سجده: تفاوت میان نسخه‌ها
imported>M.r.seifi منبع یابی، اصلاح پاورقی و منابع |
imported>M.r.seifi منبع یابی، اصلاح پاورقی و منابع |
||
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
علاوه بر سجده نماز، سجده انواعی دیگری نیز دارد مانند: | علاوه بر سجده نماز، سجده انواعی دیگری نیز دارد مانند: | ||
*[[سجده شکر]] که مستحب است افراد پس از پایان [[نماز]]، چه نماز واجب و چه مستحب، رسیدن نعمت جدید، دفع بلا و یا پس از توفیق کار خیر یا ترک [[گناه]]، آن رابه جای آورند. <ref>یزدی، العروة الوثقی، | *[[سجده شکر]] که مستحب است افراد پس از پایان [[نماز]]، چه نماز واجب و چه مستحب، رسیدن نعمت جدید، دفع بلا و یا پس از توفیق کار خیر یا ترک [[گناه]]، آن رابه جای آورند.<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۷۴.</ref> | ||
* [[سجده سهو]] در هنگام فراموشی برخی اجزای نمازهای واجب یا انجام برخی کارها مانند سخن گفتن غیرعمدی در [[نماز]] | * [[سجده سهو]] در هنگام فراموشی برخی اجزای نمازهای واجب یا انجام برخی کارها مانند سخن گفتن غیرعمدی در [[نماز]].<ref>سرور، المعجم الشامل للمصطلحات، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۱۵۱.</ref> | ||
* [[عزائم|سجده‌های قرآن]] هنگام خواندن یا شنیدن یکی از آیات سجده دار: ۱۵ [[سوره سجده]]، ۳۷ [[سوره فصلت|فصلت]]، ۶۲ [[سوره نجم|نجم]] و ۱۹ [[سوره علق|علق]] | * [[عزائم|سجده‌های قرآن]] هنگام خواندن یا شنیدن یکی از آیات سجده دار: ۱۵ [[سوره سجده]]، ۳۷ [[سوره فصلت|فصلت]]، ۶۲ [[سوره نجم|نجم]] و ۱۹ [[سوره علق|علق]].<ref>سرور، المعجم الشامل للمصطلحات، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۱۵۱.</ref> | ||
==احکام سجده نماز== | ==احکام سجده نماز== | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
====کیفیت سجده فرد ناتوان==== | ====کیفیت سجده فرد ناتوان==== | ||
كسى كه نمى‌تواند پيشانى را به زمين برساند، بايد به قدرى كه مى‌تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است، روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است، و نيز بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد. | كسى كه نمى‌تواند پيشانى را به زمين برساند، بايد به قدرى كه مى‌تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است، روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است، و نيز بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۴، ۱۶۵.</ref> | ||
كسى كه به هيچ وجه نمى‌تواند خم شود، بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشم‌ها اشاره نمايد. این افراد اگر مى‌توانند باید مهر را به قدرى بلند كنند كه پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‌توانند، فردی دیگر مهر را بلند كند و به پيشانى بگذارد و اگر با سر يا چشم‌ها نمى‌تواند اشاره كند، بايد در قلب نيّت سجده كند و با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد. | كسى كه به هيچ وجه نمى‌تواند خم شود، بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشم‌ها اشاره نمايد. این افراد اگر مى‌توانند باید مهر را به قدرى بلند كنند كه پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‌توانند، فردی دیگر مهر را بلند كند و به پيشانى بگذارد و اگر با سر يا چشم‌ها نمى‌تواند اشاره كند، بايد در قلب نيّت سجده كند و با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۴، ۱۶۵.</ref> | ||
[[پرونده:سجده فرد معذور.jpg|بندانگشتی|[[امام خمینی]] در بیمارستان{{سخ}} | [[پرونده:سجده فرد معذور.jpg|بندانگشتی|[[امام خمینی]] در بیمارستان{{سخ}} | ||
