر از سطح دریا ۲۹۰۰ متر ارتفاع دارد.

نام دریاچه‌ها از غرب به شرق چنین است: ذوالفقار، پودَنه یا پودینه (پونه)، پنیر، هَیبت، قنبر و غلامان. ذوالفقار وسیع‌ترین دریاچه بند امیر، ۴۹۰ هکتار مساحت دارد، و غلامان کوچک‌ترین دریاچه ۸۰۰ متر طول دارد. بند یا دریاچه هیبت، عمیق‌ترین دریاچه بند امیر، تا ۵۰ متر عمق، و بیش از ۳ کیلومتر طول و ۴۶۰ متر عرض دارد. بند پنیر نیز که تقریبا ۱۴۰ متر عرض دارد، دیواره‌های سفید پنیری دارد.

داستان بندها

یکی از بندهای مجموعه بند امیر

همه داستان‌های مربوط به نام‌گذاری بند امیر و دریاچه‌های آن، با تفاوت در جزییات، به شخص امیرالمؤمنین برمی‌گردد و اینکه این امام، سدها را با معجزه خود و بخاطر جلوگیری از سیلاب ویرانگر رود، ساخته است.

اولین حکایت، چگونگی ساختن سدهای پی در پی در مقابل سیل توسط امام علی(ع) را بیان می‌کند. حضرت علی اولین سد را با شکافتن کوه توسط شمشیرش، ذوالفقار ایجاد کرده، سپس با سرازیرشدن سیل از این بند، بند بعدی را با انبوهی از گیاه پودنه (پونه) درست کرد. امیرالمؤمنین بند سوم را با تبدیل پنیرهای زنان محلی به سنگ ساخت ولی نتوانست جلوی سیل را بگیرد. بنابر این امام نگاه غضبناک به سنگ‌های بستر رود کرده و آنان از هیبت وی کنده شده و بند هیبت برپا گردید و سرانجام آخرین سد توسط غلامان و به فرمان علی ابن ابیطالب جلوی سیل را گرفت.

حکایت دیگر مربوط به شاه بربر، سلطان بامیان و مناطق اطراف است که نتوانست حتی با بکارگیری غلامان بسیار، سدی بسازد و جلوی سیل ویرانگر رود را بگیرد. در همان زمان، مرد فقیری از منطقه بربر، در مدینه از حضرت علی، درخواست کمک کرد. امام پیشنهاد نمود که آن مرد وی را به عنون برده بفروشد و پولش را بگیرد. او امام را به منطقه بربر برده و خریدن وی را به شاه بربر پیشنهاد کرد. شاه بربر شرط کرد که در مقابل دادن طلای بسیار به او و خریدن امام، باید امیرالمؤمنین بر دریا (رود) سدی بسازد. حضرت علی شرط را قبول کرده و با شمشیر ذوالفقار تکه بزرگی از کوه را کنده و بند ذوالفقار را ساخت. سپس امام علی پنج سد دیگر را با پنج انگشت خود بنا کرد تا هم باعث کنترل سیل گردد و هم از آب آن برای آبیاری و گردش آسیاب‌ها استفاده شود.

الکساندر برنیس اولین بار در ۱۲۱۷ش (۱۸۳۸م) داستان‌های مرتبط با دریاچه‌ها را ثبت نمود. او حکایت‌ها را از زبان فردی انگلیسی به نام لیچ نوشته است. لیچ در گزارش خود آورده بود که بند امیر در زمان یک پادشاه افسانه‌ای هندو بنام بربر ساخته شده‌اند.

