حزب وحدت اسلامی افغانستان
 | |
| نام | حزب وحدت اسلامی افغانستان |
|---|---|
| آرمان | عدالت اجتماعی |
| تأسیس | ۱۳۶۸ش |
| انشعاب | حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان، حزب وحدت ملی اسلامی افغانستان، حزب وحدت اسلامی ملت افغانستان |
| مذهب | شیعه |
| وب‌گاه | http://www.wahdat.net |
| کشور | افغانستان |
حزب وحدت اسلامی افغانستان از احزاب مشهور شیعه در افغانستان که اعضای آن در دولت و پارلمان نظام جمهوری اسلامی(۲۰۰۱-۲۰۲۱م)، این کشور حضور داشتند. حزب وحدت در ۱۳۶۸ش از اتحاد بیشتر احزاب شیعه در بامیان به وجود آمد. مهمترین هدف از تشکیل این حزب، تشکیل سازمان سیاسی متمرکز برای نمایندگی شیعیان در داخل و خارج افغانستان اعلام شده است. هم‌زمان با سقوط دولت نجیب‌الله (۱۳۷۱ش)، این گروه به رهبری عبدالعلی مزاری، یکی از طرف‌های اصلی جهاد و سیاست در افغانستان بود که اهداف خود را عدالت اجتماعی و به دست آوردن حقوق شیعیان و هزاره‌ها اعلام کرده بود. به باور فعالان سیاسی و اجتماعی، حزب وحدت توانست همبستگی و مشارکت سیاسی شیعیان افغانستان را در داخل و خارج از کشور و همچنین فعالیت‌های فرهنگی و نظامی آنان را به نحو چشمگیری افزایش دهد. با روی کار آمدن نظام جمهوری اسلامی در سال‌های نخست قرن بیست و یکم میلادی، حزب وحدت دچار انشعاب گردیده چهار جناح موسوم به حزب وحدت شروع به فعالیت کردند. افراد برجسته حزب وحدت عبارت‌اند از: عبدالعلی مزاری، محمدحسین صادقی، مهشور به صادقی نیلی، محمداکبری، قربانعلی عرفانی، سیدعباس حکیمی، سرور دانش، یکی از معاونان رئیس جمهور سابق افغانستان ۱۳۹۳-۱۴۰۰ش، محمد محقق، یکی از معاونان ریاست اجرایی سابق افغانستان (۱۳۹۸-۱۳۹۳ش)، و محمدکریم خلیلی، دبیرکل فعلی حزب وحدت اسلامی.
روند تشکیل
اولین تلاش‌ها برای تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان، در خرداد (جَوزا) ۱۳۶۷ش، پس از آن صورت گرفت که سازمان نصر و پاسداران جهاد اسلامی، دو گروه شیعه مهم و رقیب، پس از چند سال درگیری داخلی احزاب شیعی با یکدیگر، تصمیم به اتحاد گرفتند.[۱] جلسات گفتگو در نقاط مختلف هزارستان: لعل، بهسود، جاغوری و بامیان برگزار شد و گروه‌های دیگری نیز از آن استقبال کردند.[۲] برخی پژوهشگران تاریخی گفته اند که نطفهٔ حزب وحدت، زمانی بسته شد که آقایان اکبری، سجادی لعلی و عرفانی یکاولنگی در بهار سال ۱۳۶۷ با هم در مورد رفع اختلافات گفت و گو نموده و زمینهٔ نشست مسؤولین سازمان نصر و پاسداران جهاد اسلامی را در منطقهٔ پنجاب فراهم ساختند.[۳] سرانجام در اجلاس مسئولان و فرماندهان جهادی گروه‌های شیعه در بامیان در تابستان ۱۳۶۸ش تصمیم به تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان گرفته شد.[۴] قرار بود این جلسه در ۲۲ خرداد برگزار شود که با فوت امام خمینی و اعلام ۴۰ روز عزای عمومی در هزارستان، در ۲۵ تیر (سرطان) شروع شد.[۵] هفت گروه جهادی در گردهمایی مذکور حاضر بودند: سازمان نصر، پاسداران جهاد اسلامی، حرکت اسلامی، جبهه متحد انقلاب اسلامی، سازمان نهضت اسلامی، سازمان نیروی اسلامی و حزب دعوت اسلامی.