فاجعه افشار کشتار شیعیان در محله افشار کابل، پایتخت افغانستان در روزهای ۲۱و۲۲ بهمن/دلو ۱۳۷۱ش به دست نیروهای دولت برهان‌الدین ربانی، به فرماندهی احمدشاه مسعود و با شرکت نیروهای عبد رب الرسول سیاف بود. این واقعه با حمله به مقر عبدالعلی مزاری، رهبر گروه شیعی حزب وحدت اسلامی افغانستان شروع شد و به تصرف بخشی از مناطق این حزب انجامید. در پی این تهاجم، صدها غیرنظامی زن و مرد و کودک هزاره و قزلباش کشته شدند، تجاوز جنسی صورت گرفت، گورهای دسته‌جمعی ایجاد شد و محله افشار تا چندین سال به‌شکل ویرانه باقی ماند. دولت افغانستان عاملان این فاجعه را محاکمه نکرده است.
محله افشار
افشار محله‌ای شیعه‌نشین در غرب کابل و در دامنه کوه افشار است و دو دانشگاه پلی‌تکنیک و تربیت معلم کابل در همسایگی آن قرار دارد. اکثر ساکنان این محله، از شیعیان هزاره و قزلباش هستند.[۱] قبر سیداسماعیل بلخی (۱۲۹۹-۱۳۴۷ش)، روحانی و فعال سیاسی شیعه در این محله واقع شده است.[۲]
پس از سقوط دولت کمونیستی در کابل، مجاهدین افغانستانی در ۸ اردیبهشت ۱۳۷۱ش، به این شهر وارد شدند و هرکدام کنترل قسمتی را به دست گرفتند. نیروهای حزب وحدت اسلامی افغانستان به رهبری عبدالعلی مزاری در چنداوُل و مناطق شیعه‌نشین غرب کابل شامل افشار، کارته‌سخی و دانشگاه کابل، دِه‌مَزَنگ و کارته‌چهار و کارته‌سه تا منطقه برچی و جاده دارالامان مستقر شدند.[۳]
انگیزه و اهداف
ریاست دولت مجاهدین تا ۱۰ تیر/سرطان ۱۳۷۱ش به عهده صبغت‌الله مُجدّدی بود. در این دو ماه، حزب اتحاد اسلامی افغانستان، به‌رهبری عبدالرسول سیاف، که از قوم پشتون بود و تمایلات وهابی و ارتباط با عربستان داشت، درگیری‌های پراکنده را با حزب وحدت اسلامی شروع کرد. گفته شده احمدشاه مسعود، وزیر دفاع، رییس گروه شورای نُظّار و از قوم تاجیک نیز در ایجاد این درگیری، دست داشت.[۴] مجددی در پایان دوره خود، سیاف را به جنگ‌افروزی علیه شیعیان متهم نمود و از حزب وحدت حمایت کرد.[۵]
با شروع حکومت برهان‌الدین ربانی، رهبر حزب جمعیت اسلامی افغانستان و فارغ‌التحصیل الازهر در مصر و مرتبط با اخوان‌المسلمین، احمدشاه مسعود تسلط بیشتری بر وزارت دفاع یافت. ۲۵تیر آغاز اولین درگیری نیروهای او با سربازان حزب وحدت اتفاق افتاد.[۶] مسعود سپس با گروه اتحاد اسلامی که در پَغمان، شهر متصل به غرب کابل حضور داشت، برای گرفتن مناطق حزب وحدت متحد شد.[۷] در گزارش «پروژه عدالت برای افغانستان» آورده شده که مسعود می‌خواست با تصرف غرب کابل به‌ویژه کارته‌سخی و افشار، علاوه بر حذف مزاری، راه ارتباطی بین کابل و مناطق حزب اتحاد اسلامی ایجاد کند.[۸]
