جنبش روشنایی
جنبش روشنایی جریان اعتراضی شیعیان هزاره افغانستان در واکنش به تصمیم دولت سابق افغانستان، به‌ریاست محمداشرف غنی، برای حذف ولایت‌های بامیان و میدان وردک از مسیر انتقال برق وارداتی در اردیبهشت/ثور ۱۳۹۵ش بود. این تصمیم برخلاف نتایج ارزیابی و پیشنهاد مجری خارجی این طرح گرفته شد. جنبش روشنایی توانست تظاهراتی در شهرهای بزرگ افغانستان و نیز در برخی شهرهای اروپایی و استرالیا به‌راه اندازد. سران جریان روشنایی، هدف خود را رفع تبعیض حکومت علیه هزاره‌ها اعلام کرده و گفته‌اند که دولت وقت افغانستان در مذاکرات خود با آنان، از تصمیم خود برنگشت.
راهپیمایی اعتراضی جنبش روشنایی در ۲ مرداد ۱۳۹۵ش در کابل، بر اثر دو انفجار تروریستی، بیش از ۸۰ کشته و بیش از ۳۰۰ زخمی بر جای گذاشت. اشرف غنی رئیس جمهوری سابق افغانستان، داعش را مسئول این حمله دانست ولی جنبش روشنایی، حکومت او را مقصر این حمله می‌داند. هواداران این جنبش توانستند در حمایت از جنبش روشنایی هشتگ‌هایی را در توییتر داغ کنند.
انگیزه و رهبران
در ۱۱ اردیبهشت/ثور ۱۳۹۵ش، هیئت دولت سابق افغانستان به ریاست محمداشرف غنی تصویب کرد مسیر خط دوم برق ۵۰۰ کیلو ولت وارداتی از ترکمنستان به کابل، مانند دیگر خطوط، از منطقه سالنگ در ولایت پروان بگذرد.[۱] این تصمیم، خلاف طرح پیشنهادی شرکت آلمانی فِشنر بود که به‌عنوان مشاور و مجری طرح مطالعاتی، مسیر مناسب این خط را از راه ولایت‌های بامیان و میدان وردک اعلام کرده بود و مسیر سالنگ را نامناسب می‌دانست.[۲]
با انتشار تصمیم حذف بامیان و وردک از مسیر انتقال برق، شماری از فعالان مدنی، اعضای احزاب سیاسی، نمایندگان پارلمان، استادان و دانشجویان که اکثرا هزاره بودند[۳] برای اعتراض، روز ۱۶ اردیبهشت در مسجد باقرالعلوم کابل گردآمدند.[۴] آنان تصمیم تغییر مسیر انتقال برق را تبعیض و محرومیت علیه ساکنان بامیان و میدان وردک دانستند که اکثرا از شیعیان هزاره هستند.[۵] اجتماع کنندگان اعلام نمودند که در صورت لغو نشدن تصمیم دولت، تظاهرات وسیعی را به راه خواهند انداخت.[۶]
پس از اولین نشست جنبش روشنایی، شورایی به نام شورای عالی مردمی، برای هماهنگی و رهبری فعالیت‌های جنبش روشنایی پدید آمد که به مرور برخی اعضای آن جدا شدند. نمایندگانی از شاخه‌های حزب وحدت اسلامی افغانستان و دیگر احزاب هزاره، چند نماینده پارلمان، تاجر، استاد دانشگاه و فعال مدنی و رسانه‌ای در این شورا عضو شدند.[۷][یادداشت ۱]
اهداف و شعارها