[۶] در پایان این گردهمایی، قطعنامه ۲۰ ماده‌ای به نام میثاق وحدت نوشته شد که همگان آن را امضا کرده و برای پایبندی به آن به قرآن سوگند یاد کردند.[۷] بدین ترتریب حزب وحدت اسلامی افغانستان تأسیس و جانشین شورای ائتلاف اسلامی افغانستان گردید. در این نشست محمد اکبری برای یک سال به عنوان نخستین رئیس شورای مرکزی حزب وحدت انتخاب شد.[۸] دو گروه شورای انقلابی اتفاق اسلامی و حزب الله افغانستان نیز پس از مدتی به این حزب پیوستند، ولی آصف محسنی از انحلال حزب خود (حرکت اسلامی) و ادغام در حزب وحدت اسلامی خودداری کرد.[۹]
اولین کنگره حزب وحدت در بامیان در تیر ۱۳۷۰ش برگزار شد که عبدالعلی مزاری به عنوان دبیرکل انتخاب گردید.[۱۰] تا پیش از تشکیل حزب وحدت، تعدادی از گروه‌های شیعه، اتحادها و ائتلاف‌های کوتاه‌مدت و گذرا در افغانستان ایجاد کردند که آخرین آن، شورای ائتلاف اسلامی یا ائتلاف هشت‌گانه بود.[۱۱]
دلایل و انگیزه‌ها
دلایل و انگیزه‌های مختلفی برای تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان بیان شده است؛ از جمله اینکه درگیری‌های گروه‌های شیعه در نیمه اول دهه ۱۳۶۰ش، باعث بیزاری و دوری مردم از این احزاب شد و خسارت‌ها و هزینه‌های بسیاری برای آنان داشت.[۱۲] برخی نیز معتقدند این اختلافات و فراوانی احزاب شیعه، کم‌شدن اعتبار و جایگاه آنان را نزد کشورها، سازمان ملل و احزاب سنی در پی داشت.[۱۳] همچنین برخی دیگر معتقدند فشارها از سوی حکومت ایران عامل دیگری برای اتحاد احزاب شیعه بوده است؛ چنانکه دولت پاکستان و دولت‌های غربی نیز بر گروه‌های سنی مستقر در پیشاور فشار آوردند تا به انسجام دست یابند.[۱۴]
در بیانیه میثاق وحدت، به برخی از انگیزه‌های تشکیل حزب وحدت اسلامی اشاره شده است:[۱۵]
- اقدام فوری برای رفع تشنج‌های موجود و جلوگیری از تشنج‌های احتمالی و تأمین آزادی و امنیت مردم
- بسیج کلیه نیروهای نظامی در خطوط مقدم جبهه‌ها به منظور تسریع سقوط دولت کابل
- جذب نیروهای سالم و متعهد شیعه بیرون از اتحاد
- تلاش در جهت وحدت با تمام گروه‌های اهل سنت[۱۶]
اهداف
حزب وحدت اسلامی افغانستان با هدف تشکیل یک سازمان سیاسی منسجم و متمرکز شکل گرفت تا تمامی احزاب شیعه افغانستان را شامل شود و بتواند نماینده واقعی شیعیان در داخل و خارج افغانستان باشد.[۱۷] در قطعنامه میثاق وحدت، چند ماده از ۲۰ ماده آن به اهداف تشکیل حزب وحدت اختصاص داشت؛ از جمله:[۱۸]
- تداوم و تشدید مبارزه برای ایجاد حکومت اسلامی
- مبارزه جدی با افکار الحادی و غیراسلامی
- تلاش در جهت تأمین عدالت اجتماعی و رسمیت مذهب شیعه جعفری
- کوشش در جهت حفظ استقلال و تمامیت ارضی و همبستگی ملی افغانستان و مبارزه با فرقه‌گرایی و تجزیه‌طلبی
- سعی در جهت بازسازی و عمران کشور و ایجاد زمینه رشد علمی و فکری
- سپردن امور به نیروها و عناصر صالح و موثر و کاردان
محورهای اساسنامه
اساسنامه حزب وحدت اسلامی افغانستان پس از سقوط طالبان و ایجاد نظام سیاسی جدید در سال ۱۳۸۱ش تدوین شد و بر اساس آن موارد زیر به عنوان اصول مورد قبول این حزب اعلام شد:[۱۹]
- ضرورت حضور اسلام در قانون و حکومت