نمازگزاری که نمی‌تواند برای سجده سر به زمین بگذارد اگر مى‌تواند باید مهر را به قدرى بلند كند كه پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‌تواند، فردی دیگر مهر را بلند كند و به پيشانى او بگذارد]] | نمازگزاری که نمی‌تواند برای سجده سر به زمین بگذارد اگر مى‌تواند باید مهر را به قدرى بلند كند كه پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‌تواند، فردی دیگر مهر را بلند كند و به پيشانى او بگذارد]] | ||
=== واجبات سجده === | === واجبات سجده === | ||
* در سجده باید تمام اعضای هفت گانه بر روی زمین قرار بگیرد. | * در سجده باید تمام اعضای هفت گانه بر روی زمین قرار بگیرد.<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۵۹.</ref> | ||
* ذکر سجده باید در حال آرامش گفته شود. | * ذکر سجده باید در حال آرامش گفته شود.<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۵۹.</ref> | ||
* سر برداشتن از سجده نخست و نشستن با آرامش لازم بوده و ترک عمدی آن موجب بطلان نماز است.<ref>بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۹۸۵م، ج۸، ص۲۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۱۰، ص۱۶۸-۱۶۹.</ref> | * سر برداشتن از سجده نخست و نشستن با آرامش لازم بوده و ترک عمدی آن موجب بطلان نماز است.<ref>بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۹۸۵م، ج۸، ص۲۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۱۰، ص۱۶۸-۱۶۹.</ref> | ||
* کم و زیاد کردن عمدی یک سجده باعث باطل شدن نماز است ولی چنانچه سجده‌ای را فراموش کند و قبل از رکوع رکعت بعد یادش بیاید، لازم است بنشیند و سجده فراموش شده را انجام دهد، پس از پایان نماز نیز دو [[سجده سهو]] واجب است؛ ولی اگر بعد از رکوع یادش بیاید نماز را ادامه داده و پس از پایان نماز، علاوه بر قضای سجده فراموش شده دو سجده سهو انجام دهد.<ref>اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۹۹۳ق، ج۱، ص۱۷۸.</ref> | * کم و زیاد کردن عمدی یک سجده باعث باطل شدن نماز است ولی چنانچه سجده‌ای را فراموش کند و قبل از رکوع رکعت بعد یادش بیاید، لازم است بنشیند و سجده فراموش شده را انجام دهد، پس از پایان نماز نیز دو [[سجده سهو]] واجب است؛ ولی اگر بعد از رکوع یادش بیاید نماز را ادامه داده و پس از پایان نماز، علاوه بر قضای سجده فراموش شده دو سجده سهو انجام دهد.<ref>اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۹۹۳ق، ج۱، ص۱۷۸.</ref> | ||
===مستحبات سجده=== | ===مستحبات سجده=== | ||
در کتاب‌های فقهی، مستحباتی برای سجده گفته‌اند که عبارتند از:<ref> نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۱۰، ص۱۶۹-۱۸۹؛ یزدی، العروة الوثقی، | در کتاب‌های فقهی، مستحباتی برای سجده گفته‌اند که عبارتند از:<ref> نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۱۰، ص۱۶۹-۱۸۹؛ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۷-۱۶۹.</ref> | ||
* گفتن تکبیر هنگام رفتن از [[رکوع]] به سجده، پس از بلند شدن از سجده و هنگام رفتن برای سجده دوم. | * گفتن تکبیر هنگام رفتن از [[رکوع]] به سجده، پس از بلند شدن از سجده و هنگام رفتن برای سجده دوم. | ||
* هنگام سجده رفتن از رکوع، مردان نخست دستها و زنان زانوها را بر زمین بگذارند. | * هنگام سجده رفتن از رکوع، مردان نخست دستها و زنان زانوها را بر زمین بگذارند. | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
===ذکر سجده نماز=== | ===ذکر سجده نماز=== | ||