سران جنبش روشنایی هدف خود را انتقال برق به هزارستان و روشن شدن خانه‌های مردم آنجا عنوان کرده و بدین خاطر نام «روشنایی» را برای حرکت اعتراضی خود انتخاب کردند.[۸] آنان، دولت اشرف غنی را متهم به جانبداری قومی و اعمال تبعیض علیه هزاره‌ها نمود. سران این جنبش با ارائه پرسش‌هایی درباره عدالت اجتماعی در افغانستان و نیز عرضه مدارک و دلایل فنی، درستیِ تصمیم دولت وقت افغانستان را در حذف بامیان از مسیر خط انتقال برق ۵۰۰ کیلو ولت، زیر سؤال بردند.[۹]
تجمعات و تظاهرات
داخل افغانستان
| تاریخ | شهر | توضیح |
|---|---|---|
| ۱۷ اردیبهشت | بامیان | بازار[۱۰] |
| ۲۰ اردیبهشت | کابل | مصلی شهید مزاری[۱۱][یادداشت ۲] |
| ۲۲ اردیبهشت | هرات | شهرک جبرییل[۱۲] |
| ۲۶ اردیبهشت | مزارشریف[۱۳] | |
| ۲۶ اردیبهشت | غزنی[۱۴] | |
| ۷ خرداد | کابل | مصلی شهید مزاری[۱۵] |
| شبهای رمضان (۱۶خرداد تا ۱۶تیر) | کابل | مصلی شهید مزاری[۱۶] |
۲۷ اردیبهشت
تظاهرات ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۵ش اولین تظاهرات جنبش روشنایی در کابل و بزرگ‌ترین در افغانستان بود. این تظاهرات از مصلی شهید مزاری، در دشت بَرچی شروع شده و افراد معترض بسوی مرکز شهر و ارگ، کاخ ریاست جمهوری افغانستان به راه افتادند. در میدان ده‌مَزَنگ، تظاهرکنندگان با جاده‌های بسته شده توسط دو ردیف کانتینر روبرو شدند که دولت، شب قبل، آن ها را برای مسدود کردن پیشروی معترضین قرار داده بود.[۱۷] [یادداشت ۳]
۲مرداد(اسد):حمله تروریستی
پس از آنکه سران جنبش روشنایی، روز قبل، ۱ مرداد اعلام کردند مذاکرات آنان با دولت به نتیجه‌ای نرسیده و دولت افغانستان از تصمیم خود برنمی‌گردد،[۱۸] اجتماع اولیه تظاهرکنندگان جنبش روشنایی در مصلی عبدالعلی مزاری بوجود آمد. شورای عالی مردمی اعلام کرده بود که معترضین در میدان دهمزنگ، توقف کرده و تحصن خواهند کرد. خیابان‌های به‌سمت مرکز شهر مانند تظاهرات قبلی، توسط کانتیتر از سوی دولت افغانستان بسته شده بود.[۱۹] اصغر سروش، از سران جنبش روشنایی گفته که اندکی پس از ساعت ۲ بعدظهر، زمانی که تصمیم گرفته شد نماز جماعت در میدان برگزار شده و سپس چادرهای تحصن نصب گردد، دو انفجار به فاصله زمانی نزدیک رخ داد.[۲۰]
وزارت داخله افغانستان، روز بعد، تعداد کشته‌ها را ۸۰ نفر و تعداد زخمی‌ها را ۲۳۱ نفر اعلام کرد[۲۱] که در روزهای بعدی، تعداد قربانیان، افزایش پیدا کرد امار زخمیان بیش از ۳۰۰ نفر اعلام شد.[۲۲]
اشرف غنی چند ساعت پس از این حمله، مسئولیت حمله را به دوش داعش انداخت. او دستور داد میدان دهمزنگ به میدان شهدا نام‌گذاری شود و روز بعد، یکشنبه ۳ مرداد را ماتم ملی اعلام کرد.[۲۳] شورای امنیت افغانستان، هرگونه تظاهرات یا اجتماع اعتراضی را تا ده روز، ممنوع کرد.[۲۴]
