قِزِلباش، از گروه‌های قومی شیعه‌مذهب در افغانستان که در دوران صفویه و نیز نادر افشار در مناطق مختلف افغانستان به‌ویژه در کابل و غزنی و قندهار مقیم شدند. تعدادی از آنها در محله چنداول در شهر کابل ساکن‌اند. منابع مختلف، جمعیت قزلباشان افغانستان را تا ۳۰۰ هزار نفر برآورد کرده‌اند.
سابقه تاریخی
قزلباش‌های افغانستان، گروهی از بازماندگان سپاه قزلباش هستند که به فرمان نادرشاه افشار، قندهار را فتح کردند و سپس در قندهار، غزنی، کابل و هرات ماندگار شدند.[۱] برخی منابع، پیشینه قزلباش‌های افغانستان را به زمان شاه اسماعیل اول صفوی رسانده‌اند که عده‌ای از قزلباش‌ها با شاهزادگان و امیران صفوی که به حکومت بخش‌هایی از افغانستان فعلی منصوب می‌شده‌اند، به آنجا رفته و در مناطق مختلف ساکن می‌شده‌اند.[۲] آنها از طایفه‌های مختلفی مانند ترک‌ها، ترکمن‌ها، کردها و لرها بوده‌اند.[۳]
قزلباش‌ها همواره مسلمان و شیعی‌مذهب بوده‌اند، تا آنجا که در محل‌های اقامت آنان، کلمه قزلباش مترادف با کلمه شیعه به کار می‌رفته است.[۴]
تیمورشاه درانی(حکومت:۱۱۸۶ ـ ۱۲۰۷ش)، دومین پادشاه سلسله ابدالی، که زبان فارسی و رفتار و آداب آن در دربار او معمول بود، در اواخر قرن دوازدهم قمری، مشاوران و خدمتگزاران دربار را از میان قزلباش‌ها برگزید و پس از آن نیز بسیاری از قزلباشان به کارهای دولتی و اداری مانند صندوق‌داری، مستوفی‌گری و منشی‌گری مشغول بوده‌اند.[۵] بنابر منابع تاریخی، عبدالرحمان خان، از پادشاهان افغانستان، تلاش بسیاری کرد تا قزلباش‌ها را به قبول مذهب اهل سنت وادارد، اما جز تعداد اندکی که مذهب حنفی را از روی تقیه پذیرفتند، بقیه در مذهب شیعه ماندند.[۶]
جایگاه فعلی
یکسال پس از کودتای کمونیستها در افغانستان، قیام نافرجامی علیه دولت نورمحمد تره‌کی در ۲ تیر/سرطان ۱۳۵۸ش در محله چنداول با همراهی قزلباشان، انجام شد که به سرکوب و بازداشت و کشته‌شدن تعدادی از فعالان آن انجامید.[۷] تعدادی از فعالان قزلباش در احزاب شیعه مانند حرکت اسلامی و وحدت اسلامی عضو بودند. در زمان دولت مجاهدین، همچنین بخشی از نیروهای سیاسی این قوم با دولت برهان‌الدین ربانی و احمدشاه مسعود همکاری کردند.[۸]
پس از سقوط طالبان(۱۳۸۰ش) و ایجاد نظام جدید سیاسی در افغانستان، نام قوم قزلباش در کنار سایر قومیت‌ها در سرود ملی افغانستان و ماده ۴ قانون اساسی آن درج و تشکلی بنام «شورای انسجام قزلباش‌های افغانستان» تاسیس شد.[۹] این قوم در شورای ولایتی کابل و پارلمان سابق افغانستان نماینده داشت.[۱۰] منابع مختلف، شمار قزلباشان افغانستان را از ۲۰ هزار خانوار تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته‌اند.[۱۱]
افراد مشهور
- سردار کابلی (۱۲۵۴-۱۳۳۱ش)، فقیه، محدث، رجالی، ادیب و ریاضیدان
- غلام سرور جویا (۱۳۴۰-۱۲۷۰ش)، شاعر، روشنفکر، نویسنده و فعال سیاسی
- محمد هاشم عصمت‌اللهی (متولد:۱۳۳۷ش) دارای دکترای ارتباطات و وزیر سابق تحصیلات عالی افغانستان
پانویس
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۵.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ کیوان سمیعی، زندگانی سردار کابلی، ۱۳۴۷ش، ص۲۶.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بهمنی قاجار، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، ۱۳۹۲ش، ص۶۵-۶۱.
- ↑ بلوک‌باشی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.
یادداشت
منابع
- بهمنی قاجار، محمدعلی، جایگاه سیاسی و اجتماعی شیعیان در افغانستان، تهران، موسسه مطالعات اندیشه سازان نور، ۱۳۹۲ش.
- بلوک‌باشی، علی، بخش «قوم‌نگاری» در مدخل «افغانستان»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۹، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۹ش.
- کیوان سمیعی، غلامرضا، «سردار کابلی»، در مجله وحید، شماره ۵۸، مهر ۱۳۴۷ش.