آیه حکمت: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه ۲۶۹ سوره بقره
مشخصات آیه
نام آیه	آیه حکمت
واقع در سوره	سوره بقره
شماره آیه	۲۶۹
جزء	۳
اطلاعات محتوایی
مکان نزول	مدینه
آیات مرتبط	آیه ۳۹ سوره اسراء آیه ۱۲ سوره لقمان

نسخهٔ ‏۱۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۴:۱۷

آیه حکمت آیه ۲۶۹ سوره بقره درباره ارزشمندی حکمت است و بیان می‌کند که خداوند حکمت را به کسانی می‌دهد که خود بخواهد و به هر کس حکمت داده شود خیر فراوان به او داده شده است.

با توجه به آیات قبل و بعد این آیه، برخی مفسران مقصود حکمت را انفاق و درک جایگاه آن دانسته‌اند؛ اما معانی و مصادیق متعددی برای حکمت در این آیه گفته‌اند؛ از جمله: آگاهی از حقایق قرآن، پرهیز از گناهان کبیره، اطاعت از خدا، علم لدنی، نبوت، معرفت به‌ خدا و شناختِ اسرار هستی و آگاهی از حقایق و رسیدن به حق.

علامه طباطبایی معتقد است حکمت عبارت است از حقایقی که مشتمل بر سعادت بشر باشد، مانند معارف الهی درباره مبدأ و معاد؛ یا حقایق عالم طبیعی مانند معارفی که با سعادت انسان ارتباط داشته باشد.

شناخت آیه

در آیه ۲۶۹ سوره بقره آمده که خداوند حکمت را به هر کس بخواهد و شایسته ببیند می‌دهد و به هر کس حکمت داده شود، خیری فراوان به او داده شده است.^[۱] در انتهای آیه گفته شده جز اولوا الالباب (خردمندان) از این حقیقت پند نمی‌گیرند.^[۲]

﴿يُؤْتِي الْحِكْمَةَ مَنْ يَشَاءُ وَمَنْ يُؤْتَ الْحِكْمَةَ فَقَدْ أُوتِيَ خَيْرًا كَثِيرًا وَمَا يَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ ۝٢٦٩﴾ [بقره:269]﴿خدا) به هر کس که بخواهد حکمت می‌بخشد، و به هر کس حکمت داده شود، به یقین‏، خیری فراوان داده شده‌است‏؛ و جز خردمندان‏، کسی پند نمی‌گیرد ۝٢٦٩﴾

خیر کثیر در این آیه به این معناست که حکمتی که خداوند عطا می‌کند سبب شناخت انسان نسبت به نیکی و بدی و تشخیص الهامات الهی از وسوسه‌های شیطانی می‌شود. این حکمت خیر کثیر به دنبال دارد^[۳] و انسان را از آفت‌های علمی و عملی حفظ می‌کند.^[۴]

منظور از جمله «مَنْ یَشاءُ» (هر کس را که بخواهد) در آیه این نیست که خداوند بدون هیچ علتی حکمت و دانش را به این و آن می‌دهد، بلکه اراده و مشیت خداوند در همه جا وجود دارد و حکمت را به هر کس که شایسته ببیند می‌دهد.^[۵]

در آخر آیه گفته شده تنها صاحبان عقل و خرد این حقایق را حفظ می‌کنند و از آن بهره‌مند می‌شوند؛ اگر چه همه انسان‌ها صاحب عقل‌اند اما اولوا الالباب به همه آنها گفته نمی‌شود؛ بلکه منظور آنهایی هستند که عقل و خرد خود را به کار می‌گیرند.^[۶]

معنا و مصداق حکمت

مفسران در اینکه مقصود از حکمت چیست نظرات مختلفی دارند.^[۷] برخی گفته‌اند حکمت به معنی معرفت و آگاهی از حقایق و رسیدن به حق است،^[۸] و برخی گفته‌اند به معنای معرفت و شناخت اسرار جهان هستی است.^[۹] علامه طباطبایی حکمت را حقایق مشتمل بر سعادت بشر دانسته است اعم از معارف الهی یا حقایق عالم طبیعی.^[۱۰] و نیز گفته شده حکمت معنایی گسترده دارد که تمام این امور، حتی نبوت را شامل می‌شود زیرا نوعی از علم و آگاهی است‏.^[۱۱]