- برتری دموکراسی بر سایر روش‌های سیاسی
- اولویت عدالت اجتماعی و نفی هر گونه تبعیض
- پذیرش اعلامیه جهانی حقوق بشر
- تأیید مشروط حضور نیروهای خارجی در افغانستان
- حمایت از اقتصاد بازار
جایگاه و فعالیت‌ها
حزب وحدت اسلامی افغانستان که در سال ۱۳۶۸ش تأسیس شده بود، تنها سه سال پس از آن توانست بر تمام مناطق مرکزی افغانستان و دیگر نواحی شیعه و هزاره‌نشین تسلط یابد. این حزب همچنین اعتباری بین‌المللی یافته بود؛[۲۰] برای نمونه دفاتر نمایندگی حزب وحدت در آلمان، اتریش و دانمارک نیز راه‌اندازی شد.[۲۱]
سیاسی
حزب وحدت از زمان تاسیس خود، در نظام سیاسی افغانستان و دولت آن حضور داشته است. در زمان تشکیل دولت موقت مجاهدین در پیشاور (۱۳۷۰ش/۱۹۸۹م)، احزاب سنی مقیم پاکستان از حزب وحدت دعوت کردند تا در این دولت حضور یابد.[۲۲] حزب وحدت همچنین در ابتدای دولت مجاهدین در کابل (۱۳۷۵-۱۳۷۱ش) حضور داشت،[۲۳] اما پس از چندی به مخالفت با آن برخاست؛ دلیل اصلی این تقابل، نادیده گرفتن حقوق شیعیان و هزاره‌ها توسط دولت ربانی دانسته شده است.[۲۴] حزب وحدت در این زمان به یکی از سه نیروی عمده در ترکیب قدرت سیاسی افغانستان تبدیل شده بود.[۲۵] در همین زمان، بین حزب وحدت با دیگر گروه شیعه یعنی حرکت اسلامی نیز رقابت و گاه درگیری وجود داشت.[۲۶]
در اولین انتخابات ریاست جمهوری افغانستان (۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م) محمد محقق، دبیرکل حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان توانست حدود ۱۲٪ آراء و رتبه سوم را به دست آورد.[۲۷] حزب وحدت اسلامی در این دوره و دوره بعدی (۱۳۸۸ش) از حامد کرزی حمایت کرد و بر همین اساس، محمدکریم خلیلی دبیرکل حزب وحدت به عنوان معاون دوم رئیس جمهور افغانستان منصوب شد.[۲۸] سَروَر دانش یکی دیگر از اعضای حزب وحدت نیز از ۱۳۹۳ تا مرداد ۱۴۰۰ش معاون دوم رییس جمهور افغانستان بود.[۲۹]
در اولین انتخابات پارلمان افغانستان (۱۳۸۴ش)، از دو شاخه حزب وحدت ۱۶ نفر به مجلس راه یافتند.[۳۰]
از سوی فعالان سیاسی و گروه‌های مردمی انتقادات و اعتراضاتی به سران حزب وحدت وارد شده است؛[۳۱] برخی از این موارد عبارتند از: انحصارگرایی در قدرت،[۳۲] پیگیری منافع شخصی،[۳۳] سیاست‌بازی[۳۴] و عدم توجه به نیازهای شیعیان و دور شدن از آرمان‌های عبدالعلی مزاری.[۳۵]
انشعاب
اولین انشعاب و دودستگی در حزب وحدت زمانی رخ داد که در ۱۳۷۳ش دومین انتخابات شورای مرکزی حزب وحدت، در فضای توأم با تنش و اختلاف برگزار و عبدالعلی مزاری دوباره به دبیرکلی انتخاب شد. محمد اکبری، رقیب وی، با اعضای هوادار خود از حزب وحدت جدا شد و شاخه دیگری از حزب وحدت را ایجاد کردند.[۳۶] پس از سقوط حکومت طالبان در سال ۲۰۰۱م و روی کار آمدن نظام جمهوری به رهبری حامد کرزای هر دو شاخه حزب وحدت شاهد انشعاب‌های جدید بود. حزب وحدت جناح خلیلی به سه شاخه حزب وحدت اسلامی به رهبری محمدکریم خلیلی، حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان به رهبری محمد محقق و حزب وحدت اسلامی ملت افغانستان به رهبری قربانعلی عرفانی یکاولنگی تقسیم گردید.[۳۷] همچنین حزب وحدت جناح اکبری به دو شاخه حزب وحدت ملی اسلامی افغانستان به رهبری محمد اکبری و حزب اقتدار ملی افغانستان به رهبری سید مصطفی کاظمی تقسیم گردید.[۳۸]