مزار بند امیر در کنار دریاچه هیبت

مزار بند امیر

ﺩﺭ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮﻛﺰی بند هیبت ساختمانی به چشم می‌خورد که بیش از صد سال قدمت دارد و معروف به ‏ﻣﺰﺍﺭ ﺑﻨﺪ ﺍﻣﻴﺮ است. در باورهای مردم بومی، شاه بربر، سلطان این منطقه، پس از آمدن امام علی به این منطقه، و ساختن بندها، دعوت امام را برای اسلام آوردن پذیرفت و مسلمان شد. سپس امیرالمؤمنین در زمین این بنا، سجده شکر برجای گذاشت. مردم بومی، ﺍﻳﻦ ﺯﻳﺎﺭت‌گاه ﺭﺍ ﻣﻘﺪس ﺷﻤﺮﺩه و ﺑﻌﻨﻮﺍﻥ ﻗﺪم‌گاه امام ﻋلی(ع) ﺍﺯ ﺧﺎک ﺍﻃﺮﺍﻑ ﺁﻥ ﺑﺮای ﺗﺒﺮک ﺑﺮمی‌دارند. ﺩﺭ ﻛﻨﺎﺭ این بنا ﺁﺭﺍﻣﮕﺎه ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﺍﺯ ﺑﺰﺭﮔﺎﻥ محل از جمله چند سید قرار دارد.

در غرب بند هیبت، چشمه‌ای بنام چشمه شفا روان است که آب آن حتی در تابستان نیز بسیار سرد است. بخشی از بازدیدکنندگان این بند، ﺧﻮﺩ ﯾﺎ ﺍﻃﻔﺎﻝ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ با انگیزه تبرک و درمان در این چشمه ﺷﺴﺖﻭﺷﻮ ﻣﯽ‌ﺩﻫﻨﺪ.

گردش‌گری

بند امیر در زمستان

جاذبه گردشگری بند امیر از ۱۳۲۹ش (۱۹۵۰م) توریست‌های بسیاری را به خود جلب کرده است. نام این دریاچه‌ها گرچه در ۱۳۳۹ش (۱۹۶۰م) در سطح بین‌المللی بازتاب پیدا کرد؛ اما تا سال ۱۳۸۸ش (۲۰۰۹م) طول کشید که این منطقه به پارک ملی تبدیل شد. بند امیر اولین و تنها پارک ملی افغانستان است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است. مساحت این پارک حدود ۴۱هزار هکتار است.

ویژگی‌های طبیعی

عکس هوایی از بند امیر

سرچشمه دریاچه‌های بند امیر از شرق آن در یکه‌اولنگ و توسط چشمه‌ها و پیوستن چند رود کوچک تامین می‌شود. بندها یا سدهای طبیعی، در چند نقطه، باعث تجمع آب و تشکیل دریاچه‌ها شده است. در پارک ملی بند امیر، جانوران و پرندگان مختلفی زندگی می‌کند مانند گوسفند کوهی، آهوی نخجیر، گرگ، روباه، موش کوهی، عقاب و باشه. نوعی ماهی با رنگ زرد طلایی نیز در بند امیر دیده می‌شود که در میان مردم محلی به «چوش» معروف است.

زمین‌شناسی

بند امیر در بستری از سنگ آهک و گِل رُس کرتاسه‌ای واقع است. بندها از تراورتن تشکیل شده که در فاصله بین مراحل دوره چهارم یخبندان زمین بوجود آمده‌اند.

آب

بند امیر سرچشمه رودخانه بلخاب است و بسیاری از مناطق شمال افغانستان از جمله ولایت بلخ را آبیاری می‌کند. رنگ آب آن بصورت آبی و لاجوردی است.

• 
• 
• 
• 
• 

پانویس

الگوی پانویس غیرفعال شده است. لطفا از الگوی پانوشت استفاده شود

منابع

• لی، جاناتان، عجایب تاریخی افغانستان، ترجمه:سیدمحمد حسینی، کابل، نشر رحمت، ۱۳۹۲ش.
• مدخل بند امیر (۲)، در دانشنامه جهان اسلام، ج۴، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۷ش.
• «بند امیر نخستین پارک ملی افغانستان از دریجه دوربین»، خبرگزاری تسنیم، نشر:۲۱اردیبهشت۱۳۹۴ش، بازدید:۲۱اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
• «پارک ملی بند امیر بهشت بامیان»، باشگاه خبرنگاران جوان، نشر:۲۴اردیبهشت ۳۹۴ش، بازدید: ۲۱اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
• «دریاچه‌های آبی بند امیر در افغانستان»، سایت کجارو، نشر:۲۸تیر۱۳۹۶ش، بازدید:۲۱اردیبهشت۱۳۹۸ش.
• «بند امیر افغانستان از نقاط تماشایی جهان»، فارس نیوز، نشر:۸بهمن۱۳۹۳ش، بازدید:۲۲اردیبهشت۱۳۹۸ش.