سران جنبش روشنایی، دولت افغانستان را مقصر اصلی در این حمله دانستند و خواستار تحقیقات نهادهای بین‌اللملی درباره واقعه ۲ مرداد شدند. آنان گفتند که علیه دولت محمداشرف غنی، در دادگاه‌های بین‌المللی اقامه دعوا می‌کنند.[۲۵]
دو سال بعد، تعدادی از بازماندگان حمله ۲ مرداد نیز اعلام کردند از دولت افغانستان به دیوان کیفری بین‌المللی شکایت کردند، زیرا آن را مقصر حمله تروریستی می دانند.[۲۶]
پیکر بیشتر قربانیان این حمله، روی یک تپه در غرب کابل، نزدیک شهرک امید سبز دفن شد و به تپه شهدای جنبش روشنایی مشهور گشت.[۲۷] همچنین قطعات بدن افراد گمنام نیز در مصلی شهید مزاری به خاک سپرده شد.[۲۸]
این واقعه مورد محکومیت بسیاری از نهادها و افراد بین‌المللی قرار گرفت. وزارت خارجه امریکا و یوناما، نمایندگی سازمان ملل در افغانستان، آن را حمله علیه افراد یک مذهب و قوم خاص دانست.[۲۹]
تظاهرات در کشورهای خارجی
| تاریخ | شهر | کشور | توضیح |
|---|---|---|---|
| ۲۳ اردیبهشت۱۳۹۵ش/۱۲می ۲۰۱۶م | لندن | بریتانیا | حضور محمداشرف غنی در نشست جهانی مبارزه با فساد.[۳۰] |
| ۲۴ اردیبهشت/۱۳می | لندن | بریتانیا | اعتراض سه هوادار جنبش روشنایی در هنگام کنفرانس خبری غنی.[۳۱] |
| ۲۸ اردیبهشت/۱۷می | کانبرا | استرالیا | مقابل سفارت افغانستان[۳۲] |
| ۲۰ تیر/۱۰جولای | ورشو/ورسای | لهستان | همزمان با سخنرانی غنی در نشست ناتو و لغو کنفرانس خبری او.[۳۳][یادداشت ۴] |
| ۱۴مهر/۵اکتبر | بروکسل | بلژیک | همزمان با نشست بروکسل درباره افغانستان.[۳۴] |
| ۳۰ بهمن/۱۹فوریه ۲۰۱۷م | مونیخ | آلمان | همزمان با سخنرانی غنی در کنفرانس امنیتی مونیخ.[۳۵] |
| ۱۴ فروردین ۱۳۹۶ش/۳آپریل ۲۰۱۷م | کانبرا | استرالیا | دیدار غنی از استرالیا.[۳۶] |
فعالیت در فضای مجازی
اعضا و هواداران جنبش روشنایی تگ‌های Enlightenment# (۳۸۰هزار توییت) و #روشنایی را در ۸مرداد/۲۹ژوین ۲۰۱۶م (هفتمین روز از ۲مرداد) داغ کردند.[۳۷] آنان همچنین ۲۸مرداد، سال‌روز بازپس‌گیری استقلال افغانستان، با دو هشتگ #جنبش_روشنایی و # تظاهرات_مجازی در دو اکانت فیسبوکی ارگ (ریاست جمهوری افغانستان) و ریاست اجراییه دولت افغانستان، هزاران کامنت با محتوای اعتراض نوشتند.[۳۸] آنان روز ۳۰ بهمن ۱۳۹۵ش، با حضور محمداشرف غنی در مونیخ آلمان برای شرکت در کنفرانس امنیتی، دو هشتگ MSC2017# و Justice4Hazaras# را برای اعتراض خود استفاده کردند.[۳۹]
نافرمانی مدنی
جنبش روشنایی در ۱۸ آذر ۱۳۹۵ش، سالگرد تظاهرات موسوم به جنبش تبسم،[یادداشت ۵] از هواداران خود خواست تا از پرداخت هزینه برق و مالیات به دولت خودداری کنند.[۴۰]
پانویس
- ↑ «جنبش روشنایی از دهمزنگ تا ارگ»، بی بی سی.