{{نقل قول چهار طبقه|عرض=۳۶|تراز=چپ|رنگ حاشیه=D6E0CC|قال الصادق(ع):| إنّ قَوما أتَوا رسولَ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم فقالوا: یا رسولَ اللّه، اضمَن لَنا علی رَبِّكَ الجَنَّةَ، فقالَ: علی أن تُعِینُونِی بِطُولِ السُّجودِ.|امام صادق(ع) فرمود: گروهی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم آمدند و عرض كردند: ای رسول خدا، در برابر پروردگارت بهشت را برای ما ضمانت كن. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: به شرط آن كه شما نیز با سجده‌های طولانی مرا یاری دهید.| أمالی الطوسی: ۶۶۴ / ۱۳۸۹ منتخب میزان الحكمة: ۲۶۴}} | {{نقل قول چهار طبقه|عرض=۳۶|تراز=چپ|رنگ حاشیه=D6E0CC|قال الصادق(ع):| إنّ قَوما أتَوا رسولَ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم فقالوا: یا رسولَ اللّه، اضمَن لَنا علی رَبِّكَ الجَنَّةَ، فقالَ: علی أن تُعِینُونِی بِطُولِ السُّجودِ.|امام صادق(ع) فرمود: گروهی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم آمدند و عرض كردند: ای رسول خدا، در برابر پروردگارت بهشت را برای ما ضمانت كن. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: به شرط آن كه شما نیز با سجده‌های طولانی مرا یاری دهید.| أمالی الطوسی: ۶۶۴ / ۱۳۸۹ منتخب میزان الحكمة: ۲۶۴}} | ||
ذکر خاص سجده، «سُبْحانَ رَبِّی الاَعْلیٰ وَ بِحَمْدِهِ» است. می‌توان سه بار «سُبْحانَ اللّهِ» یا هر ذکر دیگری که حداقل به این مقدار باشد نیز گفت. | ذکر خاص سجده، «سُبْحانَ رَبِّی الاَعْلیٰ وَ بِحَمْدِهِ» است. می‌توان سه بار «سُبْحانَ اللّهِ» یا هر ذکر دیگری که حداقل به این مقدار باشد نیز گفت.{{مدرک}} | ||
===شک در انجام سجده=== | ===شک در انجام سجده=== | ||
در صورت شک در انجام سجده، لازم است سجده را به جای آورد و در صورتی که بیش از ۵۰% احتمال می‌دهد سجده را انجام داده بنا بر انجام دادن آن می‌گذارد. | در صورت شک در انجام سجده، لازم است سجده را به جای آورد و در صورتی که بیش از ۵۰% احتمال می‌دهد سجده را انجام داده بنا بر انجام دادن آن می‌گذارد.{{مدرک}} | ||
===محل سجده=== | ===محل سجده=== | ||
{{اصلی|مهر نماز}} | {{اصلی|مهر نماز}} | ||
محل سجده باید پاک و از جنس زمین یا آنچه از زمین می‌روید باشد(به شرط آنکه خوردنی و پوشیدنی نباشد)<ref> | محل سجده باید [[طهارت|پاک]]<ref>اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۹۹۳ق، ج۱، ص۱۳۵.</ref> و از جنس زمین یا آنچه از زمین می‌روید باشد(به شرط آنکه خوردنی و پوشیدنی نباشد)،<ref>اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۹۹۳ق، ج۱، ص۱۵۷.</ref> بنابراین سجده بر کاغذ یا دستمال کاغذی از چوب یا گیاه (به جز پنبه و کتان) صحیح است .<ref> نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۸، ص۴۳۰-۴۳۲.</ref> بر اساس روایات، برترین سجده‌گاه تربت [[امام حسین(ع)]] است.<ref>حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۶۶.</ref> | ||
سجده بر مواد معدنی مانند طلا و نقره و قیر صحیح نیست و بیشتر [[مراجع تقلید]] سجده بر سنگهای معدنی مانند [[عقیق]] و [[فیروزه]] را نیز صحیح نمی‌دانند.<ref> نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۸، ص۴۱۲.</ref> اما در حال ضرورت می‌توان بر لباس کتان یا پنبه‌ای سجده کرد و در صورت نبود آن بر هر نوع لباسی، و در صورت نبود آنها در اینکه باید بر پشت دست سجده کرد یا مواد معدنی مانند عقیق، اختلاف نظر وجود دارد.<ref> یزدی، العروة الوثقی، | سجده بر مواد معدنی مانند طلا و نقره و قیر صحیح نیست و بیشتر [[مراجع تقلید]] سجده بر سنگهای معدنی مانند [[عقیق]] و [[فیروزه]] را نیز صحیح نمی‌دانند.<ref> نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۸، ص۴۱۲.</ref> اما در حال ضرورت می‌توان بر لباس کتان یا پنبه‌ای سجده کرد و در صورت نبود آن بر هر نوع لباسی، و در صورت نبود آنها در اینکه باید بر پشت دست سجده کرد یا مواد معدنی مانند عقیق، اختلاف نظر وجود دارد.<ref> یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۳۹۴-۳۹۵.</ref> | ||