فرهنگی و اجتماعی
به باور برخی نویسندگان و فعالان سیاسی افغانستان، حزب وحدت موجب مشارکت فعال هزاره‌ها و دیگر شیعیان در امور سیاسی شده و همبستگی جدی میان شیعیان و به‌خصوص هزاره‌ها ایجاد کرده است.[۳۹] تحقق عدالت اجتماعی و تأمین حق مشارکت سیاسی برای شیعیان، دو هدف اصلی حزب وحدت به رهبری مزاری بود.[۴۰] در سال ۱۳۷۵ش/۱۹۹۶م حزب وحدت در شهر بامیان، دانشگاه و چند مدرسه دخترانه تأسیس کرد[۴۱] و ده‌ها دانشجو برای تحصیل به دانشگاه‌های ایران، ترکیه و آذربایجان اعزام شدند.[۴۲] همچنین در شهر غزنی، شهرک جدیدی برای اسکان مهاجران داخلی و خارجی شیعه بنا شد.[۴۳]
روابط بین‌الملل
پس از برگزاری اولین کنگره حزب وحدت و انتخاب دبیرکل آن در سال ۱۳۷۰ش (۱۹۹۱م) این حزب به نشست‌ها و کنفرانس‌های بین‌المللی درباره افغانستان دعوت شد.[۴۴] همچنین نمایندگان حزب وحدت با دبیرکل سازمان ملل متحد در نیویورک گفتگوهای رسمی داشتند.[۴۵] دفاتر نمایندگی این گروه در امریکا و چند کشور اروپایی گشوده شد.[۴۶] پس از مدتی نیز، سمینارهای بین‌المللی در قضیه افغانستان از سوی حزب وحدت برگزار گردید.[۴۷]
در سال‌های اولیه فعالیت حزب وحدت بخصوص در دوران دولت مجاهدین و حضور این حزب در کابل، روابط آن با دولت ایران دچار فراز و نشیب‌های زیادی شد.[۴۸] در جریان مبارزه حزب وحدت با گروه طالبان، دولت ایران از این گروه حمایت کرد.[۴۹] همچنین پس از سقوط طالبان و مشارکت حزب وحدت در ساختار جدید، روابط شاخه‌های حزب وحدت اسلامی با دولت ایران دوستانه شد.[۵۰] حزب وحدت با سازمان‌های بین‌المللی و قدرت‌های موثر جهانی و منطقه‌ای نیز در ارتباط است.[۵۱]
نظامی
تشکیل حزب وحدت اسلامی افغانستان، به روند خارج کردن شهرها و روستاها از تسلط نیروهای دولتی افغانستان سرعت بخشید. نیروهای این حزب در تصرف شهر مزارشریف و ساقط کردن دولت کمونیستی سهم عمده‌ای داشته‌اند.[۵۲] اندکی پس از استقرار حکومت مجاهدین در کابل، حزب وحدت درگیر جنگ‌های پی‌درپی در برابر نیروهای دولت ربانی، احمدشاه مسعود، سیاف و حکمتیار شد.[۵۳][یادداشت ۱] قتل‌عام شیعیان در محله افشار در ۲۲بهمن/دلو ۱۳۷۱ش از هولناک‌ترین رویدادها خوانده شده است.[۵۴][یادداشت ۲]
حزب وحدت در مبارزه با طالبان نیز اتحاد شمال را با همراهی عبدالرشید دوستم و احمدشاه مسعود ایجاد کرد[۵۵] و نیروهای این حزب در عملیات سرنگونی حکومت طالبان (مهر/میزان ۱۳۸۱ش) شرکت داشتند.[۵۶]
رهبران و افراد مشهور
- عبدالعلی مزاری (۱۳۷۳-۱۳۲۶ش)
مزاری اولین دبیرکل حزب وحدت اسلامی افغانستان بود. او در حوزه علمیه قم به تحصیل پرداخت و در مبارزات انقلاب اسلامی ایران مشارکت داشت.[۵۷] او از سران سازمان نصر بود.[۵۸] فعالیت سیاسی مزاری در سه سال آخر زندگی او به عنوان دبیرکل حزب وحدت در کابل شدت گرفت. وی در ۲۲ اسفند ۱۳۷۳ش توسط طالبان کشته شد.[۵۹]