در دی/جدی ۱۳۷۱ش، حدود چهل روز پیش از فاجعه افشار، به‌دنبال اعتراض شدید رهبران حزب وحدت به ربانی و مسعود که آنان را بی‌توجه به توافقات سیاسی و نیز حقوق و خواسته‌های شیعیان هزاره می‌خواند، این حزب از دولت ربانی خارج شد.[۹] در این زمان، حزب حرکت اسلامی افغانستان به رهبری محمدآصف محسنی، رقیب حزب وحدت اسلامی افغانستان، که اکثر رهبران آن، شیعیان غیر هزاره بودند و از متحدین مسعود به‌شمار می‌رفت، به ادامه کار ربانی، به‌عنوان رییس دولت مجاهدین رای داد.[۱۰]
عوامل
در این حمله احمدشاه مسعود بعنوان فرمانده اصلی و برهان‌الدین ربانی و عبدالرسول سیاف فرماندهان گروه‌های همکار بودند.[۱۱] همچنین عبدالله عبدالله، محمدقسیم فهیم، بسم‌الله محمدی، یونس قانونی، احمدشاه احمدزی به همراه سید حسین انوری، فرمانده نظامی حرکت اسلامی افغانستان به‌عنوان فرماندهان میانی این حمله نام برده شده است.[۱۲]
برهان‌الدین ربانی، این قتل‌عام را به‌عنوان یکی از اشتباهات حکومتش محکوم کرد و آن را به سربازان خودسر نسبت داد.[۱۳] او در ۲۹شهریور ۱۳۹۰ش و احمدشاه مسعود در ۱۸شهریور ۱۳۸۰ش کشته شدند. سیاف، نام حزب خود را به دعوت اسلامی افغانستان تغییر داد و یک دانشگاه خصوصی به‌نام دعوت تاسیس کرد.[۱۴] سیاف از طرف حامد کرزی و اشرف غنی، رؤسای جمهور وقت افغانستان مورد مشورت و ارتباط بود.[۱۵] آن دو با وجود چندین درخواست قربانیان و سازمان‌های بین‌المللی، از دستگیری و بازداشت عاملان کلان و خرد این کشتار، خودداری کردند.[۱۶]
تهاجم
در شبانگاه ۲۱ بهمن ۱۳۷۱ش کارته‌سخی، دانشگاه کابل و افشار مورد حملات توپخانه و راکت واقع شدند.[۱۷] در ساعت ۱ بامداد ۲۲ بهمن ۱۳۷۱ش/۱۱ فوریه ۱۹۹۳م، مؤسسه علوم اجتماعی کابل، محل حضور عبدالعلی مزاری، دبیرکل حزب وحدت اسلامی، توسط نیروهای برهان‌الدین ربانی، احمدشاه مسعود و عبدالرسول سیاف مورد تهاجم قرار گرفت.[۱۸] برخی از فرماندهان میانی خط مقدم حزب وحدت، با تبانی و توافق با مسعود و سیاف، از دفاع و مقاومت خودداری کرده و سنگرهای خود را خالی کردند.[۱۹] نیروهای حزب وحدت، پس از چند ساعت مقاومت، به محلات دیگر عقب‌نشینی کردند و سربازان مهاجم، کارته‌سخی، دانشگاه کابل و افشار را تصرف کردند.[۲۰]
پیامدها
در نتیجه حمله به افشار، تعدادی غیرنظامی شامل مردان جوان و پیر، زنان و کودکان کشته شدند. به چند زن و دختر تجاوز شد و تعدادی از خانه‌ها به آتش کشیده شد.[۲۱] آمار دقیق و مستندی برای تهاجم به افشار روایت نشده است، سید عسکر موسوی، پژوهشگر افغانستانی، تعداد قربانیان و مفقودالاثرها را ۷۰۰ نفر نوشته است.[۲۲] با این حمله، شورای نظار توانست افشار، چنداول و منطقه سیلو را تصرف کند و پَغمان، منطقه حزب اتحاد، به مناطق شورای نظار متصل شد.[۲۳] پس از اینکه حزب وحدت توانست یکسال بعد این منطقه را بازپس بگیرد، چندین گور دسته‌جمعی کشف کرد.[۲۴] تا سال ۱۳۸۴ش، افشار تقریبا یک منطقه ویرانه بود. در این سال، اندکی از ساکنین آن به افشار بازگشتند.