اهل سنت سجده بر فرش، زیلو و آنچه نجس نباشد را هم جایز می‌دانند.<ref> | اهل سنت سجده بر فرش، زیلو و آنچه نجس نباشد را هم جایز می‌دانند.<ref>زحیلی، الفقه الإسلاميّ و أدلّته، دار الفکر، ج۱، ص۷۳۱.</ref> [[وهابیت|وهابیون]] سجده شیعیان بر مُهر یا تربت را به بهانه‌هایی مانند [[شرک]]، پرستش قبر، [[تبرک]]، یا [[بدعت]] مورد هجمه قرار داده و در مکانهایی مانند [[مسجد الحرام]] و [[مسجد النبی]] با آن برخورد تندی می‌کنند.<ref group="یادداشت"> آیت الله خویی نمونه‌ای از این برخوردها را در تفسیر خود نقل کرده است. ایشان می‌گوید: در سال ۱۳۵۳ براى حج مشرف شدم، شخصى دانشمند- به نام شيخ زين العابدين- در مسجد النبى مراقب بود هر كس روى مهر سجده مىكرد مهر او را مىگرفت. به او گفتم: آيا رسول اللَّه صلى الله عليه و آله و سلم تصرف در مال مسلمان را بدون اذن و رضايت او حرام نكرده است؟ | ||
گفت: بلى حرام كرده است. | گفت: بلى حرام كرده است. | ||
گفتم: پس چرا اموال اين مسلمانان را از آنها به زور مىگيرى و حال اينكه اينها شهادت به «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ»* و «محمد عبده و رسوله» مىدهند؟ | گفتم: پس چرا اموال اين مسلمانان را از آنها به زور مىگيرى و حال اينكه اينها شهادت به «لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ»* و «محمد عبده و رسوله» مىدهند؟ | ||
گفت: اينها مشرک هستند و مهر را بت قرار داده و براى مهر سجده مىكنند (نه براى خدا). | گفت: اينها مشرک هستند و مهر را بت قرار داده و براى مهر سجده مىكنند (نه براى خدا). | ||
گفتم: حاضر هستى درباره اين موضوع با هم مذاكره كنيم؟ گفت: مانعى ندارد. | گفتم: حاضر هستى درباره اين موضوع با هم مذاكره كنيم؟ گفت: مانعى ندارد. | ||
شروع به صحبت كردم و سرانجام آن شخص از كارى كه مرتكب شده بود عذر خواهى و استغفار كرد. البیان فی تفسیر | شروع به صحبت كردم و سرانجام آن شخص از كارى كه مرتكب شده بود عذر خواهى و استغفار كرد. خویی، البیان فی تفسیر القران، ص۵۲۳.</ref> | ||
جای پیشانی نمازگزار باید از جای ایستادن او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پایین‌تر نباشد. سجده‌گاه باید استقرار داشته و تکان نخورد؛ بدین معنا که پیشانی روی آن قرار گرفته و ثبات پیدا کند. بنابر این، سجده بر گِل صحیح نیست.<ref> مستند | جای پیشانی نمازگزار باید از جای ایستادن او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پایین‌تر نباشد. سجده‌گاه باید استقرار داشته و تکان نخورد؛ بدین معنا که پیشانی روی آن قرار گرفته و ثبات پیدا کند. بنابر این، سجده بر گِل صحیح نیست.<ref>بروجردی، مستند العروة، مدرسة دار العلم، ج۲، ص۱۹۱.</ref> | ||
==سجده برای معصومان== | ==سجده برای معصومان== | ||
سجده برای غیر خداوند [[حرام]] است؛ خواه برای [[معصومان]] باشد یا غیر ایشان. البته سجده نزد قبر معصومان برای خدا به قصد شکرگزاری بر توفیق یافتن به [[زیارت]] قبر ایشان جایز است<ref>یزدی، العروة الوثقی، | سجده برای غیر خداوند [[حرام]] است؛ خواه برای [[معصومان]] باشد یا غیر ایشان. البته سجده نزد قبر معصومان برای خدا به قصد شکرگزاری بر توفیق یافتن به [[زیارت]] قبر ایشان جایز است<ref>یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۵۸۷.</ref> مگر اینکه باعث بدبینی مخالفان شیعه شده و تصور کنند سجده برای امام است که در اینصورت انجام چنین کاری شرعاً جایز نیست.{{مدرک}} | ||