گروهی از نظریات نیز حکمت را آگاهی از حقایق،^[۱۲] و علوم قرآنی^[۱۳] دانسته‌اند، چنانکه برخی دیگر نیز آن به تفقه در دین،^[۱۴] علم دین،^[۱۵]و علم فقه،^[۱۶] ترجمه کرده‌‌اند. برخی نیز حکمت را در امور عملی مثل اطاعت از خدا،^[۱۷] و پرهیز از گناهان کبیره،^[۱۸] معرفت به‌ خدا،^[۱۹] به یاد خدا بودن در همه احوال،^[۲۰] و ترس از خدا،^[۲۱] و استواری در علم و عمل‏،‏^[۲۲] جای داده‌اند و برخی دیگر آن را ناظر به علوم اعطایی دانسته‌اند: مثل رسیدن به حقیقت در عمل و گفتار،^[۲۳] علم لدنی،^[۲۴] نور الهی که وسوسه‌های شیطانی را از الهامات الهی جدا می‌سازد،^[۲۵] و عقل.^[۲۶]

انفاق مصداق حکمت

برخی مفسران با توجه به آیات قبل و بعد این آیه مصداق حکمت را انفاق و درک اهمیت انفاق در زندگی فرد و جامعه دانسته‌اند.^[۲۷] در واقع حکمت، پاداشی است که خداوند به انفاق‌کنندگان راستین می‌دهد.^[۲۸] گفته شده با توجه به آیه قبل، که به هنگام انفاق وسوسه‌های شیطانی انسان را از فقر می‌ترساند و بشارت خدا مغفرت و فضل الهی را وعده می‌دهد، در این آیه سخن از حکمت و معرفت است که بین این دو کشش الهی و شیطانی فرق می‌گذارد و انسان را به وادی مغفرت و فضل می‌کشاند و از وسوسه‌های شیطان می‌رهاند.^[۲۹] جوادی آملی در این موضوع گفته است تا حکمت که خیر فراوان است بهره کسی نشود توفیق انفاق پیدا نمی‌کند.^[۳۰] گفته شده خداوند به بعضی از افراد بر اثر جهاد با نفس، نوعی علم و بینش می‌دهد که آثار و فوائد اطاعت الهی از جمله انفاق و نقش حیاتی آن در اجتماع را درک کند و میان آن و وساوس شیطانی فرق می‌گذارد.^[۳۱]

پانویس

↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.
↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۴۲۷.
↑ قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.
↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۴۲۷.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۲.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱، ج۲، ص۳۴۱.
↑ قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.
↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۹۵.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۷۳۱.
↑ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۱ و ۵۱۲؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹.
↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.
↑ قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.
↑ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.
↑ کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۲، ص۱۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹.
↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.
↑ بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۶۰؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۹۸.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.
↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.
↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.
↑ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.
↑ کاشفی‏، تفسیر حسینی (مواهب علیه)، کتابفروشی نور، ص۹۴؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۱ و ۵۱۲.
↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۴۲۸.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۰.
↑ جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۴۲۸.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۰.

منابع

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی‏، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی‏، ۱۴۰۸ق.
بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت، بی‌نا، ۱۴۱۸ق.
جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، اسراء، ۱۳۸۸ش.
طباطبایی، سید محمدحسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، ۱۳۹۰ق.
طبرسی، فضل بن حسن‏، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، ۱۳۷۲ش.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی‏، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، ۱۴۱۵ق.
قرائتی، محسن، تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن‏، ۱۳۸۸ش.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعث، ۱۳۷۵ش.
کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله‏، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، تهران، کتابفروشی اسلامیه‏، بی‌تا.
کاشفی، حسین بن علی‏، تفسیر حسینی (مواهب علیه)، سراوان، کتابفروشی نور، بی‌تا.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، دارالکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۷۱ش.
میبدی، احمد بن محمد، کشف الاسرار و عدة الابرار، به اهتمام علی اصغر حکمت، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۱ش.

[1] قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.

[2] جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۴۲۷.

[3] قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.

[4] جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۴۲۷.

[5] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.

[6] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۲.

[7] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱، ج۲، ص۳۴۱.

[8] قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.

[9] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.

[10] طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۹۵.

[11] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.

[12] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.

[13] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۷۳۱.

[14] قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۱ و ۵۱۲؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.

[15] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹.

[16] ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.

[17] قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.

[18] قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.

[19] کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۲، ص۱۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹.

[20] ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.

[21] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.

[22] بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۶۰؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۹۸.

[23] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.

[24] ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.

[25] ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.

[26] ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.

[27] کاشفی‏، تفسیر حسینی (مواهب علیه)، کتابفروشی نور، ص۹۴؛ قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۱ و ۵۱۲.

[28] جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۴۲۸.

[29] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۰.

[30] جوادی آملی، تسنیم، ۱۳۸۸ش، ج۱۲، ص۴۲۸.