روز دوم عملیات، ۲۳ بهمن، در هتل کانتیننتال کابل، مسعود جلسه‌ای را با حضور فرماندهان خود و برهان‌الدین ربانی، عبدالرسول سیاف، محمدآصف محسنی، سید حسین انوری و سید ابوالحسن فاضل تشکیل داد و دستور به توقف کشتار و چپاول داد ولی این رفتار تا اخر روز ادامه داشت.[۲۵] همچنین ژنرال حمیدگُل، رییس ستاد ارتش پاکستان وارد کابل شد و از طرفین درگیر خواست آتش‌بس موقت امضاء کنند و برای برقراری صلح به اسلام‌آباد سفر کنند.[۲۶]
پانویس
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸.
- ↑ «سیری در زندگی و مبارزات علامه شهید سید اسماعیل بلخی»، خبرگزاری فارس.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸.
- ↑ خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۸۴و۲۸۵.
- ↑ بینش، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۴۲۰.
- ↑ خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۶و۳۱۷.
- ↑ خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۶و۳۱۷.
- ↑ گزارش «پروژه عدالت برای افغانستان»، ص۷۱ تا ۷۷.
- ↑ خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹.
- ↑ بینش، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۴۲۱و۴۲۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸و۲۵۹.
- ↑ گزارش «پروژه عدالت برای افغانستان»، ص۷۱ تا ۷۷.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸و۲۵۹.
- ↑ «رسول سیاف؛ از سالهای جهاد تا حضور در پارلمان»، بی‌بی سی
- ↑ «چگونگی ساختار شورای عالی مصالحه ملی؛ محور گفتگوی غنی، عبدالله، کرزی و سیاف»، خبرگزاری اسپوتنیک؛ «در دیدار رئیس مصالحه ملی با رهبران سیاسی اخرین وضعیت شورای مصالحه ملی و گفت گوی صلح بررسی شد»، خبرگزاری شفقنا.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸و۲۵۹.
- ↑ گزارش «پروژه عدالت برای افغانستان»، ص۷۱ تا ۷۷.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸و۲۵۹.
- ↑ گزارش «پروژه عدالت برای افغانستان»، ص۷۱ تا ۷۷.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸و۲۵۹.
- ↑ گزارش «پروژه عدالت برای افغانستان»، ص۷۱ تا ۷۷.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸و۲۵۹.
- ↑ خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۴۲۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۸و۲۵۹.
- ↑ گزارش «پروژه عدالت برای افغانستان»، ۲۰۰۵م، ص۷۱ تا ۷۷.
- ↑ خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۴۲۲.
منابع
- موسوی، سید عسکر، هزاره‌های افغانستان، مترجم اسدالله شفایی، قم، اشک یاس، ۱۳۸۷ش.
- بینش، محمدوحید، فاروق انصاری و محمدحسین خلوصی، شیعیان افغانستان، تهران، مؤسسه اندیشه‌سازان نور، ۱۳۹۰ش.
- گزارش «پروژه عدالت برای افغانستان»، نشر: ۱۷ژوییه ۲۰۰۵م/۲۶تیر ۱۳۸۴ش، بازدید:۱۰اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «سیری در زندگی و مبارزات علامه شهید سید اسماعیل بلخی»، خبرگزاری فارس، نشر:۲۴ تیر ۱۳۹۸ش، بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «رسول سیاف؛ از سالهای جهاد تا حضور در پارلمان»، بی‌بی‌سی، نشر:۲۸ تیر ۱۳۸۸ش، بازدید: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «چگونگی ساختار شورای عالی مصالحه ملی؛ محور گفتگوی غنی، عبدالله، کرزی و سیاف»، خبرگزاری اسپوتنیک، نشر:۹ آذر ۱۳۹۹ش، بازدید:۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.
- «در دیدار رئیس مصالحه ملی با رهبران سیاسی اخرین وضعیت شورای مصالحه ملی و گفت گوی صلح بررسی شد»، خبرگزاری شفقنا، نشر:۱۳ آذر ۱۳۹۹ش، بازدید: ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ش.