- ↑ «افغانستان؛ بازماندگان حمله به جنبش روشنایی به دیوان کیفری بین المللی شکایت کردند»، یورو نیوز.
- ↑ «جنبش روشنایی از دهمزنگ تا ارگ»، بی بی سی.
- ↑ «پشت پرده شب اول و دوم اسد ۱۳۹۵ (فاجعه دهمزنگ)، به روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «جنبش روشنایی از دهمزنگ تا ارگ»، بی بی سی؛ «تظاهرات گسترده «جنبش روشنایی» در کابل برگزار شد»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «تظاهرات در بامیان در اعتراض به تغییر مسیر خط برق»، فرانس پرس.
- ↑ «پشت پرده شب اول و دوم اسد ۱۳۹۵ (فاجعه دهمزنگ)، به روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ ««جنبش روشنایی» خاموش نشد»، خبرگزاری ایسنا.
- ↑ «جنبش روشنایی از دهمزنگ تا ارگ»، بی بی سی.
- ↑ «تظاهرات در بامیان در اعتراض به تغییر مسیر خط برق»، فرانس پرس.
- ↑ «اعتراض های «جنبش روشنایی» افغانستان ابعاد تازه ای به خود گرفت»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ ««جنبش روشنایی» در غرب افغانستان؛ آغاز اعتراض‌ها در هرات علیه تغییر مسیر «توتاپ»»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «معترضان در غزنی و بلخ: اگر فیصله‌ی کابینه لغو نشود به تظاهرات خود ادامه می‌دهیم»، روزنامه اطلاعات روز.
- ↑ «معترضان در غزنی و بلخ: اگر فیصله‌ی کابینه لغو نشود به تظاهرات خود ادامه می‌دهیم»، روزنامه اطلاعات روز.
- ↑ «برگزاری دومین گردهمایی جنبش روشنایی»، سایت خبرنامه.
- ↑ «پشت پرده شب اول و دوم اسد ۱۳۹۵ (فاجعه دهمزنگ)، به روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی»، خبرگزاری شفقنا؛ «اعضای جنبش روشنایی: برای بازگشت پروژه «توتاپ» به مسیر بامیان تظاهرات گسترده خواهیم کرد»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «بحران خط برق : چرا "جنبش روشنایی" حاضر نیست با دولت افغانستان مذاکره کند؟»، فرانس پرس.
- ↑ «جنبش روشنایی: مذاکرات با حکومت به نتیجه نرسید، دوم اسد آغاز تظاهرات نامحدود خواهد بود»، سایت روزنامه اطلاعات روز.
- ↑ «پشت پرده شب اول و دوم اسد ۱۳۹۵ (فاجعه دهمزنگ)، به روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی»، خبرگزاری شفقنا؛«انفجارهای انتحاری در میان تظاهرات کنندگان کابل/دهها نفر کشته شدند»، خبرگزاری ایرنا.
- ↑ «پشت پرده شب اول و دوم اسد ۱۳۹۵ (فاجعه دهمزنگ)، به روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «هشتاد کشته و ۲۶۵ زخمـی در انفجارهایی در میان معترضان جنبش روشنایی»، سایت روزنامه ۸ صبح.
- ↑ «حمله انتحاری بر جنبش روشنایی هنوز از زخمیان قربانی می گیرد»، خبرگزاری بخدی؛«جنبش روشنایی: علیه مقامات ارشد امنیتی حکومت در دادگاه‌های بین‌المللی اقامه دعوا می‌کنیم»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «هشتاد کشته و ۲۶۵ زخمـی در انفجارهایی در میان معترضان جنبش روشنایی»، سایت روزنامه ۸ صبح.
- ↑ «موج 'جنبش روشنایی' در توییتر»، بی بی سی.