[31] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

@@ خط ۳۴: / خط ۳۴: @@
 ==معنا و مصداق حکمت==
 {{اصلی|حکمت}}
-مفسران در اینکه مقصود از حکمت چیست نظرات مختلفی دارند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱، ج۲، ص۳۴۱.</ref> برخی گفته‌اند حکمت به معنی معرفت و آگاهی از حقایق و رسیدن به حق است،<ref>قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.</ref> و برخی گفته‌اند به معنای معرفت و شناخت اسرار جهان هستی است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] حکمت را حقایق مشتمل بر سعادت بشر دانسته است اعم از معارف الهی یا حقایق عالم طبیعی.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۹۵.</ref> و نیز گفته شده حکمت معنایی گسترده دارد که تمام این امور، حتی نبوت را شامل می‌شود زیرا نوعی از علم و آگاهی است‏.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.</ref> از دیگر موارد مورد اشاره مفسران مصادیق ذیل است:
+مفسران در اینکه مقصود از حکمت چیست نظرات مختلفی دارند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱، ج۲، ص۳۴۱.</ref> برخی گفته‌اند حکمت به معنی معرفت و آگاهی از حقایق و رسیدن به حق است،<ref>قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.</ref> و برخی گفته‌اند به معنای معرفت و شناخت اسرار جهان هستی است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] حکمت را حقایق مشتمل بر سعادت بشر دانسته است اعم از معارف الهی یا حقایق عالم طبیعی.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۳۹۵.</ref> و نیز گفته شده حکمت معنایی گسترده دارد که تمام این امور، حتی نبوت را شامل می‌شود زیرا نوعی از علم و آگاهی است‏.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.</ref>
-آگاهی از حقایق،<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref> و علوم قرآنی، ،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۷۳۱.</ref>
+گروهی از نظریات نیز حکمت را آگاهی از حقایق،<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref> و علوم قرآنی<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ میبدی، کشف الاسرار و عدة الابرار، ۱۳۷۱ش، ج۱، ص۷۳۱.</ref> دانسته‌اند، چنانکه برخی دیگر نیز آن به تفقه در دین،<ref>قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۱ و ۵۱۲؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.</ref> علم دین،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹.</ref>و علم فقه،<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref> ترجمه کرده‌‌اند. برخی نیز حکمت را در امور عملی مثل اطاعت از خدا،<ref>قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.</ref> و پرهیز از [[گناهان کبیره]]،<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.</ref> معرفت به‌ خدا،<ref>کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۲، ص۱۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹.</ref> به یاد خدا بودن در همه احوال،<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref> و ترس از خدا،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref> و استواری در علم و عمل‏،‏<ref>بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۶۰؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۹۸.</ref> جای داده‌اند و برخی دیگر آن را ناظر به علوم اعطایی دانسته‌اند: مثل رسیدن به حقیقت در عمل و گفتار،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.</ref> [[علم لدنی]]،<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref> نور الهی که وسوسه‌های شیطانی را از الهامات الهی جدا می‌سازد،<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.</ref> و عقل.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref>
-نور الهی که وسوسه‌های شیطانی را از الهامات الهی جدا می‌سازد،<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.</ref>
-اطاعت از خدا،<ref>قرائتی، تفسیر نور‏، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.</ref> و پرهیز از [[گناهان کبیره]]،<ref>قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.</ref>
-تفقه در دین،<ref>قرشی بنابی، تفسیر احسن الحدیث، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۵۱۱ و ۵۱۲؛ قرائتی، تفسیر نور، ۱۳۸۸ش، ج۱، ص۴۲۷.</ref> علم دین،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹.</ref>و علم فقه،<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref>
-رسیدن به حقیقت در عمل و گفتار،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۳۴۱.</ref>
-استواری در علم و عمل‏،‏<ref>بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۶۰؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۹۸.</ref>
-[[علم لدنی]]،<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref>
-معرفت به‌ خدا،<ref>کاشانی، منهج الصادقین، تهران، ج۲، ص۱۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹.</ref> به یاد خدا بودن در همه احوال،<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref> و ترس از خدا،<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۶۵۹؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref>
-عقل.<ref>ابوالفتوح رازی، روض الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۷۳.</ref>
 ===انفاق مصداق حکمت===