- محمدحسین صادقی (۱۳۱۸-۱۳۶۹ش) مشهور به صادقی نیلی، اولین فرمانده نیروهای نظامی حزب وحدت اسلامی بود. او تحصیلات حوزوی را در سنگتخت و نجف گذراند.[۶۰] صادقی در ۱۳۵۸ش فرماندهی مجاهدین را برای آزادسازی مناطق دایکندی از تسلط دولت کمونیستی به عهده گرفت.[۶۱] او از مؤسسین گروه پاسداران جهاد اسلامی است که در حزب وحدت اسلامی ادغام شد و سپس به فرماندهی کل نیروهای این حزب انتخاب گردید.[۶۲] صادقی در پاییز ۱۳۶۹ش در نیلی ترور شد.[۶۳]
- محمد اکبری ( زاده ۱۳۲۴ش)، از فرماندهان جهادی علیه اتحاد جماهیر شوروی، جزء موسسان اصلی پاسداران جهاد اسلامی و حزب وحدت اسلامی افغانستان. اکبری دارای تحصیلات حوزوی معادل دکتری است و سابقه تدریس علوم اسلامی در ولسوالی ورس بامیان را دارد.[۶۴] او یکی از رهبران پاسداران جهادی اسلامی افغانستان بود و رهبری بخشی از نیروهای مجاهدین علیه ارتش سرخ شوروی در بامیان و بخش‌های از پروان و میدان وردک را به عهده داشت. محمداکبری از موسسان حزب وحدت و معاون این حزب قبل از انشعاب بود.اکبری عضویت شورای عالی دولت در دولت مجاهدین (۱۹۹۲-۱۹۹۶م)، عضویت مجلس نمایندگان افغانستان در دوره‌های پانزدهم و شامزدهم را در کارنامه خود دارد و تا پیش از سقوط جمهوری اسلامی در ۱۴۰۰ش، به عنوان عضو مجلس سنای افغانستان فعالیت داشت.[۶۵] اکبری معاون شورای علمای شیعه افغانستان است [۶۶]و رهبری حزب حراست اسلامی افغانستان را به عهده دارد.[۶۷]
- سَروَر دانش (زاده ۱۳۴۰ش) معاون اول حزب وحدت اسلامی به رهبری محمد کریم خلیلی و معاون دوم رییس جمهور افغانستان(۱۳۹۳-۱۴۰۰ش) بود. او تحصیلات حوزوی را در سنگتخت، نجف، دمشق و قم طی کرد.[۶۸] وی مدتی به عنوان دبیر کمیسیون فرهنگی حزب وحدت فعالیت داشت[۶۹] و چند اثر شامل تألیف و ترجمه را به چاپ رسانده است.[۷۰] دانش مدتی در سازمان نصر فعال بود و همچنین مناصبی از جمله والی دایکندی (۱۳۸۳ش)، وزیر عدلیه (۱۳۸۳–۱۳۸۸ش)، و وزیر تحصیلات عالی (۱۳۸۸–۱۳۹۰ش) را به عهده داشته است.[۷۱] او در سال ۱۴۰۱ش حزب عدالت و آزادی افغانستان را تأسیس کرده و رهبری آن را به عهده دارد.[۷۲]
- محمد محقق (زاده ۱۳۳۴ش) دبیرکل حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان،[۷۳] و معاون دوم ریاست اجرایی دولت افغانستان است.[۷۴] محقق از فرماندهان مجاهدین و مسئول حزب وحدت در شمال افغانستان بود. او به عنوان وزیر داخله در دولت ربانی، کاندید ریاست جمهوری در اولین انتخابات افغانستان، وزیر برنامه‌ریزی در دولت حامد کرزی و نماینده کابل در پارلمان نیز فعالیت کرده است.[۷۵]
- محمدکریم خلیلی (زاده ۱۳۲۹ش) دبیرکل فعلی حزب وحدت اسلامی (از ۱۳۷۴ش) است.[۷۶] خلیلی عضو سازمان نصر بوده که در حزب وحدت ادغام شد.[۷۷] او ۱۰ سال به عنوان معاون دوم در دولت حامد کرزی فعالیت داشته است.[۷۸] وی اکنون (۱۳۹۸ش) رییس شورای عالی صلح افغانستان است.[۷۹]
همچنین قربانعلی عرفانی (۱۳۲۳-۱۳۹۴ش)، یوسف واعظی (۱۳۲۴-۱۳۹۳ش)، مصطفی اعتمادی (۱۳۳۳-۱۳۹۳ش) و آیت‌الله صادقی پروانی (۱۳۱۲-۱۳۹۵ش) از دیگر افراد سرشناس حزب وحدت اسلامی هستند. سیدمصطفی کاظمی(۱۳۸۶-۱۳۴۲ش) و سیدابوالحسن فاضل(۱۳۷۷-۱۳۱۹ش) نیز چندین سال عضو شورای مرکزی حزب وحدت بودند.