- ↑ «هشتاد کشته و ۲۶۵ زخمـی در انفجارهایی در میان معترضان جنبش روشنایی»، سایت روزنامه ۸ صبح؛ «جنبش روشنایی: علیه مقامات ارشد امنیتی حکومت در دادگاه‌های بین‌المللی اقامه دعوا می‌کنیم»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «افغانستان؛ بازماندگان حمله به جنبش روشنایی به دیوان کیفری بین المللی شکایت کردند»، یورو نیوز.
- ↑ «شهدای گمنام جنبش روشنایی در مصلی شهید مزاری دفن شدند»، خبرگزاری رها.
- ↑ «شهدای گمنام جنبش روشنایی در مصلی شهید مزاری دفن شدند»، خبرگزاری رها.
- ↑ «گزارش یوناما از بررسی‌ها در باره حمله دوم اسد»، روزنامه هشت صبح؛ «تبعیض، بچه‌بازی، اختطاف و قتل محور‌های گزارش تازه حقوق بشری وزارت خارجه امریکا»، روزنامه هشت صبح.
- ↑ «تظاهرات در لندن علیه تغییر مسیر خط برق توتاپ»، فرانس پرس.
- ↑ «تظاهرات در لندن علیه تغییر مسیر خط برق توتاپ»، فرانس پرس؛ «اعتراض و درگیری فیزیکی در جریان سخنرانی غنی در لندن»، فرانس پرس.
- ↑ «راهپیمایی و تجمع افغان‌های مقیم آسترالیا در حمایت از جنبش روشنایی»، روزنامه هشت صبح.
- ↑ «تظاهرات حامیان جنبش روشنایی در اروپا/کنفرانس اشرف غنی بعد از نشست ناتو در وارسا لغو شد»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ «هزاران نفر از هواداران جنبش روشنایی در بروکسل تظاهرات کردند»، خبرگزاری جمهور.
- ↑ «موج 'جنبش روشنایی' در توییتر»، بی بی سی.
- ↑ «سفر رییس جمهور به آسترالیا؛ از تعهد ۳۲۰ میلیون دالری تا تظاهرات جنبش روشنایی»، روزنامه هشت صبح.
- ↑ «موج 'جنبش روشنایی' در توییتر»، بی بی سی.
- ↑ «تظاهرات مجازی جنبش روشنایی در سالگرد استقلال افغانستان»، یورو نیوز.
- ↑ «موج 'جنبش روشنایی' در توییتر»، بی بی سی.
- ↑ «جنبش روشنایی از مردم خواست تا از پرداخت پول برق و مالیه خود داری کنند»، خبرگزاری بخدی.
یادداشت
- ↑ احمد بهزاد، جعفر مهدوی، غلام‌حسین ناصری، محمدعارف رحمانی، محمدعلی اخلاقی و ریحانه آزاد، نمایندگان وقت هرات، کابل، وردک، غزنی و اروزگان در پارلمان، ذوالفقار امید، دبیرکل حزب کار و توسعه، داود ناجی، فعال رسانه‌ای، تقی امینی و اصغر سروش، استادان دانشگاه از مشهورترین اعضای شورای عالی جنبش روشنایی بوده‌اند.(«هشدار گارنیزیون کابل به رهبران جنبش روشنایی»، خبرگزاری جمهور؛ «پشت پرده شب اول و دوم اسد ۱۳۹۵ (فاجعه دهمزنگ)، به روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی»، خبرگزاری شفقنا) پیش از تظاهرات ۲ مرداد، شورای سراسری هزاره‌های اهل‌سنت نیز یک نماینده در شورای عالی جنبش روشنایی معرفی کرد.«پشت پرده شب اول و دوم اسد ۱۳۹۵ (فاجعه دهمزنگ)، به روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ در این مراسم، سرور دانش و محمد محقق، دو معاون شیعه دولت، محمد کریم خلیلی، دبیرکل حزب وحدت اسلامی افغانستان به همراه عبدالله عبدالله، رییس اجرایی دولت افغانستان، حامد کرزی، رییس‌جمهور سابق حضور و سخنرانی داشتند. در این مراسم، اعلام شد که دوشنبه هفته آینده، ۲۷ اردیبهشت، تظاهراتی در کابل برگزار خواهد شد.(«اعتراض های «جنبش روشنایی» افغانستان ابعاد تازه ای به خود گرفت»، خبرگزاری ایرنا.)
