حیدرقلی سردار کابلی
| فقیه • محدث • ادیب • ریاضیدان شیعه | |
 | |
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| لقب | سردار کابلی • حیدرقلی‌خان قزلباش |
| تاریخ تولد | سه‌شنبه ۱۸ محرم ۱۲۹۳ق |
| تاریخ وفات | ۴ جمادی‌الاول ۱۳۷۲ق |
| محل دفن | وادی السلام نجف |
| شهر وفات | کرمانشاه |
| اطلاعات علمی | |
| محل تحصیل | لاهور • نجف • کربلا |
| تألیفات | الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین • تبصرة الحر • درّ النثیر • غایة التعدیل |
حیدرقلی سردار کابلی (۱۲۵۴ - ۱۳۳۱ش) فقیه، محدث، رجالی، ادیب و ریاضیدان شیعه بود. او را حیدرقلی‌خان قزلباش و حیدرقلی خان سردار کابلی خوانده و همچنین جامع علوم معقول و منقول دانسته‌اند.
زندگی
حیدرقلی مشهور به سردار کابلی، سه‌شنبه ۱۸ محرم ۱۲۹۳ق/ ۲۵ بهمن ۱۲۵۴ش در چنداول کابل متولد شد. پدرش سردار نورمحمدخان، از سرداران عالی‌رتبه ارتش بود. حیدرقلی در ۳۱ سالگی و پس از فوت پدرش لقب وی را به ارث برد و سردار کابلی نام گرفت.[۱]
مهاجرت به لاهور هندوستان
حیدرقلی در ۴ سالگی به همراه خانواده به لاهور هندوستان رفت و تا ۱۱ سالگی زبان‌های هندی، سانسکریت، فارسی و انگلیسی، و همچنین ریاضیات را آموخت.[۲] و همچنین علوم دینی و قرآن را در مکتب‌خانه فراگرفت.[۳]
مهاجرت به عراق
سردار کابلی در سال ۱۳۰۴ق به همراه خانواده به عراق مهاجرت کرد و در عتبات عالیات اقامت گزید و اغلب اوقات را در نجف و کاظمین گذراند و ۶ سال در حلقه درس میرزا حسین نوری و سید صدرالدین حسن بن هادی کاظمی حضور یافت.[۴]
مهاجرت به کرمانشاه
حیدرقلی سردار کابلی، در سال ۱۳۱۰ق، به کرمانشاه رفت. وی چندین بار به عراق و یک بار هم به هندوستان سفر کرد و مدتی را در شهرهای نجف، کربلا، بغداد، کاظمین، تهران، مشهد و بمبئی گذراند و با علما و دانشمندان این شهرها ملاقات کرد.[۵]
درگذشت
سردار کابلی سه‌شنبه ۴ جمادی‌الاول ۱۳۷۲ق، در ۷۷ سالگی در کرمانشاه درگذشت. جنازه او پس از ۵ روز به نجف برده شد و دوشنبه ۱۰ جمادی‌الاول ۱۳۷۲ق، با شرکت علما و مراجع نجف از جمله سید جمال الدین گلپایگانی و آقابزرگ تهرانی، و همچنین مردم نجف، تشییع و در کنار پدرش، روبروی غسالخانه قدیم نجف در وادی السلام به خاک سپرده شد.[۶]
آثار و تالیفات
از سردار کابلی، آثار بسیاری به جا مانده و برخی، تالیفات او را تا ۷۰ اثر نیز شمرده‌اند. بیشتر این آثار به زبان عربی و برخی نیز به زبان فارسی است. آثار او در ریاضی، کلام، حکمت است و همچنین تالیفاتی نیز در زمینه‌های ادبی دارد.[۷] برخی از این آثار عبارتند از:
- الاربعین فی فضائل امیرالمؤمنین: در ۴ جلد، حاوی ۴۰ حدیث از طرق اهل سنت در فضائل امیرالمؤمنین است و درباره لغات، وجوه ادبی و همچنین موارد مرتبط شعری، تاریخی، رجالی و حدیثی هر کدام از احادیث، به تفصیل سخن گفته است.[۸]
- تبصرة الحر: در تحقیق مسأله انطباق حقیقی بین وزن و مساحت آب کر.
- نظم باب حادی عشر: شرح باب حادی عشر به زبان عربی و در قالب شعر است.
- شرح دعای صباح
- شرح یا ترجمه دعای ندبه
- درّ النثیر: در ۳ جلد و هر جلد تقریبا حاوی ۱۰ هزار بیت است. این کتاب درباره حدیث، لغت، نحو، رجال، کلام، شعر، ریاضیات و غیره است.
- ترجمه انجیل برنابا به فارسی: سردار کابلی علاوه بر مقابله ترجمه عربی و انگلیسی، مقدمه‌ای مبسوط در اثبات شخصیت تاریخی برنابا و چگونگی پیدایش کتاب نیز نگاشته است.