ساختار
ساختار حزب از هفت بخش تشکیل شده است:
- کنگره
- رهبری
- شورای مرکزی
- هیئت اجرایی
- هیئت مراقبت و تفتیش
- هیئت مشورتی
- شوراهای محلی[۸۰]
کنگره حزب به عنوان بالاترین بخش تصمیم‌گیری هر چهار سال یک بار باید برگزار گردد. انتخاب رهبر، معاونان و اعضای شورای مرکزی، برعهده کنگره است. زمان مسئولیت رهبر حزب به عنوان بالاترین مقام اجرایی در فاصله بین دو کنگره بوده، و او بر تمام فعالیت‌ها و بخش‌های حزب نظارت دارد. همچنین به استناد ماده ۲۴ اساسنامه، اجلاس شورای مرکزی حزب وحدت هر سال یک بار تحت ریاست رهبر برگزار شود.[۸۱]
نشریات
- میثاق وحدت[۸۲]
- هفته نامه وحدت (ایران_قم)
- خبرنامه پیک (ایران_قم)
- خبرنامه کمیسیون فرهنگی (ایران_مشهد)
- وحدت اسلامی (افغانستان_کابل)
- طلوع وحدت (پاکستان_کویته)
- پیام توحید (افغانستان_مزارشریف)
- کوثر (انجمن اسلامی خواهران_ولایت_بلخ)
- بشارت (پاکستان_پیشاور)
- خبرنامه صبح (ایران_تهران)
- خبرنامه وحدت اسلامی (افغانستان_کابل)
- پیام وحدت (آلمان)
- الوحدةالاسلامیه (ایران_قم)
- نداءالوحدة (لبنان_بیروت)
- نامه خبری وحدت (انگلیس_لندن)[۸۳]
پانویس
- ↑ بینش، انصاری و خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۰و۱۷۱.
- ↑ بختیاری، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۰و۲۱۱.
- ↑ خبرگزاری پیام آفتاب، «حزب وحدت اسلامی افغانستان».
- ↑ دولت‌آبادی، شناسنامه افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۴۰-۲۵۰.
- ↑ دولت‌آبادی، شناسنامه افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۴۰-۲۵۰.
- ↑ بختیاری، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۰و۲۱۱.
- ↑ بختیاری، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۰و۲۱۱.
- ↑ خبر گزاری پیام آفتاب: حزب وحدت اسلامی افغانستان.
- ↑ بختیاری، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۰و۲۱۱.
- ↑ بختیاری، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۱۰و۲۱۱.
- ↑ بینش، انصاری و خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۰و۱۷۱.
- ↑ بینش، انصاری و خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۰و۱۷۱.
- ↑ بینش، انصاری و خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۰و۱۷۱.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۳۰.
- ↑ دولت‌آبادی، شناسنامه افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۴۰-۲۵۰.
- ↑ دولت‌آبادی، شناسنامه افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۴۰-۲۵۰.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۱۵۶.
- ↑ دولت‌آبادی، شناسنامه افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۴۰-۲۵۰.
- ↑ بینش، انصاری و خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۸۶-۱۷۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۱.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۸۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۲.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۹.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۶.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۲۵۲.
- ↑ بینش، انصاری و خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۷۰و۱۷۱.
- ↑ خبرگزاری فارس، «نگاهی آماری به ۳ دوره انتخابات ریاست جمهوری افغانستان پس از طالبان»
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۹.
- ↑ سایت هفته نامه راه ابریشم، «پیوند سیاست و فرهنگ: مروری بر کارنامه سیاسی سرور دانش»
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۹.
- ↑ خبرگزاری افق،«آینده سیاسی محمدکریم خلیلی؛ دو تفسیر و یک دیدگاه»
- ↑ سایت روزنامه صبح کابل، «از هم پاشیدگی احزاب جهادی؛ محمد سرور دانش از خلیلی انتقاد کرد»
- ↑ سایت هفته نامه راه ابریشم،««اجلاس سیاسی-مشورتی»؛ کودتای حزبی»
- ↑ سایت روزنامه صبح کابل، «از هم پاشیدگی احزاب جهادی؛ محمد سرور دانش از خلیلی انتقاد کرد»
- ↑ سایت روزنامه اطلاعات روز، «حزب وحدت اسلامی افغانستان بیست سال بعد از مرگ نخستین رهبرش»
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۱۵۶.