بر اساس | بر اساس تفسیر‌های قرآن، سجده برادران [[حضرت یوسف]] بر وی و سجده [[فرشته|فرشتگان]] بر [[حضرت آدم]]، نوعی احترام و بزرگداشت بود و نه پرستش.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۱ش، ج۱۰، ص۸۳.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{ | {{پانویس|۲}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* | * ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق. | ||
* اصفهانی، ابوالحسن، وسيلة النجاة، قم، انتشارات مهر استوار، ۱۹۹۳ق. | * اصفهانی، ابوالحسن، وسيلة النجاة، قم، انتشارات مهر استوار، ۱۹۹۳ق. | ||
* بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، بیروت، دار الأضواء، ۱۹۸۵م. | * بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، بیروت، دار الأضواء، ۱۹۸۵م. | ||
* | * بروجردی، مرتضی، مستند العروة الوثقی (تقریرات آیة الله خوئی)، قم، مدرسة دار العلم، [بی تا]. | ||
* پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، به اهتمام غلامحسین مجیدی خوانساری، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | * پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، به اهتمام غلامحسین مجیدی خوانساری، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ اول، ۱۳۸۳ش. | ||
* حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق | |||
* خویی، سید أبوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الزهراء، بی‌تا. | |||
* راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | * راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق. | ||
* زُحَیلی، وهبة بن مصطفى، الفقه الإسلاميّ و أدلّته، دمشق، دار الفکر، بی‌تا. | |||
* سُرُور، ابراهیم حسین، المعجم الشامل للمصطلحات العلمية والدينية، بيروت، دار الهادي، ۲۰۰۸م. | |||
* سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، بغداد، دار البذرة، ۲۰۰۹م. | |||
* علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق(علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق. | * علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق(علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق. | ||
* | * مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۱ش. | ||
* نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا. | * نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا. | ||
* یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، با تعلیقه سید علی سیستانی، قم، مكتب آية الله السيد السيستاني، ۱۴۲۵ق. | |||
* یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، قم، | |||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
نسخهٔ ۳ ژوئن ۲۰۱۸، ساعت ۱۴:۲۸
| بخشی از احکام عملی و فقهی |
|---|
 |
سَجده، اصطلاحی برای عملی عبادی به معنای نهادن پیشانی بر زمین، نشانه خضوع فرد در مقابل خدا، که در فرهنگ اسلامی از برترین عبادات به شمار آمده است. مسلمانان در نمازهای روزانه خود واجب است در هر رکعت دو بار سجده کنند.
بنابر فقه شیعه در نماز، تنها سجده بر زمین و روییدنی‌های آن صحیح است؛ ولی اهل سنت سجده بر فرش و مانند آن را نیز جایز شمرده‌اند. در دیدگاه همه مسلمانان سجده برای غیر خدا حرام است.