- ↑ اشرف غنی دستور به ممنوعیت حضور کارمندان دولتی در این تظاهرات را داد و سرور دانش و محمد محقق، دو معاون شیعه دولت، از شرکت در این تظاهرات خودداری کردند.
- ↑ سرور دانش و محمدمحقق با صدور اعلامیه‌هایی، این تظاهرات و اعتراض هواداران جنبش روشنایی را محکوم کردند.(«حملات متقابل لفظی میان مقام های حکومتی و سران جنبش روشنایی»، خبرگزاری شفقنا.)
- ↑ در آبان ۱۳۹۴ش هفت عضو یک خانواده شیعه هزاره توسط داعش در ولایت زابل اسیر شده و پس از مدتی، سر بریده شدند. هزاره‌ها دولت را متهم به قصور در این قضیه کردند و تشییع جنازه آنان را در ۱۸ آذر در کابل به یک تظاهرات بزرگ تبدیل کردند که به جنبش «تبسم»، نام دختر قربانی این خانواده معروف گشت.
منابع
- «افغانستان؛ بازماندگان حمله به جنبش روشنایی به دیوان کیفری بین المللی شکایت کردند»، یورو نیوز، نشر:۳مرداد ۱۳۹۷ش، بازدید:۲۹اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «انفجارهای انتحاری در میان تظاهرات کنندگان کابل/دهها نفر کشته شدند»، خبرگزاری ایرنا، نشر:۲مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۴خرداد ۱۴۰۰ش.
- «بحران خط برق : چرا "جنبش روشنایی" حاضر نیست با دولت افغانستان مذاکره کند؟»، فرانس پرس، نشر:۲۲می ۲۰۱۶م، بازدید:۲۳می ۲۰۲۱م.
- «برخورد جدی با کارمندان شرکت کننده در تظاهرات احتمالی کابل علیه تغییر مسیر «توتاپ»»، خبرگزاری تسنیم.
- «پشت پرده شب اول و دوم اسد ۱۳۹۵ (فاجعه دهمزنگ)، به روایت عضو ارشد شورای عالی مردمی»، خبرگزاری شفقنا، نشر:۳۱تیر ۱۳۹۶ش، بازدید:۲۹اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «تبعیض، بچه‌بازی، اختطاف و قتل محور‌های گزارش تازه حقوق بشری وزارت خارجه امریکا»، روزنامه هشت صبح، نشر:۱۶اسفند ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «تظاهرات در بامیان در اعتراض به تغییر مسیر خط برق»، فرانس پرس، نشر:۶می ۲۰۱۶م، بازدید:۲۳می ۲۰۲۱م.
- «تظاهرات در لندن علیه تغییر مسیر خط برق توتاپ»، فرانس پرس، نشر:۱۲می ۲۰۱۶م، بازدید:۲۳می ۲۰۲۱م.
- «تظاهرات حامیان جنبش روشنایی در اروپا/کنفرانس اشرف غنی بعد از نشست ناتو در وارسا لغو شد»، خبرگزاری شفقنا، نشر:۲۰تیر ۱۳۹۵ش، بازدید:۳خرداد ۱۴۰۰ش.
- «تظاهرات مجازی جنبش روشنایی در سالگرد استقلال افغانستان»، یورو نیوز، نشر:۲۸مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «جنبش روشنایی از دهمزنگ تا ارگ»، بی بی سی، نشر:۲مرداد ۱۳۹۶ش، بازدید:۲۹اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «جنبش روشنایی اعلام کرد به اعتراضات ضد حکومتی اش ادامه میدهد»، خبرگزاری طلوع، نشر:۱۲سنبله ۱۳۹۵ش، بازدید:۲خرداد ۱۴۰۰ش.