- ↑ خبرگزاری پیام افتاب، «حزب وحدت اسلامی افغانستان».
- ↑ خبرگزاری پیام افتاب، «حزب وحدت اسلامی افغانستان».
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۴۹؛ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۲۶۱.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۶۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۶۲.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۱۸۸.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۶۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۲.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۲.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۲۸۰.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۲۸۰.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۲۸۰.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۲۸۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۱۵۶و۲۸۰.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۶.
- ↑ موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۶.
- ↑ طنین، افغانستان در قرن بیستم، ۱۳۸۳ش، ص۴۹۳.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۱۹۰.
- ↑ زندگينامه رهبر شهيد استاد مزاری، نشریه سراج، ۱۳۷۴ش.
- ↑ زندگينامه رهبر شهيد استاد مزاری، نشریه سراج، ۱۳۷۴ش.
- ↑ دانشنامه ادب فارسی، ج۳، ص۹۳۹.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۶۱-۲۵۵.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۶۱-۲۵۵.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۶۱-۲۵۵.
- ↑ ناصری، مشاهیر تشیع در افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۲۶۱-۲۵۵.
- ↑ سایت ولی جرگه دولت جمهوری اسلامی افغانستان« استاد محمد اکبری»
- ↑ سایت ولی جرگه دولت جمهوری اسلامی افغانستان« استاد محمد اکبری»
- ↑ خبر گزاری تسنیم«معاون شورای علمای شیعه افغانستان خواستار حل مشکلات شیعیان شد»
- ↑ آبادیس«حزب حراست اسلامی افغانستان»
- ↑ سایت هفته نامه راه ابریشم، «پیوند سیاست و فرهنگ: مروری بر کارنامه سیاسی سرور دانش»
- ↑ سایت شخصی سرور دانش، «زندگینامه»
- ↑ سایت شخصی سرور دانش، «زندگینامه»
- ↑ سایت شخصی سرور دانش، «زندگینامه»
- ↑ خبرگزرای دید، «سرور دانش «حزب عدالت و آزادی افغانستان» را تاسیس کرد»
- ↑ سایت روزنامه افغانستان ما، «کنگره سراسری حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان برگزار شد»
- ↑ سایت خاورمیانه، «محمد محقق معاون دوم رئیس اجرایی وارد تهران شد»
- ↑ سایت شفقنا، «بیوگرافی معاونان نامزدهای ریاست جمهوری افغانستان(1)/محمد خان،محقق»
- ↑ شبکه اطلاع رسانی افغانستان، «زندگینامه معاون دوم رئیس جمهور»
- ↑ شبکه اطلاع رسانی افغانستان، «زندگینامه معاون دوم رئیس جمهور»
- ↑ شبکه اطلاع رسانی افغانستان، «زندگینامه معاون دوم رئیس جمهور»
- ↑ طلوع نیوز،«رییس‌جمهور کریم خلیلی را به حیث رییس شورای عالی صلح گماشت»
- ↑ بینش، انصاری و خلوصی، شیعیان افغانستان، ۱۳۹۰ش، ص۱۸۶.
- ↑ سایت روزنامه هشت صبح،«چشم‌انداز آینده حزب وحدت اسلامی پس از سه دهه فعالیت»
- ↑ دولت‌آبادی، شناسنامه احزاب و جریانات سیاسی افغانستان، ص۲۵۱و۲۵۲.
- ↑ دولت‌آبادی، شناسنامه احزاب و جریانات سیاسی افغانستان، ص۲۵۱و۲۵۲.
یادداشت
- ↑ بین اردیبهشت/ثور ۱۳۷۱ش تا اسفند/حوت ۱۳۷۳ش، غرب کابل صحنه ۲۷ درگیری بود. حزب وحدت سعی کرد کنترل خود بر بخش‌هایی از کابل را حفظ کند و از جمعیت شیعه و هزاره کابل حراست نماید.(موسوی، هزاره‌های افغانستان، ۱۳۸۷ش، ص۲۵۶)
- ↑ در محله افشار در غرب کابل، صدها تن از ساکنان شیعه و هزاره به دستور مستقیم ربانی و فرمانده‌اش مسعود و همراهی سیاف قتل‌عام شدند.