جایگاه عبادی سجده
سجده به معنای خضوع، خم شدن و سر فرود آوردن [۱] و در اصطلاح شرعی به معنای نهادن پیشانی بر زمین است.[۲]
۹۲ بار در قرآن درباره سجده سخن گفته شده است. نام یکی از سوره‌های قران «سجده» است؛ آخرین آیۀ این سوره، سجده را وسیله قُرب و نزدیک شدن به خدا معرفی می‌کند. در روایات نیز سجده به عنوان بهترین حالت انسان برای نزدیک شدن به خدا معرفی شده است.[یادداشت ۱]
سجده به انسان اختصاص نداشته و همه موجودات و اشیاء خدا را با سجده بر او عبادت می‌کنند.[یادداشت ۲]
علاوه بر سجده نماز، سجده انواعی دیگری نیز دارد مانند:
- سجده شکر که مستحب است افراد پس از پایان نماز، چه نماز واجب و چه مستحب، رسیدن نعمت جدید، دفع بلا و یا پس از توفیق کار خیر یا ترک گناه، آن رابه جای آورند.[۳]
- سجده سهو در هنگام فراموشی برخی اجزای نمازهای واجب یا انجام برخی کارها مانند سخن گفتن غیرعمدی در نماز.[۴]
- سجده‌های قرآن هنگام خواندن یا شنیدن یکی از آیات سجده دار: ۱۵ سوره سجده، ۳۷ فصلت، ۶۲ نجم و ۱۹ علق.[۵]
احکام سجده نماز
تمام نمازهای واجب و مستحب در هر رکعت پس از رکوع دو سجده دارند. این دو سجده از ارکان نماز بوده و با ترک عمدی یا سهوی آن نماز واجب باطل می‌شود ولی در نمازهای مستحبی چنانچه سهوا هر دو سجده را فراموش کند نماز باطل نمی‌شود.[۶]
کیفیت سجده
نمازگزار باید پس از رکوع و قیام متصل به رکوع بنشیند و هفت عضو یعنی پیشانی، کف دو دست، سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر روی زمین بگذارد و ذکر سجده را بگوید. وی پس از گفتن ذکر واجب سجده، سر از سجده بر می‌دارد و پس از لحظاتی که بدن آرام گرفت مجددا اعضای هفت گانه را بر روی زمین قرار داده و ذکر می‌گوید، در پایان این ذکرها مجددا می‌نشیند و بقیه اعمال نماز را ادامه می‌دهد.[۷]
کیفیت سجده فرد ناتوان
كسى كه نمى‌تواند پيشانى را به زمين برساند، بايد به قدرى كه مى‌تواند خم شود و مهر يا چيز ديگرى را كه سجده بر آن صحيح است، روى چيز بلندى گذاشته و طورى پيشانى را بر آن بگذارد كه بگويند سجده كرده است، و نيز بايد كف دستها و زانوها و انگشتان پا را به طور معمول به زمين بگذارد.[۸]
كسى كه به هيچ وجه نمى‌تواند خم شود، بايد براى سجده بنشيند و با سر اشاره كند و اگر نتواند بايد با چشم‌ها اشاره نمايد. این افراد اگر مى‌توانند باید مهر را به قدرى بلند كنند كه پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‌توانند، فردی دیگر مهر را بلند كند و به پيشانى بگذارد و اگر با سر يا چشم‌ها نمى‌تواند اشاره كند، بايد در قلب نيّت سجده كند و با دست و مانند آن براى سجده اشاره نمايد.[۹]
نمازگزاری که نمی‌تواند برای سجده سر به زمین بگذارد اگر مى‌تواند باید مهر را به قدرى بلند كند كه پيشانى را بر آن بگذارد و اگر نمى‌تواند، فردی دیگر مهر را بلند كند و به پيشانى او بگذارد
واجبات سجده
- در سجده باید تمام اعضای هفت گانه بر روی زمین قرار بگیرد.[۱۰]
- ذکر سجده باید در حال آرامش گفته شود.[۱۱]
- سر برداشتن از سجده نخست و نشستن با آرامش لازم بوده و ترک عمدی آن موجب بطلان نماز است.[۱۲]
- کم و زیاد کردن عمدی یک سجده باعث باطل شدن نماز است ولی چنانچه سجده‌ای را فراموش کند و قبل از رکوع رکعت بعد یادش بیاید، لازم است بنشیند و سجده فراموش شده را انجام دهد، پس از پایان نماز نیز دو سجده سهو واجب است؛ ولی اگر بعد از رکوع یادش بیاید نماز را ادامه داده و پس از پایان نماز، علاوه بر قضای سجده فراموش شده دو سجده سهو انجام دهد.[۱۳]
مستحبات سجده
در کتاب‌های فقهی، مستحباتی برای سجده گفته‌اند که عبارتند از:[۱۴]
- گفتن تکبیر هنگام رفتن از رکوع به سجده، پس از بلند شدن از سجده و هنگام رفتن برای سجده دوم.