- ««جنبش روشنایی» در غرب افغانستان؛ آغاز اعتراض‌ها در هرات علیه تغییر مسیر «توتاپ»»، خبرگزاری تسنیم، نشر:۲۲اردیبهشت ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «جنبش روشنایی: علیه مقامات ارشد امنیتی حکومت در دادگاه‌های بین‌المللی اقامه دعوا می‌کنیم»، خبرگزاری شفقنا، نشر:۲۷مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۴خرداد ۱۴۰۰ش.
- «جنبش روشنایی که خاموش نشد»، خبرگزاری ایسنا، نشر:۹ مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «جنبش روشنایی: گفت‌وگو برای آغاز مذاکرات ناکام شد، فردا تظاهرات می‌کنیم»، بی بی سی، ۱مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۲۹اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «جنبش روشنایی: مذاکرات با حکومت به نتیجه نرسید، دوم اسد آغاز تظاهرات نامحدود خواهد بود»، سایت روزنامه اطلاعات روز، نشر:۱مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۳خرداد ۱۴۰۰ش.
- «جنبش روشنایی نافرمانی مدنی خود را آغاز کرد»، خبرگزاری جمهور، نشر:۱۸آذر ۱۳۹۵ش، بازدید:۲۹اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «حمله انتحاری بر جنبش روشنایی هنوز از زخمیان قربانی می گیرد»، خبرگزاری بخدی، نشر:۲۵مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۴خرداد ۱۴۰۰ش.
- «حمله تند سرور دانش بر جنبش روشنایی»، روزنامه ماندگار، نشر:۲۱تیر ۱۳۹۵ش، بازدید: ۱خرداد ۱۴۰۰ش.
- «راهپیمایی و تجمع افغان‌های مقیم آسترالیا در حمایت از جنبش روشنایی»، روزنامه هشت صبح، نشر:۲۸اردیبهشت ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «سفر رییس جمهور به آسترالیا؛ از تعهد ۳۲۰ میلیون دالری تا تظاهرات جنبش روشنایی»، روزنامه هشت صبح، نشر:۱۴فروردین ۱۳۹۶ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «شهدای گمنام جنبش روشنایی در مصلی شهید مزاری دفن شدند»، خبرگزاری رها، نشر:۳مرداد ۱۳۰۵ش، بازدید:۴خرداد ۱۴۰۰ش.
- «طوفان تویتری؛ از ابتکار جنبش روشنایی تا دادخواهی تاثیرگذارِ جهانی»، سایت خبرنامه، ۱۹مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «گزارش یوناما از بررسی‌ها در باره حمله دوم اسد»، روزنامه هشت صبح، نشر:۲۸مهر ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «معترضان در غزنی و بلخ: اگر فیصله‌ی کابینه لغو نشود به تظاهرات خود ادامه می‌دهیم»، روزنامه اطلاعات روز.
- «موج 'جنبش روشنایی' در توییتر»، بی بی سی، نشر:۸مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «هزاران نفر از هواداران جنبش روشنایی در بروکسل تظاهرات کردند»، خبرگزاری جمهور، نشر:۱۴مهر ۱۳۹۵ش، بازدید:۵خرداد ۱۴۰۰ش.
- «هشتاد کشته و ۲۶۵ زخمـی در انفجارهایی در میان معترضان جنبش روشنایی»، سایت روزنامه ۸ صبح، نشر:۳مرداد ۱۳۹۵ش، بازدید:۴خرداد ۱۴۰۰ش.
- «هشدار گارنیزیون کابل به رهبران جنبش روشنایی»، خبرگزاری جمهور، نشر:۵مهر ۱۳۹۵ش، بازدید:۱خرداد ۱۴۰۰ش.