قیام چنداول

قیام چِنداوُل اولین مبارزه مردمی در کابل برای براندازی نظام کمونیستی در افغانستان، بود که در ۲ تیر/سرطان ۱۳۵۸ش در منطقه شیعه‌نشین چنداول کابل روی داد و ساعتی بعد شکست خورد. این اقدام که با خلع‌سلاح مأموران پلیس آغاز شد، بخشی از یک برنامه گسترده برای اجرا در مناطق مختلف کابل بود، اما تنها در چنداول عملیاتی شد و الهام‌بخش اعتراضات، تظاهرات‌ها و قیام‌های فراوانی بر ضد دولت کمونیستی در افغانستان شد.

پیشینه

پس از کودتای ۷ اردیبهشت ۱۳۵۷ش که کمونیست‌ها به‌عنوان حزب دموکراتیک خلق افغانستان به‌رهبری نورمحمد تره‌کی قدرت را به دست گرفت، برای مدتی بیش از یک سال، هیچ راهپیمایی و تظاهرات مستقلی در کابل برگزار نشد.

بی‌توجهی دولت کمونیستی به احکام اسلامی، فساد در کادرهای حزبی و اتکا به کمک‌های مالی و فکری روسیه شوروی، سبب شد علمای سراسر افغانستان، فتوای جهاد صادر کنند. پس از آن بود که مردم در نقاط مختلف افغانستان مانند نورستان، بدخشان، و دره صوف، دست به اعتراض و قیام‌های محدود زدند. قیام هرات در ۲۴ اسفند ۱۳۵۷ هم در همین شرایط روی داد و یک نقطه عطف جدی در مبارزه مردم با دولت کمونیستی بود. قیام هرات، شدت عمل دولت کمونیستی را افزایش داد. اما قیام چنداول، اولین حرکت جدی و برنامه‌ریزی‌شده برای براندازی دولت کمونیستی، در پایتخت (کابل) بود.

پیش از قیام چنداول، حرکت‌های دیگری هم در کابل برنامه‌ریزی شده بود، اما یا پیش از اجرا کشف شدند، و یا چندان اهمیتی نیافتند.

برنامه‌ریزی کامل، اجرای محدود

گروه‌هایی از جمله حزب اسلامی، جمعیت اسلامی، حرکت انقلاب اسلامی و حرکت اسلامی، با هدف برانداختن دولت کمونیستی، عملیاتی را برنامه‌ریزی کردند که قرار بود در ۲ تیر ۱۳۵۸، انفجارهای متعددی در یک زمان در سراسر کابل روی دهد و پس از پیروزی عملیات و سقوط دولت، بیانیه‌ای از رادیو خوانده شود.

اختلاف نظرها درباره دلیل افشای قیام

قیام ۲ تیر ۱۳۵۸ش که قرار بود در مناطق مختلف کابل اجرا شود، تنها در چنداول عملیاتی شد. میرآقا حقجو، معتقد بود برخی گروه‌های چپ که در این حرکت سهیم بوده‌اند، آن را افشا کرده و سپس رهبران این عملیات در تماس با نیروها در مناطق مختلف، لغو حرکت را اعلام می‌کنند، اما نمی‌توانند با نیروهای حاضر در چنداول تماس بگیرند و در نتیجه این حرکت تنها در چنداول روی می‌دهد.

اما نشریه دفتر شورای ثقافتی جهاد افغانستان که در سال ۱۳۶۴ش منتشر شده، انفجار پیش از موعد یکی از بمب‌ها در نزدیک پل باغ عمومی کابل، باعث افشای این حرکت و مسدود شدن راه‌های مهم شهر از سوی دولت شد.

جزئیات قیام چنداول

ساعت ۱۰ صبح شنبه ۲ تیر ۱۳۵۸ش، چند تن از اعضای مجاهدین وارد ساختمان ۱۴ طبقه سینمای پامیر شدند و مأموران پلیس را خلع‌سلاح کردند. بام سینمای پامیر، محل نگهداری سلاح و مهماتی بود که برای سرکوب مردم فراهم شده بود. پس از تصرف سینمای پامیر و خلع سلاح ماموران، پاسگاه چنداول و دیگر مراکز انتظامی محلی نیز تصرف شد.

پس از این، مردم به تدریج اجتماع کردند و شعارهایی مانند «مرگ بر تره‌کی»، «مرگ بر روسیه»، «زنده باد اسلام» و «الله اکبر» سرمی‌دادند. ۱۰۰ هزار نفر که بیشتر آنها هزاره بودند، با پرچم‌های سبز در جاده میوند در منطقه چنداول به راه افتادند. پس از آن نیروهای دولتی وارد شدند و تظاهرکنندگان و عابران را به گلوله بستند و دست‌کم ۳۰۰ نفر را کشتند. بیمارستان‌های کابل به رغم همدردی پزشکان، به دلیل ترس از حکومت، از پذیرفتن مجروحان ابا می‌کردند. با این حال، روز بعد مردم هزاره دوباره دست به تظاهرات زدند.

دولت کمونیستی پس از قیام چنداول

بازداشت‌های دسته‌جمعی مخالفان دولت، تا یک ماه ادامه داشت و دست‌کم ۳ هزار نفر از مردم هزاره بی هیچ تحقیقی از خیابان‌ها جمع‌آوری شده و مفقودالاثر شدند، یا در گورهای دسته‌جمعی به خاک سپرده شدند. به دلیل آنکه بیشتر تظاهرکنندگان شیعه بودند، تمام شیعیان کابل مورد سوءظن دولت قرار گرفتند.

حکومت افغانستان، در اطلاعیه‌ای که در ۲ تیر ۱۳۵۸ از رادیو کابل خوانده شد و روز بعد در روزنامه‌ها انتشار یافت، قیام چنداول را یک حادثه کوچک و محلی قلمداد کرد که از طرف «رهبران متعصب ایران و عناصر خائن به‌وطن» برنامه‌ریزی شده است.