- غایة التعدیل فی معرفة الاوزان و المکاییل: کتابی در توضیح وزن‌ها و کیل‌ها، که سید محسن امین بر آن تقریظ نوشته است. این کتاب علاوه بر اینکه حاوی جدول‌های ریاضی است، از اشکال هندسی هم برای توضیح مطالب استفاده کرده است.
- قبله‌شناسی: یکی از معروف‌ترین آثار سردار کابلی است. این کتاب گرچه ترجمه اثر دیگری از او با نام تحفة الاجله فی معرفة القبلة است، اما مشروح‌تر و مفصل‌تر از آن است.[۹]
- مناظرات؛ این کتاب ترجمه المراجعات نوشته سید عبدالحسین شرف‌الدین به فارسی است. کابلی آن را در ۱۳۲۴ش در کرمانشاه منتشر کرد.[۱۰]
- شَرْح خُطْبَةُ زَینَب(س) فی الکوفَه؛ این کتاب را رضا استادی تحقیق و انتشارات کتابخانه تخصصی علوم حدیث در سال ۱۳۹۶ش منتشر کرده است.[۱۱]
مهارت بر فنون
سردار کابلی در موضوعات و علوم مختلفی دارای تبحر بود؛ از جمله:
قبله‌شناسی
سردار کابلی در علم نجوم تبحر داشت و کتابی در این زمینه با عنوان «قبله‌شناسی» نوشته است. او در این کتاب، یکی از مسائل اساسی در شناخت قبله را حل کرده است. بسیاری از جمله علامه مجلسی، معتقد بودند که قبله مسجدالنبی بر اساس محاسبات نجومی نادرست است و سلاطین جور، آن را تغییر داده‌اند. حیدرقلی خان سردار کابلی اما با به دست آوردن طول و عرض جغرافیایی مکه و مدینه، معتقد است محراب پیامبر اکرم(ص) در کمال صحت است و بلکه از معجزات بزرگ آن حضرت است.
حیدرقلی در کتاب قبله‌شناسی خود تصریح می‌کند: «این خود یک کرامت علمی است که در آن روز با نبودن کوچک‌ترین وسایل علمی، بلکه بدون محاسبه، در حالت نماز، چنان از بیت المقدس متوجه کعبه گردیده که جزئی انحراف، حتی بخشودنی نیز در توجه او به کعبه پدید نیامده است و چنانکه گفته شد، امین وحی دست او را گرفت و متوجه کعبه کرد.»[۱۲]
کیمیاگری
سردار کابلی سال‌ها به کیمیاگری اشتغال داشت و شهرت او در این کار، علاوه بر کرمانشاه، به شهرهای اطراف هم رسیده بود. حیدرقلی کابلی با استفاده از فرمولی که فردی افغانی در اختیار او گذاشته بود، یک بار موفق به ساختن طلای ۱۶ عیار شد، اما پس از آن تلاش‌هایش شکست خورد و هیچگاه نتوانست طلای دیگری بسازد. پس از آن پریشان و مضطرب شد و تنها زمانی از این حال پریشان رهایی یافت که به زیارت حرم امام رضا(ع) رفت و نذر کرد که اگر از پریشانی نجات یابد، کتابی در فضائل امیرالمومنین می‌نویسد.[۱۳]
خوشنویسی و آشنایی به زبان
سردار کابلی همراه با فراگیری علوم معقول و منقول به زبان‌های عربی، انگلیسی، عبری و اردو آشنایی کامل پیدا کرد و با لهجه مخصوص هر زبان قادر به تکلم و محاوره بود و برخی از تألیفات خود را به نگارش درآورد و بعضی از کتب خارجی را ترجمه نمود. و علاوه بر فضایل و مناقبی که داشت، هنرمند خوبی بود و در خط نستعلیق و شکسته، قلمی نقش‌آفرین داشت. نمونه این دو خط را می توان از حواشی سردار بر کتاب «شهاب» تألیف قاضی ابو عبدالله خضاعی و در «غایة التعدیل» مشاهده نمود که هر دو کتاب به طریق افست چاپ گردیده است.[۱۴]
توصیف‌ها از سردار کابلی
آقابزرگ تهرانی، او را از بزرگترین علمای شیعه در قرن خویش دانسته است[۱۵] و در توصیف او می‌گوید:
- «از نابغه‌های دوران و پهلوانان علم و جولان‌دهندگان بیان و ستون‌های فضیلت بود. به علوم قدیم و جدید، چه معقول و چه منقول، احاطه داشت، آنها را بررسی کرد و در آنها مهارت یافت. و این است فضیلتی خداوندی که به هر که بخواهد عنایت کند.»[۱۶]
سید محمدحسین طباطبائی او را این‌گونه توصیف کرده است:
- الشیخ الفاضل البارع الشهیر بالسردار الکابلی (استاد فاضلِ ماهر، مشهور به سردار کابلی) و او را کسی دانسته که در رساله ظریف «تحفة الاجلّة فی معرفة القبلة» توانسته با روش ریاضی و دقیق قبله شهرها را معین کند و درستی قبله محراب پیامبر(ص) در مسجدالنبی را اثبات کند. [۱۷] ونیز در جای دیگر از او با عنوان الحِبر الفاضل ( سردار كابلي ) یاد کرده که انجیل برنابا را از زبان عربی به فارسی ترجمه کرده است. [۱۸]
حسن‌زاده آملی در مورد او می‌گوید:
- «روحانی بزرگ حیدرقلی بن نورمحمد معروف به سردار کابلی، از مفاخر و ذخائر علمی عصر ما بوده است، و محاسن و محامد وی بسیار است، در ریاضیات عالیه عالمی متضلع، و در هیات و نجوم کاملی متبحر بود، و در استخراج از زیجات خِرّیت (حاذق) در صناعت بود. زیج بهادری محلی به حواشی و تعلیقات استادانه ماهرانه به دست خط مبارکش در تصرف راقم است که بر حدت فهم و تبحر او، و کثرت تمرن و تدرب او در فن، برهان قاطع است رساله بسیار گرانقدر و ارزشمند تحفة الاجِلّـة فی معرفة القبله به عربی و فارسی یکی از آثار وجودی او است که بر علو مقام علمی او حجتی بالغ است. نگارنده احدی از علمای عصر خود را در تسلط و احاطه به علم فلک و ریاضیات عالیه به پایه استادش جناب علامه ذوالفنون حاج میرزا ابوالحسن شعرانی، و جناب سردار کابلی، نمی‌شناسد، رضوان الله علیهما.»[۱۹]
مطالعه بیشتر
علوی کیا، محمدعلی، «سردار کابلی کیست؟»، تاریخ معاصر ایران
پانویس
- ↑ کیوان سمیعی، «سردار کابلی»، ص۹۶۵.
- ↑ مدرسی چهاردهی، «سردار کابلی»، ص۲۱۱.
- ↑ جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۶۲۴.
- ↑ نجومی، «آیت‌الله علامه شیخ حیدر قلی سردار کابلی»، ص۵۵.
- ↑ کیوان سمیعی، «سردار کابلی»، ص۹۶۲.
- ↑ نجومی، «آیت‌الله علامه شیخ حیدر قلی سردار کابلی»، ص۷۷.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگی سردار کابلی، ۱۳۶۳ش، ص۱۲۲.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگی سردار کابلی، ۱۳۶۳ش، صص ۱۳۵ و ۱۳۶.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگی سردار کابلی، ۱۳۶۳ش، صص۱۴۲-۱۳۴.
- ↑ زمانی، مذهب و رهبر ما (ترجمه المراجعات)، ۱۳۷۹ش، ص۱۳.
- ↑ سردار کابلی، شرح خطبة زینب(س) فی الکوفه، ۱۳۹۶ش، صفحه شناسنامه کتاب.
- ↑ سبحانی، فروغ ابدیت، ص۴۷۱.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگی سردار کابلی، ۱۳۶۳ش، صص ۱۲۶-۱۲۳.
- ↑ عرب‌زاده، سردار كابلی چهره‌ای ناشناخته در جهان علم و فضيلت، ۱۳۹۳ش.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ج۱۴، ص۶۹۳.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات أعلام الشیعة، ج۱۴، ص۶۹۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، موسسه اعلمی بیروت، ج۱ ، ص۳۳۶.
- ↑ طباطبائی، المیزان، الناشر منشورات اسماعيليان، ج۳، ص۳۱۵.
- ↑ حسن زاده آملی، تعیین خط زوال، ص۱۰۵.
منابع
- آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ه.ق.
- حسن زاده آملی، حسن، تعيين خط زوال، قم، قیام، ۱۳۷۳ ش.
- جمعی از نویسندگان، گلشن ابرار، قم، نشر معروف، ۱۳۸۵ش.
- زمانی، علیرضا، مذهب و رهبر ما(ترجمه المراجعات)، قم، پیام اسلام، ۱۳۷۹ش.
- سردار کابلی، حیدرقلی، شرح خطبة زینب(س) فی الکوفه، قم، کتابخانه تخصصی علوم حدیث، ۱۳۹۶ش.
- عرب‌زاده، ابولفضل، سردار كابلی چهره‌ای ناشناخته در جهان علم و فضيلت، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام وایران، ۲۳ آذر ۱۳۹۳ش.
- کیوان سمیعی، غلامرضا، «سردار کابلی»، در مجله وحید، شماره ۵۸، مهر ۱۳۴۷ش.
- کیوان سمیعی، غلامرضا، زندگی سردار کابلی، تهران، زوار، ۱۳۶۳ش.
- مدرسی چهاردهی، مرتضی،«سردار کابلی»، در مجله ارمغان، دوره بیست و ششم، ش۵، مرداد ۱۳۳۶ش.
- نجومی، سید مرتضی، «آیت الله علامه شیخ حیدر قلی سردار کابلی»، در مجله نور علم، شماره ۴۹، بهمن و اسفند ۱۳۷۱ش.