منابع
- بختیاری، محمدعزیز، «شیعیان افغانستان»، قم، مؤسسه شیعه‌شناسی، ۱۳۸۵ش.
- بهمنی قاجار، محمدعلی، «جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان»، تهران، مؤسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۲ش.
- بینش، محمدوحید، غلام فاروق انصاری و محمدحسین خلوصی، «شیعیان افغانستان، روابط، جایگاه و جریان‌ها و احزاب»، تهران، مؤسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۰ش.
- دولت‌آبادی، بصیراحمد، «شناسنامه احزاب و جریانات سیاسی افغانستان»، قم، خود مؤلف، ۱۳۷۱ش.
- دولت‌آبادی، بصیراحمد، «شناسنامه افغانستان»، تهران، شریعتی، زمستان ۱۳۸۷ش.
- طنین، ظاهر، «افغانستان در قرن بیستم»، تهران، شریعتی افغانستانی، بهار ۱۳۹۰ش.
- محقق دایکندی، محمداکبر، «نقش شیعیان در سه دهه گذشته افغانستان»، نشریه سفیر،
- موسوی، سیدعسکر، «هزاره‌های افغانستان»، مترجم:اسدالله شفایی، قم، اشک یاس، بهار ۱۳۷۸ش.
- ناصری، عبدالمجید، «مشاهیر تشیع در افغانستان»، قم، نشر المصطفی (ع)، ۱۳۹۰ش.
- سایت هفته نامه راه ابریشم،««اجلاس سیاسی-مشورتی»؛ کودتای حزبی»
- سایت هفته نامه راه ابریشم، «پیوند سیاست و فرهنگ: مروری بر کارنامه سیاسی سرور دانش»
- سایت هفته نامه راه ابریشم، «پیوند سیاست و فرهنگ: مروری بر کارنامه سیاسی سرور دانش»
- شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، «زندگینامه معاون دوم رئیس‌جمهور»
- شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، «زندگینامه معاون دوم رئیس‌جمهور»
- شبکه اطلاع‌رسانی افغانستان، «زندگینامه معاون دوم رئیس‌جمهور»
- سایت روزنامه افغانستان ما، «کنگره سراسری حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان برگزار شد»
- سایت حزب وحدت اسلامی
- ولسی جرگه شورای ملی دولت جمهوری اسلامی افغانستان، «استاد محمد اکبری»، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- سایت روزنامه هشت صبح،«چشم‌انداز آینده حزب وحدت اسلامی پس از سه دهه فعالیت»
- «حزب حراست اسلامی افغانستان»، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- سایت شفقنا، «بیوگرافی معاونان نامزدهای ریاست جمهوری افغانستان(۱)/محمد خان،محقق»
- دید،«سرور دانش «حزب عدالت و آزادی افغانستان» را تاسیس کرد»، تاریخ درج مطلب: ۲ آبان ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- سایت خاورمیانه، «محمد محقق معاون دوم رئیس اجرایی وارد تهران شد»
- سایت شخصی سرور دانش، «زندگینامه»
- سایت روزنامه صبح کابل، «از هم پاشیدگی احزاب جهادی؛ محمد سرور دانش از خلیلی انتقاد کرد»
- طلوع نیوز،«رئیس‌جمهور کریم خلیلی را به حیث رئیس شورای عالی صلح گماشت»
- خبرگزاری آوا، «نگاهی-ترکیب-سیاسی-نامزدان-انتخابات-پارلمانی-احزاب-سهمی-میان-انتخاباتی»
- خبرگزاری آوا، «نگاهی-ترکیب-سیاسی-نامزدان-انتخابات-پارلمانی-احزاب-سهمی-میان-انتخاباتی»
- سایت روزنامه اطلاعات روز، «حزب وحدت اسلامی افغانستان بیست سال بعد از مرگ نخستین رهبرش»
- خبرگزاری فارس، «نگاهی آماری به ۳ دوره انتخابات ریاست جمهوری افغانستان پس از طالبان»
- خبرگزاری فارس، «نگاهی آماری به ۳ دوره انتخابات ریاست جمهوری افغانستان پس از طالبان»
- خبرگزاری پیام آفتاب، «حزب وحدت اسلامی افغانستان»، تاریخ درج مطلب: ۱۴ آذر ۱۳۸۶ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۱ش.
- تسنیم، «معاون شورای علمای شیعه افغانستان خواستار حل مشکلات شیعیان شد»، تاریخ درج مطلب: ۱۰ مهر ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۲۹ آذر ۱۴۰۱ش.