- هنگام سجده رفتن از رکوع، مردان نخست دستها و زنان زانوها را بر زمین بگذارند.
- نهادن بینی بر چیزی که سجده بر آن صحیح است.
- روبه قبله قرار دادن انگشتان و چسبانیدن آنها- جز انگشت شست- به هم.
- تکرار ذکر سجده و ختم آن به عدد فرد، همچون سه، پنج و هفت و گفتن ذکر صلوات و طولانی کردن سجده.
- نشستن به گونه تورّک پس از سجده.(نشستن بر ران چپ و نهادن پشت پای راست بر کف پای چپ)
- استغفار بین دو سجده هنگام نشستن و آرام گرفتن بدن.
- مردان هنگام سجده آرنجها را مانند دو بال باز کند و بانوان آرنجها را به پهلو بچسبانند.
- گذاشتن دستها بر روی رانها هنگام نشستن.
- بلند کردن زانوها از زمین پیش از دستها هنگام برخاستن از سجده برای قیام.
- گفتن ذکر «بِحَولِ اللَّهِ وَ قُوَّتِهِ أقُومُ وَ أقْعُدُ» هنگام برخاستن جهت قیام.
ذکر سجده نماز
| قال الصادق(ع): |
| إنّ قَوما أتَوا رسولَ اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم فقالوا: یا رسولَ اللّه، اضمَن لَنا علی رَبِّكَ الجَنَّةَ، فقالَ: علی أن تُعِینُونِی بِطُولِ السُّجودِ. |
| امام صادق(ع) فرمود: گروهی خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم آمدند و عرض كردند: ای رسول خدا، در برابر پروردگارت بهشت را برای ما ضمانت كن. رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود: به شرط آن كه شما نیز با سجده‌های طولانی مرا یاری دهید. |
| أمالی الطوسی: ۶۶۴ / ۱۳۸۹ منتخب میزان الحكمة: ۲۶۴ |
ذکر خاص سجده، «سُبْحانَ رَبِّی الاَعْلیٰ وَ بِحَمْدِهِ» است. می‌توان سه بار «سُبْحانَ اللّهِ» یا هر ذکر دیگری که حداقل به این مقدار باشد نیز گفت.
شک در انجام سجده
در صورت شک در انجام سجده، لازم است سجده را به جای آورد و در صورتی که بیش از ۵۰% احتمال می‌دهد سجده را انجام داده بنا بر انجام دادن آن می‌گذارد.
محل سجده
محل سجده باید پاک[۱۵] و از جنس زمین یا آنچه از زمین می‌روید باشد(به شرط آنکه خوردنی و پوشیدنی نباشد)،[۱۶] بنابراین سجده بر کاغذ یا دستمال کاغذی از چوب یا گیاه (به جز پنبه و کتان) صحیح است .[۱۷] بر اساس روایات، برترین سجده‌گاه تربت امام حسین(ع) است.[۱۸]
سجده بر مواد معدنی مانند طلا و نقره و قیر صحیح نیست و بیشتر مراجع تقلید سجده بر سنگهای معدنی مانند عقیق و فیروزه را نیز صحیح نمی‌دانند.[۱۹] اما در حال ضرورت می‌توان بر لباس کتان یا پنبه‌ای سجده کرد و در صورت نبود آن بر هر نوع لباسی، و در صورت نبود آنها در اینکه باید بر پشت دست سجده کرد یا مواد معدنی مانند عقیق، اختلاف نظر وجود دارد.[۲۰]
اهل سنت سجده بر فرش، زیلو و آنچه نجس نباشد را هم جایز می‌دانند.[۲۱] وهابیون سجده شیعیان بر مُهر یا تربت را به بهانه‌هایی مانند شرک، پرستش قبر، تبرک، یا بدعت مورد هجمه قرار داده و در مکانهایی مانند مسجد الحرام و مسجد النبی با آن برخورد تندی می‌کنند.[یادداشت ۳]
جای پیشانی نمازگزار باید از جای ایستادن او بیش از چهار انگشت بسته بلندتر یا پایین‌تر نباشد. سجده‌گاه باید استقرار داشته و تکان نخورد؛ بدین معنا که پیشانی روی آن قرار گرفته و ثبات پیدا کند. بنابر این، سجده بر گِل صحیح نیست.[۲۲]
سجده برای معصومان
سجده برای غیر خداوند حرام است؛ خواه برای معصومان باشد یا غیر ایشان. البته سجده نزد قبر معصومان برای خدا به قصد شکرگزاری بر توفیق یافتن به زیارت قبر ایشان جایز است[۲۳] مگر اینکه باعث بدبینی مخالفان شیعه شده و تصور کنند سجده برای امام است که در اینصورت انجام چنین کاری شرعاً جایز نیست.