ن ب و آیات سوره بقره
جزء اول	۷ • ۲۳ • ۲۶ • ۲۷ • ۳۴ • ۳۵ • ۴۰ • ۴۴ • ۴۵ • ۴۷ • ۵۵ • ۶۲ • ۹۴ • ۱۱۵ • ۱۲۱ • ۱۲۲
جزء دوم	۱۴۶ • ۱۵۴ • ۱۶۵ • ۱۸۵ • ۱۸۶ • ۱۸۷ • ۱۸۸ • ۱۹۰ • ۲۰۰ • ۲۱۶ • ۲۱۷ • ۲۳۸ • ۲۵۰
جزء سوم	۲۵۸ • ۲۵۹ • ۲۶۱ • ۲۶۴ • ۲۶۸ • ۲۷۱ • ۲۸۶
آیات نامدار	آیة الکرسی • آمن الرسول • ابتلای ابراهیم • اخراج • استرجاع • انفاق • ایلاء • بر • تداین • تربص • تهلکه • توبه • حرث • حیض • خلافت انسان • ربا • رضاع • روزه • سحر • سلم • طلاق • قبله • قصاص • لا اکراه فی الدین • لیلة المبیت • نسخ • وصیت • کتمان • آیه حکمت
داستان‌ها	گاو بنی‌اسرائیل • چهار مرغ ابراهیم

ن ب و آیات نام‌دار قرآن
اعتقادی	آیه آمن الرسول • آیه اولی الامر • آیه اسراء • آیة الکرسی • آیه بیعت رضوان • آیه تطهیر • آیه ولایت • آیه خیر البریه • آیه استرجاع • آیه اکمال • آیه انذار • آیه مباهله • آیه امانت • آیه نور • آیه مودت • آیه حفظ • آیه مشیت • آیه فطرت • آیه میثاق • آیه صادقین • آیه ابتلای ابراهیم • آیه لیلة المبیت • آیه اطعام • آیه صلوات • آیه حکومت مستضعفین • آیه جاء الحق • آیه و ان یکاد • آیه نفس مطمئنه • آیه اهل الذکر • آیه تبلیغ • آیه لا تحزن • آیه وسیله • آیات تحدی • آیه استخلاف • آیه خلافت انسان • آیات مهدویت • آیه ود • آیه سأل سائل • آیه شفاء • آیه توبه • آیه توکل • آیه هادی • آیه تبدیل • آیه روح • آیه ملک • آیه سخره • آیه کتمان • آیه عز • آیه رکوب • آیه شهادت • آیه الحاق ذریه • آیه فائزون • آیه اعراف • آیه لا اکراه فی الدین • آیه سحر • آیه بیوت • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه نسخ • آیات برائت • آیه خاتمیت • آیه هجرت • آیه علم‌الکتاب • آیه شاهد • آیه بر • آیه سلم • آیه احسان به والدین • آیه کرامت • آیه شعوبیه
فقهی	آیه اخلاص • آیه خمس • آیه تیمم • آیه حجاب • آیه وضو • آیات نشوز • آیه سیف • آیه وصیت • آیه قرض الحسنه • آیه روزه • آیه قصاص • آیه کتمان • آیه نفر • آیه تداین • آیه اولو الارحام • آیه محارم • آیه انفال • آیه حد سرقت • آیه قبله • آیه نسخ • آیه نماز جمعه • آیات ارث • آیه امانات • آیه اعتداء • آیه تهلکه • آیه امتحان • آیه ربا • آیه محاربه • آیه نفی سبیل • آیه قنطار • آیه جزیه • آیه ایلاء • آیه ظهار • آیه حج • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه تجارت • آیه حذر • آیه عده طلاق • آیه طلاق • آیه نجاست مشرکان • آیه متعه • آیه حرث • آیه حیض • آیه تربص• آیه قصر • آیه جزای فحشا • آیه اخراج • آیه زکات • آیه عدد • آیه الرجال قوامون علی النساء • آیه لعان • آیه جلباب • آیه غیبت • آیه قَذْف • آیه وجوب وفا • آیه کرامت • آیه تحریم • آیه فیء • آیه مجاهدون • آیه خیانت در امانت • آیه نقض قسم • آیه رضاع • آیه جلد • آیه استعاذه • آیه تعاون • آیه کنز • آیه احسان به والدین • آیه لا اکراه فی الدین • آیه سکر • آیه دیه
اخلاقی	آیه اخوت • آیه اعتصام • آیه نجوا • آیات افک • آیه امن یجیب • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه دعوت • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه سلم • آیه تأسی • آیه تخییر • آیه استیذان • آیه کنز • آیه رکوب • آیه ایثار • آیه انفاق • آیه غیبت • آیه احسان به والدین • آیه اذن • آیه مشورت • آیه شورا • آیه خلق عظیم • آیه حکمت
متشابه	آیه مجیء
سایر	بسم الله الرحمن الرحیم • آیه ۳ سوره حمد • ایاک نعبد و ایاک نستعین • آیه ۶ سوره حمد • آیه ۸ سوره مائده • آیه ۲۰۴ سوره اعراف
وابسته	کن فیکون • ذکر یونسیه
قرآن کریم