بر اساس تفسیر‌های قرآن، سجده برادران حضرت یوسف بر وی و سجده فرشتگان بر حضرت آدم، نوعی احترام و بزرگداشت بود و نه پرستش.[۲۴]
پانویس
- ↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ذیل واژه «سجد»، ص۳۹۶؛ ابن منظور، لسان العرب، ذیل واژه «سجد»، ج۳، ص۲۰۴.
- ↑ علامه حلی، تحریر الأحکام، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۲۵۳.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۷۴.
- ↑ سرور، المعجم الشامل للمصطلحات، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۱۵۱.
- ↑ سرور، المعجم الشامل للمصطلحات، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۱۵۱.
- ↑ سیستانی، منهاج الصالحین، ۲۰۰۹م، ج۱، ص۲۰۳.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۹۸۵م، ج۸، ص۲۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۱۰، ص۱۶۸-۱۶۹.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۴، ۱۶۵.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۴، ۱۶۵.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۵۹.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۵۹.
- ↑ بحرانی، الحدائق الناضرة، ۱۹۸۵م، ج۸، ص۲۹۰؛ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۱۰، ص۱۶۸-۱۶۹.
- ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۹۹۳ق، ج۱، ص۱۷۸.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۱۰، ص۱۶۹-۱۸۹؛ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۱۶۷-۱۶۹.
- ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۹۹۳ق، ج۱، ص۱۳۵.
- ↑ اصفهانی، وسیلة النجاة، ۱۹۹۳ق، ج۱، ص۱۵۷.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۸، ص۴۳۰-۴۳۲.
- ↑ حر عاملی، وسائل الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۳۶۶.
- ↑ نجفی، جواهر الکلام، بیروت، ج۸، ص۴۱۲.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۳۹۴-۳۹۵.
- ↑ زحیلی، الفقه الإسلاميّ و أدلّته، دار الفکر، ج۱، ص۷۳۱.
- ↑ بروجردی، مستند العروة، مدرسة دار العلم، ج۲، ص۱۹۱.
- ↑ یزدی، العروة الوثقی، ۱۴۲۵ق، ج۲، ص۵۸۷.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۱ش، ج۱۰، ص۸۳.
منابع
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۴ق.
- اصفهانی، ابوالحسن، وسيلة النجاة، قم، انتشارات مهر استوار، ۱۹۹۳ق.
- بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، بیروت، دار الأضواء، ۱۹۸۵م.
- بروجردی، مرتضی، مستند العروة الوثقی (تقریرات آیة الله خوئی)، قم، مدرسة دار العلم، [بی تا].
- پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، به اهتمام غلامحسین مجیدی خوانساری، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ اول، ۱۳۸۳ش.
- حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۹ق
- خویی، سید أبوالقاسم، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار الزهراء، بی‌تا.
- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داوودی، دمشق، دار القلم، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
- زُحَیلی، وهبة بن مصطفى، الفقه الإسلاميّ و أدلّته، دمشق، دار الفکر، بی‌تا.
- سُرُور، ابراهیم حسین، المعجم الشامل للمصطلحات العلمية والدينية، بيروت، دار الهادي، ۲۰۰۸م.
- سیستانی، سید علی، منهاج الصالحین، بغداد، دار البذرة، ۲۰۰۹م.
- علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، به کوشش ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق(علیه‌السلام)، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۱ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.
- یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقی، با تعلیقه سید علی سیستانی، قم، مكتب آية الله السيد السيستاني، ۱۴۲۵ق.
خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «یادداشت» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="یادداشت"/> یافت نشد.